پاتک نفتی ایران در تنگه هرمز

موضوعی که بهسرعت در رسانههای جهان منعکس شد و آمریکا نیز در واکنش به آن به کشورهای منطقه این اطمینان را داد که از تجارت دریایی نفت در این منطقه حفاظت میکند. تنگه هرمز در آخرین بررسیها در بحث امنیت انرژی جهان، یکسوم تجارت دریایی نفت جهان را عهدهدار است و 80 درصد نفت صادراتی خاورمیانه نیز از این منطقه عبور میکند. از سوی مسئولان ارشد کشور، نقش این منطقه پررنگ شد تا یادآوری برای هماوردان منطقهای آمریکا و میزان وابستگیشان به استراتژیکترین نقطه دریایی ایران باشد. به عقیده کارشناسان، ایران میتواند از این تنگه بهعنوان ابزاری دیپلماتیک برای گفتوگو با جهان بهره بگیرد. بررسی اهمیت این تنگه را با دو کارشناس ارشد بینالمللی در میان گذاشتیم.

عبور نیمی از صادرات نفت خام جهان از تنگه هرمز

عباس ملکی، معاون سابق وزارت امور خارجه و محقق ارشد در پروژه سیاستگذاری انرژی، از اهمیت این منطقه استراتژیک اینگونه یاد میکند: جریان مداوم انرژی در جهان، از طریق چند حامل انجام میشود. نخستین و مهمترین آن، نفت خام است و در درجه دوم، گاز قرار دارد. نفت خام از سه طریق منتقل میشود؛ خط لوله، کشتی برای صادرات و بخش سوم مصرف در داخل کشور است، بنابراین مهمترین بخشها خط لوله و تجارت دریایی نفت است. 30 میلیون بشکه نفت خام در روز در جهان جابهجا میشود که چیزی حدود 15میلیون بشکه آن هر روز از تنگه هرمز عبور میکند که رقم چشمگیری است.

نگرانی کشورهای همسایه از سیطره ایران

دانشیار سیاستگذاری انرژی در دانشگاه صنعتی شریف بااینحال از دلایل کاهش نقش این تنگه در گذر زمان بهواسطه نگرانی کشورهای همسایه از وابستگی به این تنگه تحت سیطره ایران میگوید: دلیل نخست آن است که موقعیت ژئوپلیتیک نفت خام نسبت به گذشته تا اندازهای تغییر کرده است. در گذشته خاورمیانه و آسیای غربی مهمترین تولیدکنندگان نفت خام جهان بودند و اروپای غربی و آمریکای شمالی مهمترین مصرفکنندگان، اما اکنون که صحبت میکنیم آسیای شرقی، شامل چین، ژاپن کره جنوبی و آسیای جنوبی شامل هند، مالزی و اندونزی هرکدام بیش از آمریکا و اروپا، مصرف دارند. نکته دوم آنکه با توجه به استفاده آمریکا از نفت سبک و نفت سنگهای رسوبی (نفت شیل)، مصرف این کشور کاهش نیافته، بلکه واردات نفت این کشور بهشدت کاهش پیدا کرده است. در اروپا نیز با توجه به سیاستهای زیستمحیطی، نفت خام کمتر مصرف میشود و بر استفاده از گاز و انرژیهای نو و هستهای تأکید میکنند، بنابراین میتوان این نتیجه را گرفت که اکنون حتی یک بشکه نفت هم روی تجارت دریایی نفت خام اثرگذار است.

تنگه هرمز، ابزار دیپلماسی انرژی ایران

ملکی با بیان اینکه تنگه هرمز مهمترین تنگه از نظر عبور نفت خام است، ادامه میدهد: استفاده از هر ابزاری در جهت منافع ملی در مذاکرات، ضروری است، بنابراین از تنگه هرمز هم میتوان بهعنوان یک ابزار دیپلماتیک بهرهبرداری کرد. دو نکته در این زمینه مطرح است؛ اول اینکه بستن تنگه هرمز در قالب ایهام از زبان رئیسجمهور مطرح شده و بیان آن در همین اندازه مطلوب است. او با بیان اینکه کشورهای همسایه سعی کردهاند از وابستگی خود به این تنگه بکاهند، ادامه میدهد: کشورهای تولیدکننده نفت در خلیج فارس مانند عربستان، امارات، قطر، عمان و عراق دسترسیهایی غیر از تنگه هرمز برای صادرات نفت خام خود به خارج از تنگه هرمز فراهم کردهاند. عربستان چند خط لوله به دریای سرخ دارد. امارات به طرف دیگر تنگه در دریای عرب از طریق خط لوله دسترسی دارد.

قطر هم با اینکه بیشتر تولید گاز دارد، اما میتواند از طریق ارتباطاتی که با امارات دارد و خطوط لوله در این ناحیه، نفت خود را منتقل کند و فقط دو کشور در این منطقه حضور دارند که به تنگه هرمز متکی هستند؛ ایران و کویت. البته ایران میتواند نفت خام خود را از شمال کشور و از طریق دریای خزر صادر کند، اما هزینه آن گزاف است. علاوهبر آن از دریای آزاد خلیج فارس چشمپوشی کرده و به سمت یک دریای بسته سوق پیدا میکنیم که از نظر اقتصادی عقلایی نیست. به گفته او، در دوره جنگ ایران و عراق، عربستان خط لوله شرقی- غربی خود را با دو میلیون بشکه در روز از منطقه شرقی این کشور به بندر ینبُع میفرستاد. وقتی ایران و عراق با هم میجنگیدند، عربستان یک خط لوله دیگر هم از منطقه زبیر عراق به بندر ینبع ایجاد کرد تا یک میلیون بشکه به ظرفیت خود اضافه کند.

بعد از اینکه جنگ ایران و عراق تمام شد و مشکلات بین عراق و عربستان در سال 1990 آغاز شد، این خط لوله از سوی عربستان، بسته شد و به ظرفیت این کشور افزوده شد، بنابراین باید در نظر داشته باشیم که ظرفیت صادرات عربستان از دریای سرخ کم نیست. به عقیده این دیپلمات، همین مقداری که آقای رئیسجمهور گفتند، کافی است و بیان تهدید مهم است، اما عملیکردن تهدید منطقی نیست. از او درباره اهمیت بندر بابالمندب و رسانهایشدن آن در رسانههای خارجی میپرسیم. او معتقد است حدود 10 میلیون بشکه در روز از تنگه بابالمندب عبور میکند. یمن در بخش شمالی تنگه است و سومالی و جیبوتی در بخش جنوبی آن، اما به عقیده من، امکانات ایران در آنجا زیاد نیست و حتی اگر بود، مصلحت آن نیست که ایران از این بندر استفاده کند، زیرا موضع ایران در موضوع یمن آن است که دخالتی در این کشور ندارد و این عربستان و امارات هستند که در این منطقه دخالت نظامی میکنند.

نفت 300 دلاری در صورت جنگ بر سر تنگه هرمز

فریدون فشارکی، مدیرعامل مؤسسه مشاوره بینالمللی مطالعات انرژی فکت گلوبال انرژی «FACTS»، از اهمیت این تنگه بر قیمتهای جهانی نفت میگوید: اهمیت تنگه هرمز بسیار بالاست، زیرا قسمت اعظم نفت کشورهای حوزه خلیجفارس از این تنگه عبور میکند و مقدار کمی از نفت خاورمیانه میتواند از عمان صادر شود که کمتر از یکمیلیون بشکه است. عربستان هم بخش کمی از نفت خود را میتواند از دریای سرخ صادر کند، البته این ظرفیت صادرات از دریای سرخ محدود است؛ به دو دلیل؛ تولیدی که از بخش غربی این کشور انجام میشود نسبت به تولیداتی که در بخش شمالشرق و خلیجفارس انجام میشود، کمتر است. همچنین ظرفیت انتقال نفت در داخل این کشور از شمالغرب به سمت جنوبشرقی کشور که حاشیه دریای سرخ است، پایین است. از او درباره میزان عبور نفت از این تنگه میپرسیم. او میگوید: حدود یکسوم از تجارت دریایی نفت (کمتر از 20 میلیون بشکه در روز) از تنگه هرمز عبور میکند.

همچنین بالغ بر 80 درصد تجارت دریایی نفت خاورمیانه از تنگه هرمز راهی مقصد میشود. به همین دلیل هنوز هم نقش این تنگه در بازارهای بینالمللی بالاست.  فشارکی با بیان اینکه سخن رئیسجمهور ایران در رابطه با آینده صادرات نفت ایران پس از تحریمهای آمریکا را در چند فاز مجزا میتوان تحلیل کرد، میافزاید: سخنان آقای رئیسجمهور تهدید نیست، بلکه یک بیانیه است. بنابراین اثر آن روی قیمتهای جهانی نفت، دو پیشنیاز دارد؛ اینکه دنیا آن را تعبیر به تهدید کند و دوم آنکه، توسط ناظران بازار آن را جدی و بهعنوان ریسک فاکتور در قیمتهای آتی در نظر بگیرند. در این صورت حدود یکی، دو دلار افزایش را روی قیمت نفت شاهد خواهیم بود. از او درباره عملیشدن آن و تأثیرش روی بازار نفت میپرسیم. به گفته او، اگر این تهدید عملیاتی شود، اثر آن قابلتوجه خواهد بود و میتواند تبدیل به یک جنگ جهانی شود، زیرا رویدادی بزرگ و اثرگذار روی کل سیاست جهان و همینطور در حوزه نفت خواهد بود. همچنین در جنگ جهانی بسته به این است که کدام بازیگرها درگیر شوند و چقدر تولید نفت یا صادرات آنها متوقف شود، قیمت نفت از صد دلار تا 300 دلار در هر بشکه هم قابل پیشبینی است.

نفت ۱۰۰ دلاری زیر سر آمریکاست

نماینده ایران در اوپک در گفتوگو با رویترز از اثر توییتهای خصمانه ترامپ در حوزه نفت بر بازار جهانی نفت خبر داد و گفت: به دلیل اختلالات ناشی از اقدامات ترامپ در عرضه نفت، قیمت هر بشکه نفت بهزودی به صد دلار در هر بشکه خواهد رسید.  به گزارش رویترز، نماینده ایران در اوپک گفت: ترامپ بار دیگر اوپک را به بالابردن قیمت نفت متهم کرده و از متحدان آمریکا نظیر عربستان خواسته که اگر میخواهند واشنگتن به حمایت از آنها در مقابل ایران ادامه دهد، نفت بیشتری تولید کنند.