شکاف درآمد و هزینه تاکسیرانان

 این جملهای است که بسیاری از ما هنگام استفاده از خدمات تاکسیهای سنتی از زبان راننده آن شنیدهایم. زمستان ۹۳ بود که زمزمههایی از راهاندازی نخستین تاکسی اینترنتی در ایران به گوش رسید. شاید در آن روزها کمتری کسی فکر میکرد این نوع تاکسیها در کمتر از یک سال چنان همهگیر شوند که کسبوکار تاکسیرانان سنتی را به چالش بکشند. آمار نشان میدهد فقط یکی از اپلیکیشنهای تاکسیهای اینترنتی اکنون بیش از ۱۰میلیون نفر کاربر و ۳۰۰هزار راننده دارد. شاید اصلیترین دلیل جذب این تعداد مشتری در طول سه سال، ارائه خدمات نسبتا ارزان، سریع و ایمن بوده است. همچنین وزارت ارتباطات و فعالان بخش خصوصی چندین بار حمایت خود را از این کسبوکارها نشان دادهاند. اما بُعد دیگر این ماجرا به نارضایتی رانندگان تاکسیهای سنتی بازمیگردد. در این مدت صنف تاکسیرانان بارها به بهانههای مختلف اعتراض خود را نسبت به راهاندازی این سیستم آنلاین نشان داده و مسئولان و رانندگان این صنف معتقدند تاکسیهای اینترنتی با پایینآوردن غیرقانونی نرخ کرایهها نظم بازار را برهم زدهاند و کسبوکار آنها را سکه کردهاند. با این حال مدیر ارشد یکی از این نرمافزارها ارزش کسبوکار اینترنتی شرکت متبوع خود را ۷/۱میلیارد دلار اعلام کرده است. با این حال به نظر میرسد طی مدت اخیر برخی از اعتراضات تاکسیرانان بحق بوده است، ولی مسئولان صدای آنها را نشنیدهاند و یا به دلیل جانبداری از تاکسیهای اینترنتی علاقهای به رسیدگی به بعضی از معضلات تاکسیرانان ندارند. در نگاه اول کاهش و تثبیت نرخ کرایهها در بهبود خدمات شهری موثر است و رضایت شهروندان را جلب میکند، اما باید توجه داشت که افزایش قیمت قطعات و لوازم یدکی خودرو فقط هزینههای صنعت خودروسازی را افزایش نمیدهد، بلکه رانندههای تاکسی نیز تحت تاثیر این گرانیها قرار میگیرند. بهویژه آنکه کارکنان این صنف بیش از سایر مشاغل از خودرو خود کار میکشند و احتمال خرابی و فرسودگی وسیله کار آنها بیشتر است. همچنین بسیاری از رانندگان تاکسیهای سنتی از وجود فاصله زیاد بین ایستگاهها گلهمند هستند و معتقدند این امر باعث میشود تا توقف آنها در بین مسیر با اعمال جریمههای بعضا سنگین مواجه شود و کسبوکار آنها دیگر صرفه اقتصادی نداشته باشد.

امروزه بسیاری از کشورهای پیشرفته و توسعهیافته ارائه خدمات آنلاین و اینترنتی را جایگزین فروشگاهها و کسبوکارهای سنتی کردهاند. این امر نهتنها در حوزه تاکسیرانی، بلکه در تمامی حوزهها اتفاق افتاده است. حتی بسیاری از فروشگاههای بزرگ زنجیرهای برای فروش بهتر، محصولات و خدمات خود را به شکل اینترنتی ارائه میدهند. اما به نظر میرسد حرکت به این سمت در کشورهای در حال توسعه هنوز با چالشهایی مواجه است. ایران نیز از این امر مستثنی نیست. متاسفانه سالهای اخیر هر کسبوکار آنلاین و برخطی که راهاندازی شده است، فعالان سنتی دست به اقدامات مختلف علیه آن زدهاند. اقدامات اعتراضی که حتی در مواقعی به خشونت رسیده است. قطعا زمانی که صحبت از کسبوکار اینترنتی به میان میآید ذهن بسیاری از ما به سمت اپلیکیشنهای اسنپ و تپسی میرود که در این سالها بیش از هر کسبوکار اینترنتی دیگری به نقل محافل تبدیل شدهاند. چراکه علاوه بر ارائه خدمات بهروز و ارزان، در حوزه اشتغالزایی و بهبود درآمد ملی تاثیر بسزایی داشتهاند. اما از سوی دیگر این شرکتها با یک نوع انحصارطلبی از درآمد رانندههای تاکسی کاستهاند و برخی از تاکسیرانان سنتی حتی به شغل دیگری روی آوردهاند. در این زمینه انتظار میرود مسئولان ذیربط با ایجاد بسترهای لازم زمینه رقابت سالم بین تاکسیهای اینترنتی و تاکسیهای سنتی را به وجود آورند تا در این هیاهوی بحران بیکاری تاکسیرانان سنتی به دلیل کاهش درآمد خود دست از کار نکشند. به هر حال بهبود خدمات شهری و حملونقل عمومی تاثیر مستقیمی بر پیشرفت اقتصادی و توسعه کشور میگذارد.

مشکل اصلی رانندهها مربوط به هزینههاست

شاید اکنون گسترش تاکسیهای هوشمند به اصلیترین چالش تاکسیرانان تبدیل شده باشد، اما آنها مشکلات عدیده دیگری دارند که از جمله آنها میتوان به نداشتن درآمد مکفی اشاره کرد. در این زمینه یکی از رانندگان خط سیدخندان-هفتتیر به «آرمان» میگوید: سالها قبل با درآمدی که کسب میکردیم، علاوه بر تامین مایحتاج روزانه خانواده، مقداری از آن را پسانداز میکردیم و پس از چندان سال حتی خانهدار هم میشدیم. اما این روزها با افزایش هزینههای جانبی، درآمدمان گاهی پاسخگوی تامین نیازهای روزانه هم نیست. حال اگر بنزین هم گران شود، به نظر میرسد فقط بتوانیم پول بنزین خود را دربیاوریم. حسین که بیش از 20 سال است از این راه کسب درآمد میکند، میافزاید: بسیاری از همکاران من یا ماشین خود را فروختهاند و به شغل دیگری گرایش پیدا کردهاند یا شغل دومی هم برای خود دست و پا کردهاند و در آن مشغولاند. من هم یک سال است که میخواهم جهیزیه دخترم را تکمیل کنم، اما هر روز لوازم خانگی گرانتر میشود و درآمد ما هم با آمدن تاکسیهای هوشمند کاهش یافته است. او درباره رقابت با اسنپ و تپسی عنوان میکند: بهتر است مسئولان شرایطی را مهیا کنند تا رقابتی سالم و عادلانه شکل بگیرد. هزینههای جانبی ما تاکسیرانان بالاست و بیش از این نمیتوانیم از نرخ کرایه خود بکاهیم. البته رضایت شهروندان هم مهم است و با درنظرگرفتن برخی تسهیلات شاید بتوان نرخ کرایهها تعدیل کرد. البته از لحاظ شهری هم حجم ترافیک این روزها افزایش یافته و ما در گرما و سرما باید منتظر مسافر بایستیم. گاهی من هم فکر میکنم این شغل دیگر بهصرفه نیست و بهتر است در زمینه دیگری فعالیت داشته باشم. علاوه بر این یک گله هم از مسئولان برخی خطها و همکاران خود دارم. گاهی آنها برخی رانندههای شخصی را به خطوط تاکسیرانی راه میدهند و با گرفتن پورسانت از آنها حق دیگر رانندهها را پایمال میکنند. این راننده تاکسی کهنهکار در پایان توضیح میدهد: مشکل اصلی این روزهای ما مشکل مالی و اقتصادی است. در حالی که ما به زور از پس تامین هزینههای جانبی نظیر اصطکاک، لوازم یدکی، بنزین و... برمیآییم و این لوازم روزبهروز گرانتر میشوند، گاهی ماموران راهنمایی و رانندگی هم به ناحق جریمههای سنگین برای ما مینویسند. طولانیبودن فاصله ایستگاههای مبدا و مقصد باعث میشود بین مسیر ما مسافر پیاده یا سوار کنیم، در همین حین ماموران برای ما جریمه مینویسند. پرسش من این است اگر مسافری بین راه قصد پیادهشدن داشته باشد را چهکار میشود کرد؟ این مشکل به نبود ایستگاه تاکسی در بین راه بازمیگردد و امیدواریم این موضوع را ماموران راهنمایی و رانندگی هم درک کنند.

درآمد تاکسیها بهصرفه نیست

رئیس کمیسیون حملونقل و ترافیک شورای شهر تهران درباره رقابت تاکسیهای اینترنتی و سنتی به «آرمان» میگوید: با ورود تاکسیهای اینترنتی برای جابهجایی مسافران شهری، درآمد راننده تاکسیهای سنتی تحت تاثیر قرار گرفته است. از طرف دیگر، امروزه صنعت خودروسازی با مشکلاتی نظیر افزایش هزینه تولید مواجه شده است و این امر تاثیر مستقیم بر هزینه فعالیت تاکسیرانان میگذارد. چراکه هزینه تعمیر و تعویض قطعات هم افزایش یافته است. تاکسیها نیز به دلیل فعالیت زیاد بیشتر در معرض خرابی و بروز نقص فنی قرار دارند. همه این عوامل باعث شده است درآمد آنها بهصرفه نباشد. محمد علیخانی ادامه میدهد: شورای شهر تهران برای حل این مشکل از تاکسیرانی خواست تا با انجام یک کار کارشناسی مشخص کند درآمد تاکسیها در روز چقدر است و آیا این درآمد کفاف گذران معیشت آنها را میدهد یا خیر؟ تاکسیرانی هم پس از انجام تحقیقات خود مشخص کرد که میانگین درآمد ناخالص رانندههای تاکسی در روز 173هزار تومان است. یعنی هر راننده تاکسی باید با هشت ساعت کار به این درآمد دست یابد. حال با این درآمد علاوه بر تامین مایحتاج خود، باید بتواند هزینه تعمیر، نگهداری و استهلاک خودرو خود را بپردازد. طبق تحقیقات دیگری که صورت گرفت این میزان درآمد کفاف زندگی رانندههای تاکسی را نمیدهد. زیرا آنها باید روزانه 205هزار تومان درآمد داشته باشند. یعنی تفاوتی 30هزار تومانی بین درآمد و هزینه تاکسیرانان در روز وجود دارد که در ماه به 900هزار تومان میرسد. او درباره تصمیمات شورای شهر برای حل این مشکل توضیح میدهد: شورای شهر طبق برنامههایی تصمیم دارد این اختلاف را جبران کند. این شورا طبق مصوبهای تصمیم گرفت متوسط کرایه خطوط مختلف را 5/12درصد افزایش دهد. برای معضل آبوهوا و ترافیک که انگیزه تاکسیها برای جابهجایی مسافر کم میشود نیز تدابیری اندیشیده شده است. به عنوان مثال در روزهای برفی تعداد تاکسیها در شهر کاهش مییابد چراکه احتمال تصادف بالا میرود و رانندگان برای رعایت احتیاط کسبوکار خود را تعطیل میکنند. در جهان توسعهیافته هم در این روزهای خاص کرایهها افزایش مییابد، شورای شهر نیز تصمیم گرفت تا در این روزها با افزایش کرایهها، برای رانندگان انگیزه ایجاد کند و هم شهروندان از خدمات شهری بیبهره نمانند. این مصوبه شورا به هیات تطبیق و فرمانداری فرستاده شد که هیات تطبیق با آن مخالفت کرد و اکنون که در آستانه پنجمین ماه سال قرار داریم، نرخ کرایهها نسبت به سال گذشته افزایش نیافته است. اکنون یکی از مشکلات اصلی رانندگان تاکسی اعمالنشدن نرخ جدید کرایههاست. شورا برای اینکه رانندگان متضرر نشوند نیز نظر هیات تطبیق را پذیرفت. کمیسیون عمران مجلس نیز در این زمینه کمکهای مناسبی به شورا کرد. علیخانی میافزاید: ما قبول داریم که بین ایستگاههای خطی فاصله زیاد است. به همین دلیل از سازمان تاکسیرانی خواستهایم در این باره با انجام تحقیقات کارشناسی تجدیدنظر کند. به هر حال حملونقل عمومی باید همپوشانی داشته باشد و وسایلی نظیر اتوبوس، تاکسی، مترو و... باید در تطابق با یکدیگر فعالیت کنند.

بسترسازی برای رقابت تاکسیهای سنتی و آنلاین

یک عضو کمیسیون حملونقل و ترافیک شورای شهر به «آرمان» میگوید: بحث تاکسیهای اینترنتی یا به عبارت بهتر اشتغال جدید و غیرسنتی امروزه در جهان کاملا جاافتاده است و در صرفهجویی هزینهها کمک شایان توجهی به دولتها میکند. به این شرط که قوانین و زیرساختهای لازم برای استفاده از آن آماده باشد. یعنی دستگاههای تصمیمگیر باید بتوانند تعامل لازم را به وجود آورند و آن را ضابطهمند کنند. این امر مستلزم ایجاد شرایط رقابتی و بهبود کیفیت خدمات برای شهروندان است. در این صورت چنین اتفاقی را میتوان به فال نیک گرفت. شهربانو امانی تصریح میکند: نهتنها در کشور ما حتی در ترکیه هم اتحادیههای تاکسیرانان سنتی کاندیداهای ریاستجمهوری را تحت فشار میگذارند. حتی در این کشورها که جلوتر از ما به سمت استفاده از خدمات الکترونیکی حرکت کردند کاندیداها در شعارهای تبلیغاتی خود حمایتشان از کسبوکارهای سنتی را اعلام میکنند. او ادامه میدهد: معاونت حملنقل و ترافیک شهرداری جلسات مختلفی را برای ضابطهمندکردن کسبوکار تاکسیها برگزار کرده است. مشکل اساسی ما در کشور این است که قوانین بهروز نیستند و با نیازها و الزامات جهان امروز تطبیق داده نمیشوند. در نتیجه هر شغلی که ایجاد میشود از شهرهای دیگر تعداد کثیری از خودروهای حتی از ردهخارج و دودزا در تهران افزایش مییابند. در این زمینه بسیاری از هزینههایی که تاکسیهای سنتی دارند، تاکسیهای اینترنتی ندارند. دستورالعمل شورای شهر این است که قوانین بهروز شوند. دوم اینکه حقوق کارفرما، کارکنان و شهروندان رعایت شود. تاکسیرانی هم جلساتی در این زمینه داشتند. شهرداری هم ناظر بر جابهجایی مسافران و حمل بار است. در نتیجه باید یک تعاملی بین تاکسیرانی سنتی و اینترنتی به وجود آید. در کشورهای توسعهیافته، امروزه حتی فروشگاههای بزرگ که فعالیت فیزیکی داشتند جمع شدهاند و کسبوکار اینترنتی جای آنها را گرفتهاند. این زیرا این امر به بهبود خدمات و کاهش هزینهها و بالارفتن نظارتها منجر میشود. او در پایان یادآور میشود: سازمان تاکسیرانی برنامهریزی جامع و کاملی را انجام داده است تا فاصله بین ایستگاههای تاکسی کاهش یابد. به هر حال برای مسئولان، تاکسیهای سنتی و اینترنتی تفاوتی ندارند و تلاش میشود رضایت هر دو طرف جلب شود تا در نهایت کیفیت خدمات شهری به بهترین حد خود برسد.