اثر ناخوشایند سیاست‌های ارزی دولت در آمار تجارت خارجی

صادرات ایران در نخستین ماه امسال (فروردین ۹۷) از واردات سبقت گرفته بود. کارشناسان این سبقت را متاثر از افزایش نرخ ارز در اواخر سال گذشته عنوان کردند و اثر آن را در صادرات مشهود دانستند.

ردپای سیاست ارزی در تجارت

پس از آن با اعلام سیاستهای جدید ارزی در اواخر فروردین، در اردیبهشت نیز شاهد تراز تجاری مثبت بودیم. در این باره اعتقاد بر این بود که با الزام صادرکنندگان به بازگردانی ارز خود به اقتصاد کشور با نرخ ۴۲۰۰ تومان، این تحولات مثبت در ماههای بعدی عقیم خواهد ماند. صادرکنندگان با امیدواری به بهبود شرایط، سعی در حفظ بازار داشتند و همین مساله موجب شد صادرات، ماه دوم را نیز با تراز مثبت به پایان برساند. اما نتیجه تداوم سیاستهای دستوری برای کنترل نرخ ارز از یکسو و الزام به بازگرداندن ارز صادراتی و بلاتکلیفی ۲۰ درصد از صادرکنندگان کالا با پایه غیرنفتی از سوی دیگر، تجارت ایران را در سومین ماه سال (خرداد ۹۷) تحت تاثیر قرار داد؛ بهگونهای که نهتنها تراز تجاری در این ماه منفی شده، بلکه میزان صادرات سایر کالاها که اغلب توسط همان ۲۰ درصد صادرکنندگان کالاهای با پایه غیرنفتی انجام میشد، نیز نسبت به ماه گذشته کاهش یافته است. بهدلیل آنکه سازوکار بازگرداندن ارز حاصل از صادرات این گروه از صادرکنندگان کالایی با نرخ توافقی تا چند روز پیش، درهالهای از ابهام بود و در این شرایط، بلاتکلیفی آنها مانع از صدور کالاهایشان به بازارهای خارجی شد، رقم خوردن چنین آماری در تجارت خردادماه بعید به نظر نمیرسید. بازیگر دیگر تراز تجاری منفی خردادماه، واردکنندگان هستند. در واقع اشتیاق به استفاده از ارز رسمی برای واردات کالاهایی که براساس بخشنامههای ارزی در گروه اول و دوم قرار دارند، موجب شده در سومین ماه سال، شاهد سبقت ورود کالا از صدور کالا باشیم. در این باره نیز آمارهای قابلتوجه ثبت سفارشهای انجام شده در این ماه (خرداد)، رقم خوردن چنین آماری را قابل پیشبینی کرده بود. در عین حال آمارهای تجارت خارجی سه ماه منتهی به خرداد سالجاری حکایت از تراز تجاری مثبت دارد که همچنان متاثر از رشد صادراتی در دو ماه نخست سال است.

در خرداد چه گذشت؟

بررسیها نشان میدهد حجم تجارت در خرداد ماه امسال ۸ میلیارد و ۳۳۵ میلیون دلار بوده که ۳ میلیارد و ۸۷۹ میلیون دلار آن متعلق به صادرات و ۴ میلیارد و ۴۵۶ میلیون دلار آن مربوط به واردات است. بنابراین تراز تجاری ماه سوم بهار، منفی ۵۷۷ میلیون دلار است. این درحالی است که در ماه گذشته (اردیبهشت سالجاری)، معادل ۴ میلیارد و ۶۰۶ میلیون دلار صادرات انجام شده و واردات نیز ارزشی معادل ۴ میلیارد و ۲۶۸ میلیون دلار داشته است. بنابراین تراز تجاری نیز مثبت ۳۳۸ میلیون دلار رقم خورده بود. از سویی صادرات در خرداد سال ۹۶ معادل ۳ میلیارد و ۷۰۵ میلیون دلار و واردات در همین بازه زمانی معادل ۴ میلیارد و ۸۰۸ میلیون دلار بوده است. بنابراین تراز تجاری خردادماه ۹۶ معادل مثبت یک میلیارد و ۱۰۳ میلیون دلار و حجم تجارت معادل ۸ میلیارد و ۵۱۳ میلیون دلار است. همچنین آمار منتشر شده از صادرات سایر کالاها نشان میدهد در خرداد ماه سالجاری، ۲ میلیارد و ۱۶۸ میلیون دلار ارزش صادرات در این گروه کالایی است. درحالیکه در اردیبهشت امسال یعنی ماه گذشته، ۲ میلیارد و ۷۴۵ میلیون دلار در این بخش صادرات داشتهایم.

تجارت خارجی در سه ماه منتهی به خرداد

آمار فصل اول سال ۹۷ نشان میدهد واردکنندگان در این سه ماه، ۸ میلیون و ۳۷۱ هزار تن کالا به ارزش ۱۱ میلیارد و ۲۵۳ میلیون دلار به کشور وارد کردهاند که نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته، به لحاظ وزنی با افت بیش از ۳ درصد و به لحاظ ارزشی دلاری با افت حدود ۳ درصد روبه رو بوده است. بر این اساس، سال گذشته ۸ میلیون و ۶۴۹ هزار تن کالا به ارزش ۱۱ میلیارد و ۵۷۲ میلیون دلار وارد کشور شده است. همچنین در سه ماه منتهی به خرداد سالجاری، صادرکنندگان توانستهاند ۲۷ میلیون و ۸۸۳ هزار تن کالا به ارزش ۱۱ میلیارد و ۶۱۸ میلیون دلار به بازارهای خارجی صادر کنند که نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته به لحاظ وزنی با افت حدود یک درصد و به لحاظ ارزشی دلاری با رشد بیش از ۵/ ۱۵ درصد روبهرو بوده است. صادرات ایران در فصل نخست سال گذشته معادل ۲۸ میلیون و ۱۱۸ هزار تن به ارزش ۱۰ میلیارد و ۵۲ میلیون دلار بوده است. براساس آمارهای منتشر شده از سوی گمرک، تراز تجاری سه ماه منتهی به خرداد سالجاری، مثبت ۳۶۵ میلیون دلار و حجم تجارت سه ماه ۹۷ نیز ۲۲ میلیارد و ۸۷۱ میلیون دلار است. این درحالی است که در کارنامه تجارت مدت مشابه سال قبل، تراز تجاری منفی یک میلیارد و ۵۲۰ میلیون دلار و حجم تجاری نیز ۲۱ میلیارد و ۶۲۴ میلیون دلار ثبت شده است.

اقلام عمده صادراتی

اقلام عمده صادراتی طی سه ماه منتهی به خرداد سالجاری شامل میعانات گازی به ارزش یک میلیارد و ۵۵۸ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۱۳ درصد، پروپان مایع شده به ارزش ۵۳۴ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۵/ ۴ درصد، روغنهای سبک و فرآوردهها بهجز بنزین به ارزش ۴۰۹ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۵/ ۳ درصد، پلی اتیلن گرید فیلم به ارزش ۳۰۶ میلیون دلار و سهم ارزشی حدود ۳ درصد و گازهای نفتی و هیدروکربورهای گازی شکل مایع شده به ارزش ۳۰۴ میلیون دلار و سهم ارزشی حدود ۳ درصد بوده است.  آمار صادرات قطعی به تفکیک میعانات گازی، پتروشیمی و سایر کالاها در مدت زمان مورد بررسی نشان میدهد، صادرات به لحاظ وزنی در دو گروه میعانات گازی و پتروشیمی افت داشته و به لحاظ ارزشی نیز دو گروه سایر کالاها و پتروشیمی رشد داشته که البته رشد صادرات به لحاظ ارزشی در پتروشیمیها اندک بوده اما صادرات سایر کالاها رشد نسبتا خوبی را تجربه کرده است.

براساس آمارهای گمرک، ۶ میلیون و ۵۰۴ هزار تن محصولات پتروشیمی به ارزش ۳ میلیارد و ۵۰۱ میلیون دلار در فصل نخست سال صادر شده که سهم وزنی بیش از ۲۳ درصدی و سهم ارزشی بیش از ۳۰ درصدی از کل صادرات را به خود اختصاص داده است. مقایسه صادرات محصولات پتروشیمی در بهار سالجاری نسبت به مدت مشابه نشان میدهد به لحاظ وزنی افت حدود ۶ درصدی و به لحاظ ارزشی رشد کمتر از یک درصد را تجربه کرده است.  میعانات گازی نیز با ثبت صادرات ۲ میلیون و ۹۹۲ هزار تن به ارزش یک میلیارد و ۵۵۸ میلیون دلار توانسته سهم وزنی حدود ۱۱ درصدی و سهم ارزشی بیش از ۱۳ درصدی را به خود اختصاص دهد اما نسبت به مدت زمان مشابه سال قبل هم به لحاظ وزنی با افت بیش از 26.5 درصدی روبهرو بوده و هم به لحاظ ارزشی افت بیش از 2.5 درصدی را ثبت کرده است.  سایر کالاها تنها گروه کالایی در صادرات است که در سه ماه منتهی به خرداد سالجاری نسبت به مدت زمان مشابه سال گذشته، هم در ارزش و هم در وزن صدور کالا رشد را تجربه کرده است. بر این اساس، صادرات ۱۸ میلیون و ۳۸۷ هزار تن کالا و سهم وزنی حدود ۶۶ درصد به ارزش ۶ میلیارد و ۵۵۹ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۵۶ درصد از کل صادرات، در کارنامه صدور کالا در این بخش ثبت شده است.

کشورهای عمده

چین، امارات، عراق، افغانستان و کرهجنوبی، به ترتیب عمده خریداران کالاهای ایرانی هستند که در آمارهای سه ماه منتهی به خرداد سالجاری به آنها اشاره شده است. این درحالی است که در دو ماه منتهی به اردیبهشت سالجاری، به جای کرهجنوبی، هند قرار گرفته بود.  چینیها چند سالی است که مهمترین شریک تجاری ایران محسوب میشوند و  هم در واردات و هم در صادرات رتبه نخست را دارند. البته در آمارهای سه ماه منتهی به خرداد سالجاری، صادرات به این کشور به لحاظ وزنی با افت حدود ۱۳ درصدی روبهرو بوده است. اما به لحاظ ارزشی رشد بیش از ۶ درصدی را نسبت به مدت مشابه سال گذشته تجربه کرده است. نکته قابلتوجه در آمارهای منتشر شده، افزایش چشمگیر صادرات به امارات است؛ به گونهای که رشد بیش از 43.5 درصدی در ارزش کالاهای صادراتی به این کشور در کارنامه صادراتی بهار ثبت شده است. به نظر میرسد این کشور بهدلیل محدودیتهایی که بعد از خروج ترامپ از برجام برای صادرکنندگان بهوجود آمده و در آینده نیز احتمالا شرایط سخت تری تجربه خواهد شد، مجددا نقش واسطه را برای صدور کالاهای ایرانی بر عهده گرفته است. تجربه واسطهگری امارات در دوره قبل تحریمها، موجب شده تا صادرکنندگان ایرانی با شروع مجدد محدودیتها باز هم به این بازار پناه ببرند.

حال آنکه روابط سیاسی ایران با این کشور، اخیرا دستخوش اختلافاتی شده است. صادرات به عراق هم که بعد از چین و امارات، بیشترین کالاها را از ایران خریداری میکند، رشد بیش از یک درصدی در وزن و رشد بیش از ۱۰ درصدی در ارزش را تجربه کرده است. از سوی دیگر، افغانستان نیز در ماههای اخیر به جمع عمدهترین مقاصد صادراتی ایران پیوسته است. در سیاستهای ارزی دولت که از اواخر فروردین ماه امسال ابلاغ شد، صادرکنندگان به دو کشور عراق و افغانستان از بازگرداندن ارز حاصل از صادرات خود به چرخه اقتصادی کشور مستثنی شدند. از این رو صادرکنندگان ایرانی نسبت به فروش کالا به افغانستان و عراق، بیش از گذشته روی خوش نشان دادند. از این رو افغانستان هم بهعنوان یکی از عمدهترین خریداران کالاهای ایرانی، در جمع ۵ مقصد صادراتی مهم قرار گرفته است. کرهجنوبی با اینکه پنجمین کشور خریدار کالاهای ایرانی است اما چه به لحاظ وزنی و چه به لحاظ ارزشی دچار افت بوده است. بیش از ۳۰ درصد افت در وزن کالا و بیش از ۱۵ درصد افت در ارزش کالای صادراتی به این کشور در این آمار مشاهده میشود. همچنین متوسط قیمت هر تن کالای صادراتی ۴۱۷ دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، حدود ۱۷ درصد افزایش داشته است.

اقلام عمده واردات

اقلام عمده وارداتی در سه ماه منتهی به خرداد سالجاری شامل «قطعات منفصله برای تولید اتومبیل سواری ردیف ۸۷۰۳ بنزینی با حجم سیلندر ۲۰۰۰ سی سی با ساخت داخل ۱۴ تا کمتر از ۳۰ به استثنای لاستیک» به ارزش ۵۴۱ میلیون دلار و سهم ارزشی حدود ۵ درصد، «ذرت دامی» به ارزش ۴۳۶ میلیون دلار و سهم ارزشی حدود ۴ درصد، «برنج» به ارزش ۳۷۵ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۳ درصد، «لوبیای سویا» به ارزش ۳۷۳ میلیون دلار و سهم ارزشی بیش از ۳ درصد و «گوشی تلفن همراه» به ارزش ۱۹۲ میلیون دلار و سهم ارزشی نزدیک به ۲ درصد بوده است.

کشورهای عمده واردکننده

چین، امارات، کرهجنوبی، آلمان و ترکیه در فصل بهار توانستهاند بیشترین کالاها را به ایران بفروشند. واردات از چین به لحاظ وزنی با افت حدود ۶ درصد و به لحاظ ارزشی با رشد حدود ۱۵ درصد مواجه بوده است. واردات از امارات به لحاظ وزنی رشد بیش از ۵/ ۹ درصد و به لحاظ ارزشی افت بیش از ۲۱ درصدی داشته است. واردات از کرهجنوبی هم به لحاظ وزنی با افت بیش از ۱۹ درصدی روبهرو بوده و هم به لحاظ ارزشی افت حدود ۴ درصدی را تجربه کرده است. آلمانیها نیز اگرچه وارداتشان به لحاظ وزنی با رشد حدود ۳۶ درصدی روبهرو بوده، اما ارزش کالاهای واردشده از این کشور اروپایی افت حدود ۱۱ درصدی را نشان میدهد. واردات از ترکیه نیز به لحاظ وزنی افت بیش از ۲۶ درصد و به لحاظ ارزشی افت بیش از ۲۴ درصد را تجربه کرده است. همچنین متوسط قیمت هر تن کالای وارداتی ۱۳۴۴دلار بوده که نسبت به مدت مشابه سال قبل، حدود نیم درصد رشد داشته است.