معرکه‌گیری ضد ایرانی و تحریم‌های آمریکایی

وزارت خزانه داری آمریکا در کوتاهترین زمان ممکن پس از تصمیم «دونالد ترامپ» به خروج از برجام برنامه بازگشت تحریمهای این کشور علیه جمهوری اسلامی ایران را منتشر ساخت. بر اساس اعلام نوزدهم اردیبهشت ماه امسال خزانهداری آمریکا، طی دو دوره 90 و 180 روزه تحریمهای پیش از توافق هستهای اعمال خواهد شد و در این فرصت طرفهای بازرگانی، معامله و مشارکت اقتصادی با ایران میتوانند برای برکنار ماندن از تبعات تحریم نسبت به کاهش یا توقف مناسبات خود اقدام کنند. مقامات آمریکایی اعلام داشتهاند پس از انقضای مهلت 90روزه یعنی از ششم اوت (پانزدهم مرداد) تحریمهایی را در زمینه خرید و اکتساب دلار، نگهداری مقادیر عمده ریالی و معامله با آن خارج از ایران، تجارت با ایران از طریق طلا و فلزات گرانبها، خرید و فروش فلزاتی چون فولاد و آلومینیوم، صنایع خودروسازی و هواپیمایی، واردات فرش و ... به راه خواهند انداخت. با گذشت 180 روز یعنی از چهارم نوامبر (سیزدهم آبان) نیز تلاشهای آمریکا برای تحریم نفتی، مالی، کشتیرانی و بیمهای وارد فاز اجرایی خواهد شد.

پیش از انتشار برنامه زمانبندی خزانه داری آمریکا، سخنگوی کاخ سفید اعلام کرد واشنگتن علاوه بر بازگرداندن تحریمهای تعلیق شده دوره حضور در برجام، در هفتههای آینده تحریمهایی تازه را وضع خواهد کرد. واکنشها به خروج آمریکا از برجام تاکنون متفاوت بوده است. معدودی از شرکتهای طرف قرارداد با ایران طی روزهای پس از اقدام ترامپ ادامه همکاری خود در شرایط تازه را دشوار دانسته و احتمال پایان همکاری را مطرح ساختهاند. گروهی بر ادامه روابط اقتصادی و مالی و پیگیری منافع خود در ایران تاکید کردهاند. در این میان، برخی شرکتها و کشورهای خریدار نفت ایران گفته اند با آمریکاییها مذاکره میکنند تا از معافیت از تحریم برخوردار شوند؛ راهکاری که نگاه بسیاری از کشورها و شرکتهای طرف قرارداد با ایران دور نمانده است.

با این حال، بسیاری از ناظران میگویند پیامدهای خروج یکجانبه آمریکا از برجام نتوانسته است انتظارات ترامپ و همراهانش را برآورده سازد. وی در هفتههای اخیر با واکنش کم سابقه اروپاییها روبرو شد و در داخل ایران نیز شوک قابل انتظار آمریکاییها بازارها را فرانگرفت. از همین رو «مایک پمپئو» وزیر امور خارجه آمریکا در واپسین روز اردیبهشت ماه با فهرستی از درخواستهای نامعقول به میدان آمد و اظهار داشت در صورت مخالفت ایران با این درخواستها، شدیدترین تحریمهای تاریخ علیه ایران به راه خواهد افتاد. آمریکا تا به اینجای کار طی چندین مرحله تحریمهایی را علیه جمهوری اسلامی ایران و برخی نهادها و شرکتهای ایرانی و غیرایرانی برقرار ساخته است.

نخستین تحریم در روزهای پس از خروج از برجام، بیستم اردیبهشت ماه متوجه 6 شخص و سه نهاد ایرانی شد که به ادعای مقامات واشنگتن شبکهای وسیع برای خرید و فروش ارزهای خارجی در ایران و امارات را دایر ساخته و به تامین مالی گروههای مقاومت در منطقه پرداختهاند. در تازهترین اقدام نیز چند شهروند و شرکت ایرانی و ترکیهای سوم خردادماه به دلیل ارائه خدمات به شرکتهای هواپیمایی ایرانی با تحریمهای آمریکا مواجه شدند. به گفته مقامات آمریکایی، چند شرکت هواپیمایی ایرانی از جمله «ماهان» در انتقال تجهیزات نظامی و منابع مالی به سوریه و لبنان دخیل بودهاند. در این میان، اقداماتی نظیر اعمال تحریم علیه «ولی الله سیف» رییس کل بانک مرکزی خبرساز شد. آمریکا بیست و پنجم اردیبهشت ماه علاوه بر سیف، چند شهروند عراقی و لبنانی از جمله رییس بانک «البلاد الاسلامی» عراق را به علت حمایت از گروههای مقاومت در منطقه تحریم کرد.

پس از این اقدام بود که بسیاری از ناظران و حتی مقامات پیشین واشنگتن تحریم رییس کل بانک مرکزی را اقدامی بی اثر دانسته و با اشاره به الزامات میزبانی آمریکا از نهادهای بین المللی، تحریمهای تازه را برای ممانعت از سفر این مقام ایرانی به آمریکا بی معنا و هیچ خواندند. با توجه به واقعیات موجود در ارتباطات بین المللی و منطقهای و نوع مناسبات ایران و آمریکا، تحریمهای واشنگتن در هفتههای گذشته بیشتر به نوعی معرکهگیری ضدایرانی شباهت داشته و تردیدهایی را درباره راه اندازی، ماهیت و اثربخشی سازوکارهای تحریمی در ماههای آتی به وجود آورده است.