بانک مرکزی طرحی جدید برای بازار سکه تدارک دید

با طراحی این بازار در بورس کالا، قابلیت نقدشوندگی پیش از سررسید به اوراق پیشفروش سکه داده خواهد شد. سیاستگذار با این راهکار خلأ زمانی را در عرضه سکههای پیشفروش که بین مواعد مختلف رخ میدهد، از بین میبرد تا عرضه سکه، به شکل مستمر انجام و سمت عرضه در برابر تقاضا تقویت شود. بانک مرکزی امیدوار است که سازوکار جدید، ثبات بازار را به نحو مطلوبتری تامین کند. علاوهبر این، بازار جدید میتواند ریسک و هزینه نگهداری دارایی طلا در منازل را برای دارندگان اوراق پوشش دهد؛ چراکه اوراق پس از سررسید نیز میتوانند نزد دارنده نگهداری شوند و در هر زمان که دارنده اوراق به آن نیاز داشت، توسط بانک به سکه تبدیل شود. در حقیقت داشتن اوراق مساوی با داشتن سکه طلا است و در این زمینه بانک مرکزی متعهد شده است. افزایش درجه شفافیت در فضای اقتصادی از دیگر اهدافی بود که سیاستگذار در طرح جدید پیگیری کرد. در کنار اینها، چالش بر سر فرآیند عرضه مسالهای است که در مذاکرات بین بانک مرکزی و بورس کالا باید به نتیجه رسد.

پیش از تعطیلات، دبیرکل بانک مرکزی خبری جدید برای پیشفروش سکه داشت. خبر جدید، بازارسازی برای اوراق گواهی پیشخرید سکه در بورس اوراق بهادار بود. سیدمحمود احمدی در این باره توضیح داد: «در آستانه عید سعید فطر خبر خوبی برای سرمایهگذاران در طرح پیشفروش سکه و فعالان بازار طلا داریم؛ چراکه اجرای این طرح علاوه بر نقدپذیر کردن اوراق گواهی پیشفروش سکه، به تعدیل و تثبیت بازار طلا نیز کمک خواهد کرد.» این امکان یعنی اینکه دارندگان گواهی پیشفروش سکه میتوانند پیش از موعد سررسید گواهیها را نقد کنند و سرمایهگذارانی که از قافله پیشفروش جا مانده بودند با ابزار جدید به بازار بازگردند.

دخل و خرج طرح پیشفروش

در ماههای پایانی سال گذشته بانک مرکزی بهمنظور تلطیف التهابات بازار ارز و طلا، تصمیم به پیشفروش سکه در سررسیدهای ۶ ماهه و یکساله گرفت. با تشدید التهابات در آغاز سال جاری، آپشنهای طرح پیشفروش نیز افزایش پیدا کرد و سررسیدهای کوتاهمدتتر و بلندمدتتر به بسته قدیمی افزوده شدند. به گفته احمدی، دبیرکل بانک مرکزی مجموعا 7.6 میلیون قطعه سکه طلا در مراحل مختلف و با سررسیدهای یک ماهه تا ۲ ساله پیشفروش شد. با حساب اینکه هر سکه تمام بهار آزادی حدود ۸ گرم و ۱۳۳ سوت است که از این مقدار، حدود 7.3 گرم آن طلای خالص ۲۴ عیار است، حدودا بانک مرکزی به ۵۵ تن طلا برای ایفای تعهدات نیاز دارد. بانک مرکزی تاکنون ۸۰۰ هزار سکه طلا به خریداران تحویل داده و مابقی نیز در سررسیدهای آتی به خریداران واگذار خواهد شد.شاید برخی در تلقی اولیه اقدام به بازارسازی برای گواهی سررسیدهای آینده را به پیشفروش بیشتر سکه تعبیر و از اقدام بانک مرکزی بهدلیل حراج بیشتر ذخایر طلا انتقاد کنند. اما در واقع قرار بر این نیست که پیشفروش بیشتری اتفاق بیفتد و تنها برای سکههای پیشفروششده، بازار ثانویهای در نظر گرفته شده است. در واقع تنها گواهی پیشفروش 6.8 میلیون قطعه سکه باقی مانده راهی بازار دوم و قابلانتقال به غیر میشوند و سکه جدیدی از سوی بانک مرکزی پیشفروش نخواهد شد.

هدف تصمیم جدید

بسیاری معتقدند طرح پیشفروش آنطور که انتظار میرفت نتوانست در برابر حجم تقاضا در بازار طلا قد علم کند و التهابات را تخفیف دهد. یکی از مواردی که باعث این اتفاق شد، خلأهای زمانی است که بین سررسیدهای مختلف رخ میدهد. مثلا پس از عرضه سکههای پیشفروش یک ماهه، تا سررسید بعدی(سه ماهه) دو ماه گپ زمانی به وجود میآید که بازار از عرضه سکههای پیشفروش تهی است. از این رو بانک مرکزی با بازارسازی برای این گواهی، خلأ عرضه در بازار را میتواند پوشش دهد. در این بین، دبیرکل بانک مرکزی نیز معتقد بود با تدریجی بودن تزریق سکه تاثیرگذاری طرح پیشفروش بر بازار محدود است و به ویژه در فواصل بین سررسید، خلأ عرضه میتواند احساس شود. درحالیکه با بازارسازی اوراق گواهی پیشفروش امکان خرید و فروش اوراق مزبور فراهم خواهد شد و از این طریق حجم عرضه در بازار طلا با سررسیدهای مختلف افزایش مییابد. در واقع سیاستگذار انتظار دارد در کنار تعمیق بازار سکه اجرای طرح جدید تاثیر به مراتب بیشتری در ثبات بازار در مقایسه با تزریق تدریجی سکه داشته باشد.

سازوکار و چالشها

براساس گفتههای دبیرکل بانک مرکزی، در صورت تمایل دارندگان اوراق گواهی پیشفروش (رسید پیشخرید) خود را به اوراق سکه طلا (با سررسید متناظر) که از ویژگیهای امنیتی لازم برخوردار بوده و قابلیت خرید و فروش در بورس کالا را دارند، تبدیل کنند. در این رابطه بانک مرکزی و بورس کالا باید بر سر مواردی به توافق برسند. مثلا برای معامله در بورس کالا، هر فرد باید دارای کد بورسی منحصر به فرد باشد که نیازمند مراجعه به سازمان بورس اوراق بهادار است. اما اینکه برای اوراق طلا نیز چنین تمهیدی در نظر گرفته شده یا خیر، مسالهای است که هنوز نهایی نشده است. دبیرکل بانک مرکزی احتمال اینکه اوراق طلا تبدیل به یک نماد اختصاصی شود که عموم مردم بدون داشتن کد بورسی نیز بتوانند به معامله آن بپردازند را تایید کرد. فارغ از این مساله، سازوکار فنی عرضه این اوراق نیز محل چالش بعدی است. مثلا اوراق با سررسید سهماهه، با توجه به اینکه در روزهای گوناگونی در فروردین و اردیبهشت امسال فروخته شدهاند، در نتیجه زمانهای سررسید آنها نیز متغیر خواهد بود. از طرفی عرضه یک نماد در بورس باید همراه با ارائه اطلاعات شفاف باشد و تاریخ سررسید اوراق نیز باید به طور دقیقی تعیین شده باشد. اگر فرضا تمامی اوراق یک سررسید مشخص(مثلا ۳ ماهه) به یک تاریخ واحد موکول شوند، در این حالت بدعهدی بانک مرکزی به خریداران رخ میدهد که سیاستگذار پولی از آن اجتناب خواهد کرد. همین مساله باعث شده تا تناقضی بین رویکرد بانک مرکزی و سازمان بورس به وجود آید که باید دید توافق بین این دو نهاد سیاستگذار به چه نتیجهای ختم خواهد شد.

تفاوت با بازار آتی

به عقیده برخی اقدام جدید بانک مرکزی ایجاد یک بازار آتی جدید برای سکه است که میتواند بازار آتی اصلی را تحتالشعاع قرار دهد. اما با وجود شباهتهای ظاهری بین این دو بازار، تفاوتهای ماهیتی و فنی بین این دو بازار وجود خواهد داشت.تفاوت ماهیتی در درجه اول این است که در بازار سکه آتی، تسویه فیزیکی لزوما انجام نمیشود. هر چند در روزهای اخیر بهدلیل ملتهب شدن بازار، سهم تسویه فیزیکی در بازار آتی افزایش یافت که نشان میدهد سرمایهگذاران بهدنبال حفظ دارایی خود هستند. از این رو تصمیم بانک مرکزی را میتوان مناسب ارزیابی کرد و جای خالی بازار جدید را پررنگ دانست؛ چراکه در بازار گواهی پیشفروش سکه، حتما تسویه به شکل فیزیکی انجام خواهد شد. یعنی دارنده اوراق در هر زمان که بخواهد میتواند با تحویل اوراق، سکه بهار آزادی تحویل بگیرد.

در بازار آتی پس از سررسید دیگر اوراق قابلمعامله نخواهند بود، درحالیکه در بازار جدید، اوراق پس از سررسید نیز میتوانند مورد خرید و فروش قرار گیرند. البته قیمت اوراق پس از سررسید احتمالا نزدیک به قیمت بازار خواهد بود و اوراق تبدیل به سندی برای تملک دارایی خواهد شد. تفاوت دیگر اینکه در بازار آتی در حال حاضر سررسید طولانیتر از ۹ ماهه وجود ندارد؛ درحالیکه در بازار اوراق طلا سررسیدهای تا ۲ سال نیز موجود است که میتواند برای سرمایهگذارانی که تمایل به سرمایهگذاری بلندمدتتری دارند، مناسب باشد.اما دسته دیگر تفاوتها، بیشتر جنبه فنی دارد. اولین تفاوت فنی بین دو بازار اینکه، بر خلاف بازار آتی که یک واحد معامله معادل خرید و فروش ۱۰ سکه است، در بازار اوراق طلا فعلا کف و سقفی وجود ندارد. ضمن اینکه در بازار اوراق باید تمام ارزش گواهی پرداخت شود، درحالیکه در بازار آتی وجه تضمین به همراه کسری از قیمت ۱۰ سکه پرداخت خواهد شد.

پیامدهای مثبت

فارغ از تفاوتهای فنی و ماهیتی دو بازار، بازار آتی بیشتر برای معاملهگران حرفهای مناسبتر است؛ درحالیکه تلاش بانک مرکزی این است که بازار اوراق برای عموم مردم جذاب و مناسب باشد. سیاستگذار در نظر دارد با ترویج بازار اوراق، درجه شفافیت در فضای اقتصاد کلان را ارتقا دهد؛ چراکه انجام معاملات در یک فضای متشکلتر اتفاق افتاده و این فضای متشکل به سیاستگذار این امکان را میدهد تا از طریق این بازار، به آگاهی بیشتری نسبت به انتظارات میانمدت فعالان اقتصادی برسد و برنامهریزی با هدف تعدیل انتظارات یا متناسب با انتظارات باشد.

اما اندیشه بانک مرکزی برای دوران پس از سررسید اوراق چیست؟ آن طور که دبیرکل بانک مرکزی گفته است، تجربه پیشفروش در چند ماه اخیر (سررسید یک ماهه) نشان داده که بخشی قابلتوجهی از مردم سکههای یک ماهه را تحویل نگرفتند و این سکهها امانت نزد بانک مانده است. این یعنی اینکه عمده مردم فقط با هدف حفاظت از داراییها، منابعشان را به سکه تبدیل کردند و با توجه به ریسک نگهداری سکه و... ترجیح دادند که سکهها نزد بانک محفوظ باشد. بانک مرکزی به دنبال ترویج این رفتار است تا سکهها نزد بانک نگهداری شود و مردم با داشتن گواهی خیالشان از بابت حفظ ارزش دارایی راحت باشد. در این رابطه بانک مرکزی تعهد دارد پس از سررسید نیز پشتوانه سکه اوراق را تامین کند تا هر زمان که دارنده اوراق بخواهد، سکه را تحویل او دهد. دبیرکل بانک مرکزی با تاکید بر ایفای کامل و به موقع تعهدات بانک مرکزی در طرح پیشفروش سکه تاکید کرد: «دارندگان اوراق این امکان را دارند تا پس از سررسید و در صورت تمایل، با ارائه اوراق به بانک مرکزی نسبت به دریافت سکه طلای فیزیکی اقدام کنند.» او اطمینان خاطر داد: «این اوراق پس از سررسید نیز کاملا معتبر بوده و ۱۰۰ درصد مبتنی بر سکه طلا هستند. در واقع در این طرح، اوراق سکه طلا کاملا حکم سکه فیزیکی طلا را دارند و به دارندگان این امکان را میدهند تا ضمن برخورداری از منافع این اوراق، ریسک نگهداری طلا را حذف کرده و از امکان معامله این اوراق در یک بازار متشکل و شفاف برخوردار باشند.» در نتیجه یک پیامد مثبت و مهم دیگر این طرح، حذف ریسکهای نگهداری طلا برای خریداران این اوراق خواهد بود.