ایران راهکار غلبه بر کسری عرضه نفت

۴/ ۳ دلار در هر گالن، آخرین قیمتی است که رانندگان آمریکایی بابت پر کردن باک بنزین خودروهایشان پرداخت کردهاند و با توجه به پیشبینیهایی که از قیمت نفت وجود دارد، بعید نیست تامین سوخت در آمریکا در آیندهای نه چندان دور گرانتر نیز تمام شود. تام کلاوز، یکی از تحلیلگران مطرح بازار نفت، رشد ۱۰ درصدی قیمت نفت خام را برای تابستان امسال پیشبینی کرده است، اتفاقی که میتواند به افزایش بیشتر قیمت بنزین و فشار مضاعف به مصرفکنندگان آن منتج شود.

به این ترتیب رشد قیمت بنزین و چشمانداز آن، به روشنی یکی از مهمترین علتهای فشار آمریکا به اوپک و عربستان سعودی برای افزایش تولید است، به خصوص در شرایطی که با خروج این کشور از برجام و احتمال کاهش عرضه نفت خام ایران در کنار چند عضو دیگر اوپک، پیشبینیها حتی از بازگشت نفت ۱۲۰ دلاری حکایت دارد. این موضوع در آخرین توییت دونالد ترامپ خطاب به اوپک نیز مورد اشاره قرار گرفته است. ترامپ در توییت ۴ جولای، به اوپک یادآوری میکند که قیمت بنزین در آمریکا رو به افزایش است و این سازمان کمک چندانی به این وضعیت نمیکند. آنطور که بلومبرگ گزارش میدهد، واقعیت این است که اوپک توان چندانی برای جبران کمبود عرضه نفت ندارد و ترامپ ناچار به تغییر مواضع خود در مقابل ایران است.

 در واقع نگرانی ترامپ از قیمت فعلی سوخت در آمریکا و اعتراضهای پیدرپی او به اوپک برای تسریع فرآیند افزایش تولید، به احتمال کاهش عرضه نفت خام ایران از بازار و اثر آن بر انتخابات میاندورهای کنگره آمریکا بازمیگردد. چنانچه ترامپ نتواند کاهش احتمالی عرضه نفت خام ایران را جبران کند، قیمت نفت به علت تشدید اختلال عرضه با رشد همراه میشود. در چنین شرایطی قیمت بنزین در آمریکا نیز از رشد قیمت نفت تاثیر گرفته و میتواند آرای سرگردان را در نتیجه نارضایتی از دولت به سمت سبد دموکراتها (حزب رقیب ترامپ) هدایت کند.

در حال حاضر سه کشور ونزوئلا، لیبی و آنگولا که هر سه عضو اوپک هستند، با معضل تولید مواجهند و چنانچه با تداوم فشار آمریکا بر ایران، صادرات نفت خام کشورمان کاهش یابد، احتمالا درخواستهای یکجانبه ترامپ از عربستان و دیگر کشورهای عضو اوپک برای افزایش تولید نیز کارساز نخواهد بود زیرا ظرفیت جبران این میزان کمبود عرضه در اوپک وجود ندارد.به گزارش بلومبرگ، همین حالا افزایش تولید ۵۰۰ هزار بشکهای عربستان سعودی در روز که نسبت به ماه مه رقم خورده و بیشترین رشد تولید ماه به ماه این کشور از ژوئن ۲۰۰۴ به شمار میرود، با کاهش عرضه سه کشور عضو اوپک (ونزوئلا، لیبی و آنگولا) خنثی شده است. به این ترتیب کارشناسان ارزیابی میکنند، حذف کامل عرضه نفت خام ایران از بازار نه تنها منطقی نیست بلکه با توجه به کمبود عرضهای که در بازارنفت وجود دارد، به نظر میرسد گره تمام مشکلات ترامپ به دست ایران باز خواهد شد. پیش از این در گزارشی با عنوان «مانع نفتی خروج ترامپ از برجام» از تبعات تعلیق تحریمهای ایران برای دولت ترامپ نوشته بود.
رای رانندگان

ایالات متحده آمریکا همواره بزرگترین تولیدکننده و همچنین بزرگترین مصرفکننده نفت خام بوده است به این معنی که اکثر روسای جمهور آمریکا از قیمتهای معتدل این ماده خام حمایت میکنند. در واقع قیمت بالای نفت به افزایش قیمت سوخت در آمریکا منجر شده و رانندگان را تحت فشار قرار میدهد و قیمتهای پایین نیز به تولیدکنندگان نفت خام که اکثرا در تگزاس و دیگر ایالتهای نفتخیز متمرکز شدهاند، فشار وارد خواهد کرد. به این ترتیب از منظر کاخ سفید، قیمت ایدهآل برای نفت خام قیمتی است که نه آنقدر پایین باشد که به تولیدکنندگان آسیب بزند و نه آنقدر بالا باشد که مصرفکنندگان را تحت فشار قرار دهد.

با این حال شاخص نفت خام آمریکا، از ۳۰ دلار بر بشکه در فوریه ۲۰۱۶ به بیش از ۷۰ دلار بر بشکه در جولای ۲۰۱۸ رسید؛ اتفاقی که برای تولیدکنندگان نفت خام در تگزاس، اوکلاهاما و داکوتای شمالی خوشایند بود. اما بیشتر ایالتهای تولیدکننده نفت، جمهوریخواه هستند و در حالت کلی به حزب ترامپ رای خواهند داد. به این ترتیب رئیسجمهور آمریکا باید توجه خود را به ایالتهایی بدهد که جمهوریخواه نیستند و بابت رشد قیمت بنزین تحت فشار قرار دارند. انتقادات مکرر ترامپ از اوپک نیز به خوبی نشان میدهد که او از ضربههایی که ممکن است بابت قیمت بالای سوخت در انتخابات پیش رو متحمل شود، آگاه است.

به گزارش رویترز، میانگین هزینه بنزین در فوریه ۲۰۱۶ حدود ۸۷/ ۱ دلار در هر گالن بوده که با رشدی ۶۰ درصدی به ۹۷/ ۲ دلار در گالن در ماه قبل رسید. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، خودروهای آمریکایی هر سال حدود ۱۴۳ میلیارد گالن بنزین مصرف میکنند که اکثر این میزان توسط رانندگان بخش خصوصی که اتفاقا بیشتر آنها میتوانند رای دهند به مصرف میرسد. طبق این گزارش، کل هزینه سالانه برای بنزین در آمریکا، طی ۳۰ ماه گذشته به حدود ۱۵۷ میلیارد دلار افزایش پیدا کرده است. به این ترتیب هر یک دلار افزایش قیمت نفت خام، برای مصرفکنندگان آمریکایی ۳ میلیارد دلار در سال افزایش هزینه به همراه میآورد. این عدد با فرض حاشیه سود ثابت پالایشگاهها و ثبات مالیات بر سوخت عنوان شده است.

ارتباط تمام این اتفاقات با آینده سیاسی ترامپ باعث شده است تا رئیسجمهوری آمریکا نهایت تلاش خود را به کار ببرد تا اوپک تولیداتش را افزایش دهد. اما واقعیتی که وجود دارد این است که ظرفیت مورد نظر ترامپ برای افزایش تولید، در اوپک وجود ندارد و احتمالا رئیس دولت آمریکا به منظور پیشگیری از انفجار قیمت نفت و قیمت بنزین در پی آن، باید مواضع خود را در ارتباط با ایران تغییر دهد. اوپک در نشست ۱۷۴ خود که در ماه گذشته در وین برگزار شد، با افزایش تولید یک میلیون بشکهای موافقت کرد حال آنکه ترامپ بر افزایش تولید ۲ میلیون بشکهای از سمت این سازمان اصرار دارد.

واقعیت افزایش تولید در اوپک

آنطور که بلومبرگ در گزارش اخیر خود تاکید کرده، با توجه به اینکه اوپک ظرفیت مازاد برای جایگزینی افت تولید نفت ایران ندارد، رئیسجمهوری آمریکا باید به جای سرزنش این سازمان بابت عدم افزایش تولید ۲ میلیون بشکهای، سیاست خود را در قبال ایران تغییر دهد.

جولین لی، نویسنده گزارش اخیر بلومبرگ، با تاکید بر اینکه بعید است درخواست ترامپ برای افزایش تولید اوپک محقق شود، میگوید: بنابراین، رشد قیمتها ادامه خواهد یافت. بر اساس این گزارش، قیمت نفت در حدود یک سال گذشته بیش از ۵۰ درصد افزایش یافته و هفته گذشته به ۸۰ دلار نزدیک شد، زیرا معاملهگران پیشبینی میکنند که ظرفیت مازاد تولید نفت جهان که برای جبران اختلال تولید بتوان از آن استفاده کرد، به شدت کاهش یافته است. به نظر میرسد این معاملهگران موضوعی را میدانند که ترامپ یا نمیخواهد یا نمیتواند آن را درک کند و آن موضوع این است که هنگامی که تحریمها علیه ایران در ماه نوامبر اجرایی شوند، تولیدکنندگان نفت ظرفیت لازم برای جبران افت تولید این کشور را در اختیار ندارند.

اگر ترامپ آنطور که اعلام کرده است در توقف کامل صادرات نفت ایران موفق شود، تولیدکنندگان نفت باید عرضه روزانه ۲میلیون و ۷۰۰ هزار بشکه نفت ایران را جایگزین کنند. این حفرهای بزرگ است که پر کردن آن دشوار خواهد بود. اگر تولیدکنندگان نفت نتوانند این کار را انجام دهند، قیمت نفت به سرعت با جهش همراه میشود. طبق اعلام بانک آمریکایی مریل لینچ، در صورت توقف کامل صادرات نفت ایران و ناتوانی عربستان از جبران این کاهش تولید، قیمت نفت به ۱۲۰ دلار برای هر بشکه میرسد و مشخص نیست برنامه ترامپ برای چنین شرایطی چیست.

به این ترتیب ترامپ بدون توجه به واقعیتهای تولید و بازار نفت، فقط و فقط قیمت بنزین در آمریکا را مورد توجه قرار داده و انتظار دارد همزمان با افزایش تولید عربستان، قیمت این کالا نیز کاهش یابد. عربستان هفته گذشته اعلام کرد تولید روزانه نفت خود را در ماه ژوئن امسال به 10.5  میلیون بشکه در روز رسانده است. با این همه، یک مشکل وجود دارد. باید افزایش تولید نفت عربستان، سبب افزایشی مشابه در مجموع تولید نفت اوپک میشد، اما این طور نبود. افزایش تولید نفت عربستان بهطور کامل با کاهش تولید دیگر اعضای این سازمان خنثی شد. در کنار این مساله، افت ۳۵۰ هزار بشکهای تولید نفت کانادا به دلیل انفجار در تاسیسات نفتی این کشور نیز باعث شد رشد تولید عربستان بهطور کامل بیتاثیر شود.

یک حقیقت ساده

حقیقت ساده این است که ظرفیت مازاد کافی در جهان برای جبران توقف کامل صادرات نفت ایران وجود ندارد. محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی، در سال ۲۰۱۶ میلادی ادعا کرد عربستان میتواند به سرعت تولید روزانه نفت خود را به 11.5  میلیون بشکه در روز برساند و ظرف ۶ تا ۹ ماه میتواند این رقم را به 12.5 میلیون بشکه در روز افزایش دهد. پس از آن مصاحبه نیز چیزی نگفت که نشان دهد این ارقام تغییر کردهاند. با این همه، دیگران اینقدر خوشبین نیستند. آژانس بینالمللی انرژی در آن زمان اعلام کرد که فراتر رفتن از تولید روزانه ۱۱ میلیون بشکه، مستلزم افزایش تولید پرهزینه از میدانهای فراساحلی عربستان است.

طبق ارقام رسمی اعلام شده از سوی اوپک، بالاترین میانگین ماهانه تولید نفت عربستان، 10.72 میلیون بشکه در روز در ماه نوامبر سال ۲۰۱۶ میلادی بوده است. هر رقمی بالاتر از این، تا کنون از سمت عربستان مشاهده نشده است. این به آن معنا نیست که افزایش تولید نفت عربستان غیر ممکن است، بلکه به معنای ابهام در این زمینه است. همه چیزی که در این مقطع میتوانیم با قاطعیت بگوییم، این است که عربستان حدود ۲۰۰هزار بشکه در روز ظرفیت اثبات شده مازاد دارد که میتواند به سرعت به آن دسترسی داشته باشد.

ممکن است چند صد هزار بشکه در روز ظرفیت مازاد دیگر در کویت و امارات و حدود ۵۰۰ هزار بشکه در روز ظرفیت مازاد در منطقه بیطرف میان کویت و عربستان وجود داشته باشد. میدانهای نفتی منطقه یاد شده از سال ۲۰۱۵ میلادی به این سو و پس از آنکه عربستان تولید نفت از آنها را به دلایل زیست محیطی متوقف کرد، تعطیل بودهاند. اما اکنون پیشنهادهایی مطرح است که این میدانها میتوانند در ماههای آینده بازگشایی شوند.

شاید دیگر اعضای اوپک نیز حدود ۱۰۰ هزار بشکه ظرفیت مازاد تولید داشته باشند و بیرون از این گروه، روسیه نیز وجود دارد که عملیات افزایش تولید خود را آغاز کرده است. اما روسیه درباره اینکه میتواند چه مقدار از ظرفیت مازاد خود را بازیابی کند، هیچگاه رقمی رسمی منتشر نکرده است و برآوردها از ۲۱۵ هزار بشکه تا ۵۰۰ هزار بشکه در روز، نوسان دارند. در این میان ممکن است آزادسازی نفت از ذخایر راهبردی آمریکا یک راهحل کوتاه مدت در حد تئوری به شمار آید، اما این روش نیز در صورت خروج نفت ایران از بازار، کارآیی چندانی نخواهد داشت.  با تمام این تفاسیر، شاید به نظر برسد که افزایش عرضه از سمت اوپک میتواند نگرانیها را درباره کمبود عرضه نفت در بازار هنگام آغاز تحریمهای ضد ایرانی ترامپ برطرف کند، اما هر راهحلی، کوتاهمدت خواهد بود. قیمتهای نفت نیز همین مساله را بازتاب خواهند داد مگر اینکه ترامپ در سیاستهای ضد ایرانی خود تجدید نظر کند.