تعامل با شرق برای کم‌اثر کردن اقدامات تحریمی آمریکا علیه ایران

تعامل با شرق به عنوان رویکرد تحقق منافع ملی در سیاست خارجی و کماثر کردن اقدامات تحریمی آمریکا علیه ایران، مقابله با یکجانبهگرایی آمریکا، پررنگ کردن نقش ایران در سازمان همکاری شانگهای، استفاده از ظرفیتهای اقتصادی ایران در کنار کشورهای شرقی و توسعه بازرگانی از طریق راه ترانزیت ایران به خصوص ایجاد جاده ابریشم از اهداف سفر سهروزه رئیسجمهور به چین بود که تلاش شد در دیدارهای دوجانبه روحانی با سران کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای تحقق یابد.

حجتالاسلام  حسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران صبح جمعه (۱۸ خرداد) در پاسخ به دعوت « شی جین پینگ » رئیس جمهوری خلق چین، جهت حضور در هجدهمین نشست سران « سازمان همکاری شانگهای » با بدرقه رسمی اسحاق جهانگیری معاون اول رئیسجمهور و علیاکبر ولایتی مشاور عالی مقام معظم رهبری و با همراهی محمدجواد ظریف وزیر امور خارجه، محمود واعظی رئیس دفتر رئیسجمهور، بیژن نامدارزنگنه وزیر نفت، مسعود کرباسیان وزیر اقتصاد، محمد نهاوندیان معاون اقتصادی رئیسجمهور و ولیالله سیف رئیس کل بانک مرکزی از فرودگاه مهرآباد تهران عازم چین  و عصر جمعه (به وقت تهران) وارد شهر ساحلی « چیندائو »در استان « شاندونگ » واقع در شرق چین شد.

هجدهمین نشست سران سازمان همکاری شانگهای با حضور رهبران و سران ۸ کشور عضو و ۴ کشور ناظر و مسئولان سازمانهای بینالمللی به مدت دو روز (۱۹ و ۲۰ خرداد) در شهر « چینگ دایو » واقع در استان شاندونگ در شرق پکن برگزار شد. سازمان همکاری شانگهای یک سازمان بینالمللی بیندولتی است که سال ۲۰۰۱ میلادی در شهر شانگهای توسط چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان و با هدف برقرار کردن موازنه در برابر نفوذ آمریکا و « ناتو » در منطقه  تأسیس شد. در سال ۲۰۱۶ میلادی هم هندوستان و پاکستان به عضویت این سازمان درآمدند. جمهوری اسلامی ایران، افغانستان، مغولستان و بلاروس اعضای ناظر این سازمان را تشکیل میدهند.

رئیس جمهور علاوه بر حضور در این نشست، در حاشیه آن دیدارهایی هم با سران کشورهای عضو داشت. روحانی در این سفر تلاش کرد علاوه بر پررنگ کردن نقش ایران در سازمان همکاری شانگهای، سیاست تعامل با شرق را با رویکرد تحقق منافع ملی و کماثرسازی اقدامات آمریکا در پیش گیرد. رئیسجمهور در دیدارهای خود با سران عضو شانگهای ظرفیتهای اقتصادی ایران را تبیین و تلاش کرد نقش سازمان همکاری شانگهای را در مقابله با یکجانبهگرایی آمریکا به خصوص از طریق راههای ترانزیتی ایران و برجستهسازی جاده ابریشم بیش از پیش پررنگ کند.

روحانی صبح شنبه با « ممنون حسین »رئیسجمهور پاکستان دیدار کرد و در این دیدار ضمن ابراز خرسندی از عضویت پاکستان در سازمان همکاری شانگهای، « تقویت همکاریهای بانکی را برای توسعه روابط اقتصادی دو کشور مهم برشمرد » و اظهار کرد: «ایران از نقش موثر اسلامآباد در این سازمان حمایت میکند و آماده است در زمینه های مختلف با پاکستان سرمایه گذاری متقابل داشته باشد.»

رئیسجمهور با بیان اینکه « ایران، پاکستان را کشوری مهم در منطقه میداند »، به همکاریهای تهران-اسلام آباد در حوزه انرژی اشاره کرد و گفت: «ایران میتواند منبع مطمئنی برای تامین انرژی پاکستان باشد. امیدواریم همواره شاهد تعمیق و توسعه روابط باشیم.»

همچنین ممنون حسین، در این دیدار، « برجام را الگویی برای حل و فصل مسالمتآمیز بحرانها از طریق مذاکره دانست » و با اعلام حمایت قاطع کشورش از برجام، تاکید کرد: «پاکستان از برجام حمایت میکند و از همه طرفها میخواهد به آن پایبند بمانند.»

مهمترین دیدار روحانی در این سفر ظهر شنبه با « ولادیمیر پوتین » رئیسجمهور روسیه صورت گرفت. رئیسجمهور در این دیدار یادآور شد: «روابط دو کشور در تمام ابعاد در حال توسعه است و دو کشور در حوزه سواپ انرژی، دفاعی و بخش ترانزیت، ظرفیتهای فراوانی برای توسعه همکاری دارند و تهران از سرمایهگذاری شرکتها و بخش خصوصی روسیه استقبال میکند.» روحانی همچنین « سازمان همکاری شانگهای را مجموعه موثری برای امنیت و توسعه منطقه دانست » و تاکید کرد: «ایران به مشارکت موثر خود در این سازمان ادامه خواهد داد.»

وی با بیان اینکه « ایران از توسعه روابط اقتصادی با منطقه اوراسیا در چارچوب تجارت آزاد استقبال میکند »، گفت: «در موضوع ترانزیت، پیوستن روسیه به کریدور ریلی شمال-جنوب فرصتهای بزرگی برای همکاری اقتصادی با شرق ایجاد خواهد کرد.»

رئیسجمهور در ادامه با اشاره به « نقش مهم روسیه در توافقنامه برجام »، تصریح کرد: «ایران طبق گزارشهای آژانس بینالمللی انرژی اتمی به تعهداتش در چارچوب برجام عمل کرده و بعد از خروج یکجانبه و غیرقانونی آمریکا، مسکو نقش مهمی در استحکام برجام و اجرای تعهدات طرفهای مقابل دارد.»

روحانی « تداوم روابط و همکاریهای چندجانبه ایران و روسیه در حوزه امنیت و توسعه همکاریهای منطقهای را حائز اهمیت برشمرد »و عنوان کرد: «همکاری ایران و روسیه در مبارزه با داعش و سایر گروههای تروریستی در منطقه موثر و نتیجه بخش بوده است و این همکاریها ادامه خواهد یافت.»

در این دیدار رئیس جمهور روسیه هم با تاکید بر اینکه « مسکو به همکاری با ایران در حوزههای اقتصادی، سواپ انرژی و دفاعی ادامه خواهد داد »، « روابط دو کشور را در همه عرصههای مورد توافق رو به توسعه خواند » و اظهار کرد: «چشمانداز خوبی در همکاریهای دو کشور در همه عرصهها و از جمله  اقتصادی وجود دارد.»

پوتین با بیان اینکه کمیسیون مشترک همکاریها در همه جهت مقدمات نشست آتی را برنامهریزی میکند، علاقهمندی مسکو به مشارکت در پروژه ترانزیتی راه کریدور شمال-جنوب را مورد تاکید قرار داد و افزود: «مسکو همچنین از عضویت و دائمی شدن موافقتنامه تجارت آزاد ایران با اوراسیا حمایت میکند.» وی در ادامه خروج آمریکا از برجام را اقدامی یکجانبه و غیرقانونی برشمرد و تاکید کرد: «مسکو به گفتوگو با سایر طرفها برای حمایت از برجام ادامه میدهد.»

رئیسجمهور روسیه همچنین به موضوع عضویت دائم ایران در سازمان همکاری شانگهای اشاره کرد و یادآور شد: «ایران سالها به عنوان عضو ناظر مشارکت خوبی در سازمان همکاری شانگهای داشته و موضع روسیه حمایت از عضویت کامل تهران در این سازمان است.» پوتین همفکری و همکاری روسیه با ایران در جهت تحکیم ثبات در منطقه  را مورد تاکید قرار داد  و بیان کرد: «این همکاریهای منطقهای از جمله در موضوع حل و فصل بحران سوریه، ادامه خواهد یافت.»

اما رئیس جمهور روز شنبه دو دیدار دیگر هم داشت. روحانی عصر شنبه ابتدا با « محمد اشرف غنی » رئیسجمهور افغانستان دیدار و گفتوگو و در این دیدار اظهار کرد: «ترانزیت و اتصال کشورهای منطقه و از جمله کشورهای آسیای مرکزی به خلیج فارس دارای اهمیت است و موجب توسعه کل منطقه و فراتر از آن خواهد بود و طرح بزرگ بندر چابهار که به اتفاق هند و افغانستان در حال اجراست، گام بزرگی در مسیر تقویت راههای ترانزیتی منطقه است.»

وی همچنین به « مخالفت گسترده کشورها با اقدام آمریکا در خروج از برجام » اشاره و تاکید کرد: «اقدام خلاف مقررات آمریکا در خروج از برجام، صرفا خروج از یک توافق ۷جانبه نیست، بلکه مخالفت و نقض قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد است.»

در این دیدار، اشرف غنی هم با بیان اینکه با هندوستان در موضوع توسعه بندر چابهار همکاری میکنیم، خاطرنشان کرد: «توسعه بندر چابهار نه تنها برای ایران، افغانستان و هند بلکه برای توسعه مناسبات چین با آسیای میانه دارای اهمیت است. امیدواریم با پشتیبانی جمهوری اسلامی ایران که همسایه بزرگ و شریک مهم ما در منطقه است، روند ایجاد امنیت و پیشرفت در افغانستان ادامه یابد.»

دومین دیدار عصر شنبه رئیسجمهور با الکساندر لوکاشنکو رئیسجمهور بلاروس بود. روحانی در این دیدار به اهمیت تقویت راههای ترانزیتی در منطقه اشاره کرد و گفت: «در موضوع ترانزیت شمال-جنوب، ایران بهترین مسیر برای آسیای مرکزی و قفقاز و جنوب شرق اروپا به خلیج فارس و آبهای جنوب است.»

رئیسجمهور در ادامه با اشاره به خروج دولت جدید آمریکا از عمده توافقات بینالمللی آن کشور از جمله توافق پاریس و برجام، تصریح کرد: «ایستادگی جامعه جهانی در برابر اینگونه اقدامات یکجانبه واشنگتن، حمایت از قانون و حقوق بینالمللی است.»

لوکاشنکو هم در این دیدار موضع دولت ایران را در موضوع خروج یکجانبه آمریکا از توافق برجام خردمندانه توصیف کرد و یادآور شد: «اقدامات یکجانبه و زیر پا گذاشتن تعهدات بینالمللی، حقوق بینالملل را به پرتگاه میکشاند و جامعه جهانی باید برای ایجاد توازن جدید در دنیا تلاش کند.

هجدهمین اجلاس سران عضو سازمان همکاری شانگهای صبح یکشنبه با حضورحسن روحانی رئیس جمهوری اسلامی ایران در شهر چیندائو چین آغاز شد. روحانی و دیگر سران کشورهای عضو این سازمان هنگام ورود به محل اجلاس و پس از استقبال از سوی "شی جین پینگ  رئیسجمهور چین، عکس یادگاری گرفتند و هر کدام دقایقی نطق کردند.

رئیسجمهور در نطق خود در این نشست، تلاش ایالات متحده  برای تحمیل سیاستهای خود بر دیگران را خطری در حال گسترش دانست و تاکید کرد: «تحریمهای یکجانبه به روند تجارت مشروع بینالمللی خدشه وارد میکنند.»

روحانی با بیان اینکه برای منطقهای امنتر، باثباتتر، توسعهیافتهتر و پررونقتر، باید اشتراکات و منافع مشترک درازمدت مبنای تعامل و دستور کار در سطح منطقه قرار گیرد، تصریح کرد: «ایران به عنوان شریکی مستقل و مطمئن آماده گسترش همکاریهای اقتصادی منطقهای و بینالمللی است.»

وی با تاکید بر اینکه ایران آماده همکاری با سازمان همکاری شانگهای در زمینه مبارزه با تروریسم، افراطگرایی، جداییطلبی و مواد مخدر است، افزود: «ایستادگی جامعه بینالمللی در برابر سوءاستفاده ابزاری از موضوع انرژی ضروری است.»

پس از این نشست، رئیسجمهور دیدارهای خود را با سران حاضر ادامه داد و در اولین دیدار روز یکشنبه خود با خالتما باتولگا رئیسجمهور مغولستان گفتوگو کرد. روحانی در این دیدار اظهار کرد: «توسعه روابط اقتصادی مورد تاکید ما و به نفع ملتهای دو کشور است و ما بخش خصوصی و بازرگانان ایرانی را برای مشارکت در طرحهای توسعهای مغولستان تشویق میکنیم.»

رئیسجمهور با تاکید برضرورت توسعه روابط بخشهای دولتی و خصوصی دو کشور و با اشاره به نقش روابط بانکی برای تقویت همکاریهای اقتصادی مشترک، گفت: «سرمایهگذاران ایرانی قادرند در زمینههای دامی در مغولستان سرمایهگذاری کنند.» همچنین باتولگا در این دیدار روابط ایران و مغولستان را رو به توسعه دانست و تاکید کرد که کشورش مصمم است روابط خود را با ایران در همه زمینهها و بهویژه اقتصادی بیش از پیش تقویت کند.

رئیسجمهور ظهر یکشنبه هم با نارندرا دامورداس مودی نخستوزیر هندوستان دیدار و در آن تاکید کرد که جمهوری اسلامی ایران از گسترش و تعمیق روابط همهجانبه با هندوستان به عنوان یک کشور دوست در منطقه استقبال میکند و آماده همکاریهای راهبردی با این کشور است.

روحانی با ابراز خرسندی از روند رو به توسعه روابط تهران-دهلینو، از مشارکت فعال هندوستان در طرح توسعه بندر چابهار استقبال کرد و گفت: «بندر چابهار به عنوان پل ارتباطی هند به افغانستان و آسیای مرکزی تا اروپای شرقی میتواند روابط تاریخی و تجاری دو کشور و منطقه را  بیش از پیش مستحکم سازد.»

وی با اشاره به اهمیت نقش همکاریهای بانکی در توسعه روابط اقتصادی بر تسریع در اجرای توافقات اخیر سران دو کشور در دهلی نو تاکید کرد و اجرای این طرحها را گامی در مسیر توسعه بیش از پیش روابط دو کشور دانست.

نخست وزیر هندوستان هم در این دیدار با اشاره به شتاب در روند توسعه مناسبات تهران-دهلینو  گفت که کشورش مصمم به توسعه همه جانبه روابط با ایران است و اهمیت و جایگاه ویژه بندر چابهار برای توسعه همکاریهای منطقهای را مورد تاکید قرار داد.

اما مهمترین دیدار روز یکشنبه رئیس جمهوری اسلامی ایران با شی جین پینگ رئیس جمهوری خلق چین صورت گرفت که روحانی در این دیدار با بیان اینکه چین طی سالهای گذشته شریک نخست تجاری ایران بوده است، تجارت با پول ملی دو کشور را باعث تداوم این روند برشمرد و اظهار کرد: «توسعه همکاریهای بانکی بزرگترین پشتوانه برای اجرای توافقات دو کشور و ارتقای سطح همکاریها است.

وی همچنین افزود: «دو کشور پروژههای بسیار مهم و همکاریهای راهبردی در حوزههای انرژی، حمل و نقل و صنعت دارند و لازم است در چارچوب برگزاری سریعتر کمیسیون مشترک دو کشور، این طرحها و همکاریها شتاب گیرند.»

رئیسجمهور با تاکید بر تکمیل راکتور آب سنگین اراک طبق توافق برجام به نقش مهم و موثر چین در به ثمر رساندن برجام اشاره کرد و گفت: «اکنون نیز نقش پکن در استحکام برجام و اجرای تعهدات توسط سایر طرفین بسیار مهم است.»

در این دیدار رئیسجمهور چین هم حضور موثر ایران را موجب تقویت نفوذ بینالمللی سازمان همکاری شانگهای برشمرد و تاکید کرد: «اراده دو کشور برای اجرای کامل قرارداد مشارکت راهبردی در حوزه اقتصاد نشانه افزایش اعتماد دوجانبه است.»

وی با بیان اینکه پکن مصمم است همکاریهای راهبردی با تهران را ادامه دهد، برجام را دستاورد بزرگ چندجانبه گرایی و متضمن صلح و همکاری منطقهای دانست و با تاکید بر ضرورت استحکام آن، گفت: «آمریکاییها با روحیه یکجانبهگرایی و نادیده گرفتن تعهدات و مقررات در صددند نظم بینالمللی را به دلخواه خود تغییر دهند.»

شی جین پینگ در ادامه تصریح کرد: «چین قاطعانه با خروج یکجانبه آمریکا و اعمال تحریم های جدید مخالف است و معتقد است که طرفین این توافق باید به تعهدات خود پایبند باشند.» رئیسجمهور چین با بیان اینکه بر تعهدات برجامی خود برای بهسازی راکتور اراک پایبندیم، افزود: «همکاریهای دو کشور در مبارزه با تروریسم، مواد مخدر و نیز روابط فنی و آموزشی در حوزه دفاعی ادامه مییابد.»

همچنین در این دیدار جمهوری اسلامی ایران و جمهوری خلق چین با هدف توسعه بیش از پیش مناسبات، چهار سند همکاری امضا کردند. یادداشت تفاهم برنامه مشترک تحقیقاتی بین معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری ایران و وزارت علوم و فناوری جمهوری خلق چین، یادداشت تفاهم بین دولت جمهوری اسلامی ایران و دولت جمهوری خلق چین در زمینه همکاری در پیشگیری و مبارزه با تولید غیرقانونی، قاچاق و سوءمصرف مواد مخدر، داروهای روانگردان و پیشسازها، تفاهمنامه فیمابین سازمان بورس و اوراق بهادر ایران و کمیسیون قانونگذاری اوراق بهادار چین برای همکاری متقابل و کمک فنی و یادداشت تفاهم همکاری فیمابین وزارت امور اقتصادی و دارایی جمهوری اسلامی ایران و کمیسیون ملی توسعه و اصلاحات جمهوری خلق چین بر تشکیل برنامه همکاری مشترک دو جانبه ایران - چین در چارچوب ابتکار طرح کمربند و راه، چهار سندی است که به امضاء رسید.

رئیسجمهور شامگاه دوشنبه (۲۱ خرداد) پس از پایان سفر سهروزه خود به چین، شرکت در نشست سران سازمان همکاری شانگهای و دیدار و گفتگو با هفت نفر از سران حاضر در این نشست به تهران بازگشت. سفری که قطعا بر نقش ایران در این سازمان و نقش این سازمان در مقابله با یکجانبهگرایی آمریکا خواهد افزود و راه تعامل با شرق را برای تقابل احتمالی با غرب هموارتر خواهد کرد.