علل نوسانات بازار نفت

دو عامل اول باعث شدند که هر دو نفت شاخص در نیمه دوم ماه مه رکورد قیمتی از خود به جا بگذارند، برنت در این ماه توانست از مرز ۸۰ دلار بگذرد و نفت خام آمریکا نیز به بیش از ۷۳ دلار بر بشکه رسید که بیشترین سطح از نوامبر سال ۲۰۱۴ محسوب میشود. اما یک هفته پایانی مه با مطرح شدن احتمال افزایش تولید نفت اوپک در نشست ماه ژوئن قیمتها در مسیر کاهشی قرار گرفت.

با این حال این عوامل به یک اندازه بر نفتهای شاخص اثرگذار نبودند و در این ماه مسیر دو نفت شاخص برنت و وست تگزاس اینترمدیت قدری با هم متفاوت بود. برنت به صعود خود ادامه داد و نفت خام آمریکا برای اولین بار از فوریه افت قیمت ماهانه را تجربه کرد. نفت خام آمریکا 1.71 دلار بر بشکه معادل 2.2 درصد کاهش یافت و در آخرین روز معاملاتی ماه مه به مرز ۶۷ دلار رسید. این در حالی است که برنت، نفت شاخص بازار لندن، همچنان به رشد خود ادامه داد و با بیش از ۲ دلار رشد قیمت، معادل 3.1 درصد در پایان ماه به  77.5 دلار بر بشکه رسید. بر این اساس، اختلاف قیمت این دو نفت شاخص به بیش از ۱۰ دلار بر بشکه رسیده است که بیشترین سطح از مارس سال ۲۰۱۵ محسوب میشود. به گفته کارشناسان پلاتس، ریسکهای ژئوپلیتیک مهمترین مولفه افزایش قیمت برنت بودند، در حالی که در طرف مقابل محدودیتهای فیزیکی در ایالتهای مرکزی و جنوب غربی آمریکا موجب افزایش مازاد عرضه موضعی شده و نفت شاخص این کشور را کاهش داده است.

ژئوپلیتیک؛ اهرم صعود نفت

نفت با سه رویداد بزرگ در ماه مه مواجه شد که دو مورد زمینهساز رشد بیشتر قیمت نفت شد و دیگری موجب کاهش آن. این ماه با انتظار برای اعلام موضع آمریکا درخصوص برجام آغاز شد و همانطور که انتظار میرفت در نیمه اول ماه مه ترامپ اعلام کرد این کشور از برجام خارج خواهد شد و تحریمهای هستهای علیه ایران را برخواهد گرداند. بر اساس مکانیزم تحریمهای هستهای علیه ایران، ۱۸۰ روز بعد از اعلام ترامپ که اوایل ماه نوامبر خواهد بود، تحریمهای نفتی آغاز خواهد شد.

با این حال انتظار میرود ظرف ماههای باقیمانده تا شروع تحریمها مشتریان نفت ایران کاهش خرید نفت از کشور را آغاز کنند. با این حال، آنطور که کارشناسان میگویند، حتی در بدنه دولت ترامپ نیز کسی نمیداند دقیقا چه اتفاقی برای صادرات نفت ایران رخ خواهد داد. دامنه برآوردها از افت صادرات نفت ایران که بین ۲۰۰ هزار تا 1.5 میلیون بشکه در روز گسترده است خود تاکیدی بر مبهم بودن سرنوشت صادرات نفت ایران است. با این حال، کاهش صادرات نفت ایران به هر مقداری که باشد در شرایطی رخ میدهد که بازار نفت در تنگنای عرضه قرار دارد. از این رو احتمال کاهش عرضه نفت ایران از مهمترین عواملی بود که موجب روند صعودی قیمتها تا پایان هفته سوم ماه مه شد.

اما دومین عاملی که بر رشد قیمتها اثرگذار بود، افزایش ریسکهای ژئوپلیتیک در خاورمیانه بود. در این ماه تنشها بین یمن و عربستان در تنگه بابالمندب افزایش یافت و از سوی دیگر شاهد افزایش درگیریها در بلندیهای اشغالی جولان، بین نیروهای نظامی ایران و اسرائیل بودیم. نگرانی از وقوع جنگی دیگر در خاورمیانه از مهمترین عوامل رشد قیمتها بود. بیش از نیمی از ذخایر نفت جهان در خاورمیانه جای گرفته و این منطقه نقش مهمی در بازار نفت ایفا میکند؛ بنابراین هرگونه ریسک  در خاورمیانه تهدیدی برای آینده عرضه نفت به بازار محسوب شده و حداقل در کوتاه مدت موجب افزایش قیمتها میشود. در مقابل آنچه موجب توقف رشد قیمتها در ماه مه و سقوط آن در هفته پایانی این ماه شد، اظهارات مقامات امارات، عربستان سعودی و روسیه درباره احتمال تصمیم به افزایش تولید اوپک و متحدانش در نشست ماه جاری بود.

توقف سیاست کاهش تولید

اوپک و ۱۱ کشور تولیدکننده خارج از این سازمان از جمله روسیه، در دسامبر سال ۲۰۱۶ تصمیم گرفتند سقف تولیدات خود را در مجموع 1.8 میلیون بشکه در روز کاهش دهند. قرار بود که این توافق نه تنها تا پایان سال جاری تمدید شود، بلکه این کشورها به دنبال توافق بلندمدتی برای متعادل نگه داشتن بازار نفت در بلندمدت بودند. این موضوع یکی از مهمترین عوامل رشد قیمت نفت در سال جاری میلادی محسوب میشود. با این حال در حاشیه نشست اقتصادی سنت پترزبورگ که حدود یک هفته پیش و با حضور مقامات سعودی برگزار شد، وزرای نفت و انرژی امارات، عربستان و روسیه اعلام کردند برای ممانعت از کمبود نفت در بازارها و جلوگیری از رشد شدید قیمتها که به اقتصاد جهانی لطمه وارد میکند، سیاست محدود کردن تولید و عرضه نفت از دستور کار خارج خواهد شد.

کارشناسان سناریوهای متفاوتی پیش روی توافق اوپک مطرح کردهاند. سناریوی اصلی این است که کاهش تولید به پایبندی ۱۰۰درصدی به توافق تعدیل یابد. آنطور که آمار اوپک نشان میدهد به دلیل کاهش تولید بیش از تعهدات کشوری چون عربستان، قطر و الجزایر و همچنین کاهش تولید شدید ناخواسته کشورهایی چون ونزوئلا و آنگولا، متوسط پایبندی به توافق در ماه آوریل به بیش از ۱۶۶ درصد رسیده است. آنطور که نظرسنجی رویترز از کارشناسان و منابع اطلاعاتی نشان میدهد افت تولید اوپک و افزایش پایبندی به توافق در ماه مه نیز به دنبال کاهش تولید نیجریه و ونزوئلا ادامه داشته است.

از این رو اگر اوپک قصد داشته باشد به پایبندی ۱۰۰ درصدی برسد، تولید این سازمان بیش از ۷۰۰ هزار بشکه در روز افزایش خواهد یافت. علاوه بر این برخی منابع اعلام کردهاند روسیه و عربستان به دنبال افزایش تولید یک میلیون بشکهای تولیدات اوپک و کشورهای غیرعضو هستند. از آنجا که توافق اوپک از مهمترین دلایل کاهش مازاد نفت موجود در انبارهای نفتی جهان و رشد قیمت نفت در یک سال اخیر بوده، تعدیل توافق خبری بود که بازار را با شوک شدیدی مواجه کرد، بهطوریکه نفت تنها ظرف یک روز بیش از ۳ درصد افت قیمت را تجربه کرد.

شرایط تعادلی عوامل بنیادی بازار

به غیر از عوامل گفته شده، موضوعات دیگری نیز بودند که بر بازار نفت اثر گذاشتند. افزایش شدید شاخص دلار از عواملی است که میتواند مانع از رشد بیشتر قیمتها شده باشد. شاخص دلار در ماه گذشته 2.33 درصد رشد کرده که به دنبال احتمال تسریع در رشد نرخ بهره بین بانکی در آمریکا و کاهش قابل توجه نرخ یورو رخ داده است. در ماه مه به دنبال انتشار آمار مساعد اقتصادی و افزایش تورم در آمریکا، احتمال تسریع در افزایش نرخ بهره بین بانکی در آمریکا افزایش یافت. از آنجا که نفت مانند بسیاری از کالاهای اساسی در بازارهای جهانی با ارز دلار قیمتگذاری میشود، افزایش شاخص دلار به معنای گران شدن این کالا برای مشتریانی است که ارز مرجع آنها غیر از دلار آمریکا است. از این رو افزایش شاخص دلار افت تقاضای نفت و تعدیل قیمت این کالا را به دنبال دارد.

احتمال وقوع جنگ تجاری از دیگر ریسکهای ترامپی بازار نفت در ماههای اخیر است. ترامپ با اعمال تعرفه بر واردات کالا، زمینهساز شروع جنگ تجاری بین کشورهای جهان شد. با وجود کاهش ریسک جنگ تجاری بین آمریکا و چین بهعنوان دو ابرقدرت اقتصادی جهان به دنبال مذاکرات و توافقات حاصله در ماه گذشته، همچنان سایه افزایش تنشهای تجاری بر سر اقتصاد جهان سنگینی میکند. ترامپ کانادا، مکزیک و اتحادیه اروپا را تا ضربالاجل اول ژوئن از اعمال تعرفه واردات معاف کرده بود، اما از آنجا که توافقی بین این کشورها بر سر میزان تجارت حاصل نشده از روز گذشته بهطور خودکار تعرفه بر واردات برخی فلزات از کشورهای یاد شده اعمال شد. افزایش تنشهای تجاری ریسک بزرگی برای اقتصاد جهان محسوب میشود و چشمانداز تقاضا برای نفت را مبهم میکند.

هرچند تولید نفت آمریکا چندی است که به دلیل تعدد اخبار ژئوپلیتیک از کانون توجه خارج شده، اما همچنان از عوامل بنیادین بسیار مهم و اثرگذار بازار نفت محسوب میشود. آنطور که آمار بیکرهیوز نشان میدهد در ماه مه هر هفته ۵دستگاه به تعداد دکلهای حفاری در میادین نفتی آمریکا افزوده شده که میتواند نشان از تداوم رشد سریع تولید نفت این کشور در ماههای آتی باشد. تولید نفت این کشور در ماه گذشته مدام افزایش یافته و با ۱۵۰ هزار بشکه رشد در طول ۴ هفته به 10.77 میلیون بشکه در روز رسیده است. این مقدار نشان می‎دهد تولید نفت آمریکا از ابتدای سال ۲۰۱۸ تا کنون نزدیک به یک میلیون بشکه در روز افزایش یافته است. پیشبینی میشود در سه ماه سوم سال تولید نفت این کشور از مرز ۱۱ میلیون بشکه در روز عبور کند. برخی کارشناسان بر این باورند که نیازی به افزایش تولید اوپک نیست و رشد تولیدات آمریکا هرگونه کسری نفت در بازار را جبران خواهد کرد.

در طرف مقابل این سه موضوع، کاهش تولید نفت ونزوئلا قرار دارد که همواره از قیمت نفت حمایت کرده است. تولید نفت این کشور چندی است که به زیر 1.5 میلیون بشکه در روز رسیده است. این در حالی است که بر اساس توافق برای کاهش عرضه نفت، ونزوئلا مجاز به تولید روزانه 1.97 میلیون بشکه است. میزان پایبندی ونزوئلا به توافق در ماه آوریل به بیش از ۶۰۰ درصد رسیده و پیشبینی میشود با تداوم افت تولید نفت این کشور، میزان پایبندی به توافق افزایش یابد. نابسامانی اقتصادی به دنبال سیاستهای پوپولیستی و نادرست الکساندر مادورو و از سوی دیگر اعمال تحریمهای دلاری علیه این کشور از جمله عواملی هستند که تولید نفت ونزوئلا را در سراشیبی قرار داده است. پیشبینی میشود با انتخاب مجدد نیکلاس مادورو بهعنوان رئیسجمهور ونزوئلا که تداوم سیاستهای غلط اقتصادی و افزایش تحریمهای آمریکا را به دنبال دارد، افت تولید نفت این کشور ادامه داشته باشد.

ژوئن؛ ماه حادثهساز

اجرای موفق توافق اوپک موجب کاهش مداوم موجودی انبارهای نفتی جهان شده است. آنطور که اوپک به تازگی اعلام کرده سطح موجودی انبارهای نفتی کشورهای OECD در ماه آوریل به ۱۵ میلیون بشکه کمتر از متوسط ۵ ساله خود رسیده و این به معنای پایان ماموریت اوپک است. از این رو تصمیم اوپک مبنی بر تداوم توافق در کنار بازگشت تحریمها علیه ایران و شرایط نابسامان ونزوئلا موجب شده بود غالب کارشناسان از تداوم رشد قیمتها تا پایان سال خبر دهند و حتی برخی رسیدن قیمتها به بیش از ۱۰۰ دلار را نیز دور از انتظار نمیدانستند. اما خبر خارج شدن سیاست محدود کردن تولید و عرضه نفت از دستور کار اوپک و روسیه، موجب شد برآوردها از آینده نفت مجددا در دامنه گستردهتری مطرح شود.

همانطور که پیش از این در گزارشی تحت عنوان «آغاز دودستگی در بازار نفت» مطرح کرده بود، در حال حاضر برخی کارشناسان احتمال رسیدن نفت به کانال ۵۰ دلار را مطرح کرده و برخی نیز تداوم رشد قیمتها را پیشبینی کردهاند. آنطور که مقامات روسیه و عربستان اعلام کردهاند، تصمیم نهایی در این خصوص در نشست ۲۲ ژوئن اوپک مصادف با یکم تیرماه اتخاذ خواهد شد. از آنجا که تصمیم اوپک نقطه واگرایی برآوردها از آینده نفت محسوب میشود، برگزاری این نشست و تصمیم اتخاذ شده در آن بخش زیادی از ابهامات بازار را کمرنگ خواهد کرد.

اما علاوه بر این موضوع ماه جاری با رشد شدید تقاضا برای نفت همراه خواهد بود و این عامل میتواند از قیمتها در این ماه حمایت کند. فصل تابستان به دو دلیل افزایش شدید تقاضا برای نفت را به همراه دارد. اول اینکه در نیمکره شمالی زمین به دلیل گرم شدن هوا مسافرتهای جادهای به شدت افزایش یافته و موجب رشد تقاضا برای بنزین میشود. بهطور مثال در آمریکا در فاصله آوریل تا سپتامبر میزان تقاضا برای بنزین حدود ۳۰۰ هزار بشکه در روز بیشتر از میانگین سال است.

از سوی دیگر گرم شدن هوا به معنای افزایش مصرف برق برای تهویه هوا در برخی کشورهای خاورمیانه از جمله عربستان است. اما عربستان جزو معدود کشورهای جهان است که از نفت بهعنوان سوخت نیروگاههای خود استفاده میکند، از این رو در تابستان تقاضای داخلی نفت این کشور به شکل قابل توجهی افزایش مییابد. مجموع این دو عامل باعث شده که بهطور متوسط تقاضا برای نفتخام در تابستان و زمستان نزدیک به یک میلیون بشکه در روز اختلاف داشته باشد. این موضوع میتواند اهرم دیگری برای کاهش موجودی انبارهای نفتی و افزایش قیمت نفت در ماه ژوئن باشد.