فشارهای آمریکا و تردید هند برای خریدن یا نخریدن نفت ایران

هند دومین مشتری نفت ایران است و از سالهای قبل از انقلاب برغم همه افت و خیزهای سیاسی روابط نفتی خود با ایران را حفظ کرده است. در دوره اول تحریمها هم، این کشور با ترفندهای مختلف و با اتخاذ سیاستهای نوین توانست مشتری نفت ایران باقی بماند اما این بار به نظر میرسد فشارهای آمریکا بر این کشور برای قطع واردات نفت از ایران از شدت بیسابقهای برخوردار شده است. پس از سفر روز چهارشنبه هفته گذشته نیکی هیلی نماینده دائم آمریکا در سازمان ملل متحد به دهلی نو که در جریان آن از نارندرا مودی نخست وزیر هند خواست واردات نفت از ایران را قطع کند و یا خود را برای تحریمهای آمریکا آماده کند، برخی خبرهای تایید نشده حاکی از این است وزارت نفت هند از پالایشگاههای این کشور خواسته است تا برای کاهش شدید و یا قطع کامل واردات نفت از ایران در ماه نوامبر آماده شوند. بسیاری از رسانهها و کارشناسان، این دستور را اولین نشانههای تسلیم شدن هند در مقابل فشارهای آمریکا جهت توقف روابط تجاری با ایران دانستند.

هند پیش از این اعلام کرده بود تحریم های یک جانبه را به رسمیت نمیشناسد و تنها از تحریمهای سازمان ملل متحد پیروی خواهد کرد اما این بار گفت مجبور است برای حفظ منافع خود در سیستم مالی آمریکا در باره ایران اقدام کند. منابع آگاه هندی اعلام کردند وزارت نفت این کشور روز پنجشنبه هفته گذشته با پالایشگاههای نفتی هند جلسهای برگزار کرده که طی آن از پالایشگاهها درخواست شده است تا به دنبال منابع جایگزین نفت ایران باشند.

تحولات اخیر واکنش های گوناگونی در هند برانگیخته است. درحالیکه برخی مقامات هندی تصمیم گرفته اند به درخواست آمریکا جواب مثبت دهند برخی دیگر می خواهند زمان بخرند و با یاد گرفتن از تجربه های قبلی طوری برنامه ریزی کنند که نه بخاطر از دست دادن نفت ایران متضرر شوند و نه خود را با تحریم های آمریکا سرشاخ کنند. حامد انصاری معاون رئیس جمهوری اسبق هند دراین مورد و با اشاره به فشارهای آمریکا بر دهلی نو برای حمایت از تحریمهای واشنگتن علیه تهران تاکید کرده است که ایران صرفا یک تامین کننده انرژی برای ما نیست بلکه این کشور ارتباط زمینی میان اوراسیا و هند را هم تضمین میکند.
به گزارش ایرنا به نقل از روزنامه 'هندو' ، انصاری که در سالهای 92-1990 به عنوان سفیر هند در ایران نیز فعالیت داشته است، افزود: دولت هند در هنگام تصمیم گیری در مورد تقاضای آمریکا برای توقف کامل واردات نفت از ایران باید تمامیت روابط دهلی نو با تهران را در نظر بگیرد.

رئیس شرکت اسار اویل که مراوادت نفتی عمده ای با ایران دارد تاکید کرده است انتظار دارد تا آینده ای نزدیک به خرید نفت ایران ادامه دهد در عین حال اگر به دلیل تحریم های آمریکا علیه ایران ، نتواند سطح کنونی واردات نفت خود از ایران را ادامه دهد، این شرکت به دنبال منابع جایگزین نفت تهران خواهد بود. البته این شرکت، اولین پالایشگاه هندی نیست که اعلام کرده به دنبال کاهش واردات نفت خود از ایران است. شرکت صنایع رلاینس که دارای بزرگ ترین پالایشگاه در جهان است و سهام زیادی در بازار های آمریکا دارد قصد دارد در ماه های اکتبر یا نوامبر واردات نفت خود از ایران را متوقف کند. این در حالیست که راویش کومار سخنگوی وزارت امور خارجه هند پس از اعلام تصمیم ترامپ تاکید کرده بود که هند به منظور حفظ امنیت انرژی خود، با تمام طرف های درگیر تعامل خواهد داشت.

در طول دور پیشین تحریم های ایران، هند از جمله معدود کشورهایی بود که به خرید محدود نفت ایران ادامه داد. در این زمان کانال های بانکی، بیمه و کشتیرانی به دلیل تحریم های اتحادیه اروپا و آمریکا علیه ایران مسدود شده بود. اما یک مقام دیگر هندی که درگیر امور اجرایی نفت این کشور است در مصاحبه به روزنامه تایمز او ایندیا ابراز عقیده کرده که اکنون وضعیت متفاوت است. در یک طرف هند، چین و اروپا قرار دارند و در سوی دیگر آمریکا است. وی گفت در حال حاضر ما نمی دانیم چه کاری انجام دهیم اما ما باید خود را برای هر تحولی آماده کنیم. برخی از تحریم های آمریکا علیه ایران در یک دوره 90 روزه ( تا 6 ماه اوت یعنی 15 مرداد) و برخی دیگر از تحریم ها به خصوص در زمینه نفت در یک دوره 180 روزه ( تا 4 نوامبر یعنی 13 آبان) اجرایی خواهند شد.

البته برخی مقامات هندی هم اطمینان دارند که منابع دیگری برای جایگزین کردن نفت ایران وجود دارد. هند روی سیاستهای کلان نفتی در سالهای اخیر کار کرده است و قدرت خود را در بازار نفت چنان افزایش داده است که کم کم به سوی تصمیمگیری این بازار حرکت میکند بطوریکه میخواهد با همراهی چین که روی هم 17 درصد از مصرف نفت جهان را به خود اختصاص دادهاند یک گروه جهت مقابله با توانایی سازمان اوپک در افزایش قیمت نفت خام و کسب قیمتهای بهتر از کشورهای صادر کننده نفت تاسیس کند. مذاکرات رسمی میان دو کشور برای تشکیل باشگاه خریداران نفت چندی قبل به طور رسمی در پکن آغاز شد. این مذاکرات تقریبا دو ماه پس از پیشنهاد دارمندرا پرادان وزیر نفت هند برای اتحاد شرکتهای نفتی هند و چین جهت کسب قدرت بیشتر در تعیین قیمتهای نفت خام انجام میشود. یک مقام هندی با اشاره به این که هند و چین به دنبال همکاری با یکدیگر هستند تا رقابت، افزود: افزایش صادرات نفت و گاز از سوی آمریکا به ما اهرم بزرگ تری در مقابل اوپک میدهد.

دارمندرا پرادان وزیر نفت هند قصد دارد در مقطع کنونی روی منافع مشترک با چین تمرکز کند تا روزی برسد که در آینده خریداران قیمتهای نفت را تعیین کنند. همکاری بیسابقه نفتی هند و امارات و عربستان، توافق اوپک برای افزایش تولید نفت، برنامه ملاقات مقام های انرژی روسیه و آمریکا و ادامه برنامه سوآپ نفت ایران و عراق، از جمله مهمترین اخبار نفت جهان در 24 ساعت گذشته بوده است. همین چند روز پیش بود که روزنامه «اکونومیک تایمز» خبر داد، با توجه به نوسان قیمت جهانی نفت و فشار وارده به هند، شیخ عبدالله بن زاید النهیان وزیر امور خارجه امارات، قصد دارد درسفر به هند، مقدمات ایجاد یک پل انرژی میان دهلی، ابوظبی و ریاض، را برای تامین منافع انرژی همه شرکت کنندگان را تامین کند.

بر این اساس، یادداشت تفاهمی میان آرامکوی عربستان و شرکت ملی نفت ابوظبی (ادنوک) برای خرید سهام پالایشگاه و مجموعه پتروشیمی «راتناگیری» هند امضا شد. این پالایشگاه 44 میلیارد دلاری در غرب هند، یکی از بزرگترین مجتمعهای پالایشگاهی و پتروشیمی جهان با ظرفیت یک میلیون و 200 هزار بشکه در روز است. در طول نشست وزیران انرژی کشورهای عضو سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) که اول تیرماه در وین برگزار شد نیز توافق کردند که از اوایل ماه جولای (تیر- مرداد) میزان عرضه نفت را حدود یک میلیون بشکه در روز افزایش دهند. دارمندرا پرادان وزیر نفت هند تاکید کرد که قیمتهای کنونی باعث رنج کشورش شده است و خواستار قیمتهای معقول شد. وی گفت قیمت های تصاعدی باعث سنگین شدن صورتحسابهای نفتی هند شده که به نوبه خود بر روند تجارت و اقتصاد هم تاثیر گذاشته است. زیرا هند بودجه خود را بر اساس خرید نفت به قیمت بشکهای 65 دلار بسته است.

پرداخت چنین قیمتی برای نفت، هند را مجبور خواهد کرد از واردات بکاهد و مالیات بر نفت و بنزین را افزایش دهد. دراین میان، ایران به عنوان بزرگترین رقیب عربستان سعودی در منطقه خاورمیانه با چالشهای ناشی از تصمیم دونالد ترامپ رییس جمهوری آمریکا برای خروج از برجام روبروست بنابراین میخواهد بر قبضه خود بر این شرکت نفتی ادامه دهد تا بتواند تا آنجا که میتواند درآمد نفتی بیشتری به دست آورد.
بنابراین، رصد تحولات سیاسی و اقتصادی پیرامون بازار نفت بخصوص در حوزه ای که به ایران و هند مربوط می شود این واقعیت را آشکار می سازد که هر چند هند میتواند با کمی تلاش برای نفت ایران در بازار خود جایگزینهای متعددی پیدا کند اما تاریخ روابط دو کشور ، تجربه طولانی عبور از پستی و بلندیهای سیاسی و اقتصادی مشترک و از همه مهمتر میل هند به معرفی خود به عنوان یک ابرقدرت منطقهای که به فکر پیشبرد سیاست نگاه به غرب آسیا میباشد دولتمردان این کشور را در اعلام قاطعانه موضع خود در قبال تهدیدات و تحریمهای ایران دچار تردید کرده است. آنها میدانند هر چند نفت را میتوانند جایگزین کنند اما نقش و قدرت منطقهای ایران را به عنوان عاملی تاثیر گذار در مناسبات منطقهای همچنان در کنار خود حفظ کنند. باید ماند و دید سیاستمداران کهنه کار و اقتصاددانان زنده این کشور چه تدبیری برای حفظ منافع ملی بر اساس تعاریف نوین بین المللی اتخاذ میکنند.