مطالبات فوری تهران‌نشینان

نجات شهر از ترافیک و آلودگی هوا، اولین درخواست تهرانیها از مدیریت شهری است؛ بهطوریکه بیش از ۶۰ درصد نظردهندهها از وضعیت تردد در شهر رضایت ندارند. غالب شهروندان، منبع اصلی درآمدهای فعلی شهرداری- فروش تراکم- را بدترین شکل تامین مالی معرفی کردهاند و بهترین مسیر شارژ بودجه شهر را اخذ عوارض واقعی از ساکنان نیمهشمالی میدانند.

شهروندان تهرانی با تعیین «تراز شهردار خوب» فوریترین مطالبات خود از تیم مدیریت شهری پایتخت را فهرست و اعلام کردند: دخل و خرج مطلوب برای اداره پایتخت باید در چه مسیری حرکت کند. نتایج یک نظرسنجی از شهروندان تهرانی درباره تیم مستقر در مدیریت شهری نشان میدهد اگرچه پایتختنشینان برای ایجاد تغییر و تحول اساسی در شیوه اداره شهر به تیم متفاوتی از دوره گذشته مدیریت شهری رای دادهاند اما این رای به منزله یک چک سفیدامضا به تیم مستقر نیست بلکه شهروندان مستقل از دیدگاه مثبت یا منفی به تیم مدیریت شهری فعلی، ادامه حضور مدیران جدید را منوط به پاسخ مثبت به فوریترین مطالبات خود و رعایت خطوط قرمز دخل و خرج شهری طی دو تا سه سال آینده میدانند. به تعبیر دیگر نتایج نظرسنجی انجام شده از سوی شهرداری تهران درباره وضعیت گذشته، حال و آتی اداره پایتخت علاوه بر بررسی نواقص و کاستیهای مدیریت شهری قدیم، سنگ محکی برای شهردار خوب طراحی کرده تا مدیران شهری جدید برای افزایش طول زمان حضور در کرسی اداره شهر و اجرای اصلاحات کامل باید به خواستهها، خطوط قرمز و تراز شهردار خوب توجه کنند.

از دیدگاه جامعه آماری شرکتکننده در این نظرسنجی، مهمترین چالشهای شهر و شهرداری در دوره مدیریت شهری ۱۲ سال منتهی به شهریورماه سال گذشته، «ترافیک و حمل و نقل عمومی»، « آلودگی هوا»، «فساد اداری» و «بیقاعدگی ساختوساز» بوده است. نتایج این نظرسنجی مشخص میکند: اگرچه شهروندان تهرانی معتقدند طی ۱۲ سال مورد بررسی وضعیت توسعه مترو و BRT نسبت به دورههای گذشته بهتر شده است اما در مقابل معتقدند وضعیت آلودگی هوا و ترافیک شهر تهران بدتر شده است. این نتیجه مشخص میکند از دیدگاه شهروندان تهرانی شبکه حمل و نقل عمومی هر اندازه که به لحاظ فیزیکی توسعه پیدا کرده اما در عمل در خدمت شهر و شهروندان در حوزه تردد نبوده است و به همین دلیل هم نتوانسته هدف اصلی توسعه خطوط حمل و نقل عمومی یعنی کاهش آلودگی هوا و ترافیک را محقق کند.

در عین حال شهروندان تهرانی معتقدند ایمنی ساختمانها در برابر زلزله و آتشسوزی، وضعیت پارکینگهای شهری، فساد اداری در شهرداری و بیقاعدگی ساختوساز طی دوره گذشته مدیریت شهری به مراتب وضعیت بدتری نسبت به قبل پیدا کرده است. بهطوری که بیش از ۵۰ درصد پاسخگویان اگرچه معتقدند وضعیت اتوبوس، BRT، جمعآوری زباله و نظافت شهر بهتر از گذشته شده است اما در مقابل وضعیت ترافیک، آلودگی هوا، مسائل اجتماعی مانند کارتن خوابی، فساد اداری در شهرداری از قبل بدتر شده است. یکی از بخشهای قابل توجه در این نظرسنجی نگاه و قضاوت شهروندان تهرانی در مورد وضعیت و شرایط زندگی در شهر تهران پس از دوره ۱۲ ساله مدیریت گذشته است. در ابتدای نظرسنجی از پایتختنشینان سوال شده است «تا چه اندازه فکر میکنید وضعیت زندگی در شهر تهران نسبت به ۵سال گذشته راحتتر یا سختتر شده است؟» پاسخ شرکتکنندگان به این سوال جالب است. ۸/ ۶۹درصد از پاسخدهندگان اعلام کردهاند شرایط زندگی در شهر تهران نسبت به ۵ سال گذشته سختتر شده و فقط ۹/ ۱۲درصد گفتهاند شرایط نسبت به ۵ سال اخیر بهتر شده است. در عین حال ۶/ ۱۵ درصد هم عنوان کردهاند وضعیت زندگی در پایتخت فرقی نکرده است.

بررسی توزیع فراوانی این پاسخ در مناطق مختلف شهر تهران نیز قابل توجه است. بیش از ۶۰ درصد ساکنان در مناطق مختلف شهر تهران حتی در مناطق شمالی شهر نیز با وجود برخورداری از امکانات و خدمات بیشتر شهری اعلام کردهاند که شرایط زندگی برای آنها در پایتخت سختتر از قبل شده است. در این میان، ساکنان مناطق ۱۷،۱۱،۱۲ و ۱۵ بیش از سایر مناطق گزینه «سختتر شده» را انتخاب کردهاند. در مقابل ساکنان مناطق ۲۱ و ۳ بیش از سایر مناطق گزینه «راحتتر شده» را انتخاب کردهاند. از دیدگاه شهروندان تهرانی در ۵ بخش رسیدگی به مناطق جنوب شهر، پارکینگ در سطح شهر، ایمنی ساختمانها در برابر زلزله و آتشسوزی، قاعدهمند بودن ساختوساز و ساماندهی دستفروشان، عملکرد مدیریت شهری گذشته نامطلوب بوده است. در همه این موارد، تعداد کسانی که گفتهاند وضعیت «بدتر شده» بیش از کسانی است که گفتهاند وضعیت «بهتر شده» است. در عین حال از نظر شرکتکنندگان عملکرد مدیریت شهری در دوره گذشته در حوزههای وضعیت ترافیک، فساد اداری در شهرداری و آلودگی هوا «بسیار نامطلوب» ارزیابی شده است. پایتختنشینان با نگاهی به وضعیت مشکلات کنونی شهر تهران و قضاوت درخصوص عملکرد دوره مدیریت شهری گذشته، تراز «شهردار خوب» را نیز تعیین کردند.از دیدگاه آنها، شهردار خوب برای پایتخت کسی است که چهار خصوصیت «مدیریت قوی»، «مبارزه با فساد»، «حمایت از فقرا و محلههای فقیرنشین» و «تعامل مناسب با دولت» داشته باشد.

مدیریت قوی که اولین ویژگی متمایز یک شهردار خوب از دیدگاه ۴۷ درصد از شرکتکنندگان در این نظرسنجی است به این معنا است که شهردار بتواند اجزای خانواده شهرداری را در خدمت تحقق خواستههای شهروندان قرار دهد، مانع از انحراف در زیرمجموعه تحت مدیریت خود شود و بتواند یک ساختار چابک در شهرداری ایجاد کند. همچنین ۳۳ درصد از پاسخگویان مبارزه با فساد را دومین ویژگی متمایز، ۲۸ درصد حمایت از فقرا و محلههای فقیرنشین و ۴۶درصد نیز تعامل مناسب با دولت را چهارمین شاخصه یک شهردار خوب برای پایتخت معرفی کردهاند. اما تراز شهردار خوب وقتی معنای دقیقی پیدا میکند که شهروندان فوریترین خواستههای خود را مطرح میکنند. اولین و فوریترین خواستههای شهروندان تهرانی از تیم جدید مدیریت شهری حل معضل ترافیک و آلودگی هوا است. ۶/ ۲۱ درصد از شرکتکنندگان در نظرسنجی اولین خواسته خود از شهرداری را پیگیری اقدامات در حوزههای مختلف برای حل مشکل ترافیک و آلودگی هوا دانستهاند. دومین مطالبه شهروندان از شهردار پایتخت به کارگیری مدیران لایق است. از دیدگاه ۱۳ درصد از جامعه آماری شرکتکننده در نظرسنجی شهردار میتواند از طریق مبارزه با فساد و تعیین مدیران لایق و شایسته، اشکالات مجموعه مدیریتی شهرداری تهران را رفع کند.

اما سومین مطالبه فوری شهروندان از شهردار تهران در یک تراز خوب، رسیدگی به چهره شهر از طریق تغییر در وضعیت شهرفروشی و ارائه سطح بالاتری از خدمات و رفاه در شهر است. به اعتقاد ۱۳ درصد از پاسخگویان، شهردار تهران میتواند از طریق افزایش فضای سبز، ایمنسازی ساخت وساز، رسیدگی به امکانات شهر، افزایش مراکز تفریحی و ورزشی و همچنین حل مشکلات مسکن در محدوده بافت فرسوده به این خواستهها پاسخ مثبت دهد. در عین حال چهارمین خواسته و مطالبه شهروندانی تهرانی از مدیریت شهری جدید، رسیدگی به مناطق و محلههای فقیرنشین شهر تهران است. اگرچه شهروندان تهرانی در این نظرسنجی اعلام کردهاند چهار خواسته و مطالبه فوری از تیم مستقر در شهرداری تهران دارند اما در عین حال خطوط قرمزی برای اقدام و حرکت در مسیر این خواستهها نیز تعیین کردهاند. از دیدگاه آنها شهرداری تهران در دوره جدید باید یک «بودجه مطلوب» برای اداره پایتخت و نحوه درآمدزایی و هزینهکردها طراحی و برمبنای آن حرکت کند.

غالب افرادی که در این نظرسنجی شرکت کردهاند عنوان میکنند در دوره جدید مدیریت شهری به جای آنکه ستون بودجه اداره شهر به صدور مجوزهای ساخت وساز و تراکمفروشی متکی باشد باید به یک نوع درآمد پایدار و سالم مجهز شود. آنها معتقدند بودجه اداره شهر تهران باید به اخذ عوارض شهری از افرادی که بیشترین منفعت و مصرف را از خدمات، امکانات و تسهیلات شهری دارند اتکا کند. نتایج این نظرسنجی نشان میدهد، ۶۶درصد از شرکتکنندهها عنوان میکنند اخذ عوارض از این افراد باید به منبع اول تامین منابع مالی شهر تهران تبدیل شود. همینطور استفاده از اموال و داراییهای شهرداری نیز باید بهطور مثبت و در جهت افزایش کیفیت زندگی شهروندان مورد استفاده قرار گیرد. نکته جالب در تعیین خطوط قرمز درآمدزایی از سوی شهروندان آن است که ۶۳ درصد از شرکتکنندهها اعلام میکنند شهرداری تهران نباید از برجسازی، تراکمفروشی و تغییر کاربری به شکل گسترده همچون قبل درآمد کسب کند. منبعی که در حال حاضر حداقل ۶۰ درصد از ردیفهای مختلف بودجه شهر به آن وابسته است. تقریبا به همین میزان(معادل ۶۳درصد) نیز معتقدند که نباید به یک میزان و اندازه از شهروندان مناطق مختلف شهر تهران عوارض دریافت شود.

علاوه بر چگونگی درآمدزایی برای تامین مخارج شهر، شهروندان شرکتکننده در این نظرسنجی چگونگی هزینهکردهای درآمد حاصل شده از این مسیرها را نیز مشخص کردهاند. نتایج این بخش از نظرسنجی مشخص میکند اگرچه فوریترین مطالبه شهروندان از مدیریت شهری مستقر حل مشکلات مربوط به آلودگی هوا و ترافیک است، اما وقتی پای اولویتدهی به مخارج شهر میرسد اولویت نخست شهروندان تامین ایمنی شهر در برابر حوادث مختلف است. به این معنا که از دیدگاه شهروندان، ناپایداری و آسیبپذیری در برابر حوادث غیرمترقبه بهویژه در دو نوع حاد آن یعنی زلزله و سیل اولین محلی است که مدیریت شهری باید برای افزایش ایمنی و امنیت شهروندان هزینه کند. برمبنای نتایج این نظرسنجی، برای ۲/ ۳۹درصد پاسخگویان ایمنسازی شهر در برابر زلزله و آتشسوزی اولویت اول هزینهکرد منابع است. برای ۵/ ۲۹ درصد از پاسخگویان توسعه حمل و نقل عمومی اولویت دوم، برای ۴/ ۲۹ درصد نظافت و زیباسازی شهر اولویت سوم و همینطور برای ۵/ ۴۴ درصد ساخت پارک و مراکز تفریحی اولویت چهارم شناخته شده است. اولویتهای بعدی شهروندان برای هزینهکرد شهرداری به ترتیب شامل توسعه حمل و نقل عمومی، زیباسازی شهر و ساخت پارک و مراکز تفریحی عنوان شده است.

بررسیها نشان میدهد: در حال حاضر میان بودجه مطلوب شهر از دیدگاه شهروندان برای شهرداری و آنچه شهرداری برای بودجه سال ۹۷ تدوین و به تصویب شورای شهر تهران رسانده است یک عدم تطابق شدید وجود دارد. به عبارت دیگر آنچه مدیریت شهری در قالب سند دخل و خرج پایتخت در سال ۹۷ تعریف کرده از مطالبات شهروندان انحراف جدی دارد. بهطوری که محتوای بودجه نشان میدهد بیش از نیمی از بودجه از محل انواع عوارض ساختمانی تعیین شده است و در مقابل سهم تامین منابع از محل عوارض نوسازی حدود ۲ درصد بودجه است. در عین حال اگرچه رسیدگی به وضعیت ایمنی شهر از نظر شهروندان دارای بیشترین اولویت هزینهکرد منابع است، اما بودجه مدیریت بحران در بهترین حالت حدود ۵ درصد از مجموع رقم بودجه را به خود اختصاص میدهد یا آنکه سهم بودجه حمل و نقل و ترافیک بهعنوان دومین اولویت هزینهکرد منابع شهرداری، حدود ۳۰ تا ۳۵ درصد بودجه را تشکیل میدهد.

نکته جالب آنکه در جامعه آماری از ۲۲ منطقه شهرتهران، درصد افرادی که در مناطق مختلف «حمل و نقل و ترافیک» را بهعنوان دومین اولویت هزینهکرد منابع درآمدی شهرداری مطرح کردهاند تقریبا یکسان است. جداول مربوط به این نظرسنجی نشان میدهد: حدود ۵/ ۲۹ درصد از ساکنان مناطق مختلف شهر تهران، توسعه حمل و نقل عمومی و حل مشکل ترافیک شهری دومین چالش نیازمند هزینهکرد شهر تهران معرفی کردهاند. این موضوع نشان میدهد حتی دهکهای درآمدهای بالا نیز با وجود استفاده از خودروهای شخصی برای عبور و مرور در شهر، به دنبال فرصت و امکان برای استفاده از حمل و نقل عمومی هستند.  به این معنا که حتی ساکنان مناطق شمالی پایتخت نیز مترصد آن هستند که اگر ظرفیت و سیستم حمل و نقل عمومی شهر تهران بهصورت مناسب توسعه و گسترش پیدا کند، استفاده از خودروی شخصی را کنار گذارند و از حمل و نقل عمومی برای تردد در شهر استفاده کنند. این در حالی است که هماکنون آمار نشان میدهد سهم حمل و نقل عمومی از سفرهای درون شهری مجموعا ۲۰ درصد است.

در این نظرسنجی نکته مهمی که از شرکتکنندگان سوال شده است قضاوت آنها نسبت به مدیریت شهری مستقر و چشمانداز شهر تهران از دیدگاه آنها است. در این بخش از شهروندان تهرانی سوال شده است «با توجه به اینکه مدیریت جدید شهری شکل گرفته چه دیدگاهی نسبت به آینده شهر تهران دارید؟» نکته جالب توجه در پاسخ به این سوال آن است که ۳۰ درصد از پاسخدهندگان به این سوال نمیتوانند چشمانداز شهر تهران را با تیم مدیریتی مستقر برای خود ترسیم کنند و به همین دلیل آینده برای آنها مبهم است و پاسخ «نمیدانم» را برگزیدهاند. با این حال درصد کسانی که آینده شهر تهران را بدتر از وضع موجود پیشبینی کردهاند کمتر از افرادی است که میگویند «نمیدانم» یا «بهتر میشود». نتایج این نظرسنجی مشخص کرده است: ۲۲ درصد از شرکتکنندگان معتقدند وضع شهر تهران پس از این دوره مدیریت شهری بدتر خواهد شد و در مقابل ۲۴ درصد اعتقاد دارند که چشمانداز شهر تهران در سالهای آتی بهتر میشود.

بدبینترین مناطق به مدیریت شهری جدید شهری تهران ساکنان مناطق ۱۹،۱۵،۱۱ و ۱۷ هستند و در مقابل ساکنان مناطق یک، ۵، ۲۱ و ۶ از دیگران ساکنان شهر تهران نسبت به تیم مدیریتی مستقر خوشبینتر هستند. این نتایج نشان میدهد: غالب پایتختنشینان فعلا امیدوار به آینده و انجام اصلاحات در ساختار مدیریت شهری هستند. این نگاه امیدوار به آن معنی است که اگرچه شهروندان فعلا نگاه منفی به شیوه مدیریت تیم مستقر ندارند، اما کاملا خوشبین به تغییر وضعیت و کیفیت زندگی خود نیز نیستند در نتیجه مدیریت شهری طی دوره چندساله خود باید تلاش کند تا با حفظ آرای مردمی شرایط را برای رفاه شهروندان تهرانی بهتر کند.