حذف کامل دلار از اقتصاد امکانپذیر است

درباره کارکرد بازار جدید ارز و سیاست اخیر ارزی بانک مرکزی باید گفت نرخ بازار ثانویه وقتی از نرخ رسمی بالاتر باشد باعث حذف تقاضاهای صوری می شود، از اینرو کالاهای غیرضروری که پیش از این از رانت احتمالی استفاده کردهاند، با نرخ توافقی دیگر زمینهای برای ادامه نخواهند داشت. درباره دلایل بروز چالشهایی در عملکرد سامانه نیما که اخیرا مطرح شده باید گفت که این سامانه به تازگی فعالیت خود را آغاز کرده و مشکل خاصی در آن وجود ندارد و تنها بحث نرخها در این بخش مطرح بود. با این حال، از طریق سازوکارهای جدید که مشکل نرخها حل شود، سامانه هم مشکلی نخواهد داشت چون نرخها توافقی خواهد بود.

از اینرو رانتها در قالب روشهای جدید حذف میشود و سامانه نیما بستری برای تعامل بین صادرکنندگان و واردکنندگان خواهد شد. قبل از این، چون نرخ تثبیت شدهای وجود داشت و این نرخ با ارقام بازار شکاف قابل توجهی پیدا کرد، مشکلاتی در این بخش بروز کرد. بر پایه این گزارش، درباره مشکلات دلار در اقتصاد ایران و چالشهایی که این ارز در طول دههها در اقتصاد ایران ایجاد کرد میتوان گفت مشکل امروز بازار ارز، دلار نیست و مسئله تمامی ارزها هستند. بخش عمده تجارت اقتصاد ایران در حال حاضر با یورو و یوآن و اینگونه ارزها سروکار دارد، ولی در بازار نقد و خریدهای مردم، دلار بیشتر جذابیت داشته است.

البته درباره لطمات دلار به اقتصاد ایران میتوان اینگونه عنوان کرد که در حال حاضر محدودیتهایی در زمینه استفاده از دلار در کشور وجود دارد. در شرایط فعلی، با فشارهای آمریکا بر شرکای تجاری ایران و اختلال در نقل و انتقالات، کل بازار ارز دچار مشکلاتی شده و نرخهای ارزها متناسب با هم افزایش داشته است. اما امروز اقتصاد ایران میتواند مبادلات بالایی با دلار نداشته باشد. اقتصاد ایران به این سمت رفته و اینکه به صورت کامل نیز از ارز دلار در اقتصاد ایران استفاده نشود هم مشکلی ایجاد نمیشود. مشکل فعلی کاهش ارزش پول ملی و رشد نرخ همه ارزها است.

درباره نگاه جامعه و تجار به ارز دلار به عنوان ارز اول و اینکه در جامعه ارز بیشتر به دلار ربط داده میشود در حالی که سایر ارزها از جمله یورو و ... نیز مطرح است هم کارشناسان میگویند دلار در حال حاضر منفعت خاصی برای کشور ندارد و استفاده عملیاتی ما از ارز دلار در شرایط فعلی واقعا محدود است.

همچنین اگر یورو به اندازه کافی در اختیار داشته باشیم، تجار نیز خیلی مشکلی ندارند و اینگونه ارزها در دنیا نیز مورد پذیرش است. تحلیل اخیر مرکز پژوهشهای مجلس درباره حذف دلار از اقتصاد ایران نیز اینگونه قابل تحلیل است که هم اکنون در بخش زیادی از اقتصاد ایران این اتفاق افتاده و امکان استفاده از سیستم دلاری محدود است و در نتیجه نیز اگر هزینهای برای استفاده از سایر ارزها وجود دارد، مشکل حادی ایجاد نمیکند.

مسائل اخیر ارزی و نوسانات شدید نرخها باعث افت ارزش ریال شده است. مجموعه متغیرهای اقتصادی ما سهم اندکی در التهابات اخیر ارزی دارد و بخش عمده مسائل ایجاد شده رشد حباب گونه نرخها است. حباب به لحاظ مفهوم اقتصادی چیز عجیبی نیست و زمانی که گفته میشود بازاری حبابی شده، منظور این است که نرخها در آن بازار با متغیرهای اقتصادی و ارزش واقعی آن دارایی نمیخواند و انحراف ایجاد شده و در حال حاضر نیز بازار ارز یکی از مصادیق شکل گیری حباب قیمتی است. نرخهای بازار ارز با ارزش بنیادی ارز فاصله دارد و مردم در کوتاه مدت به دلیل اخبار منفی و شرایط عدم اطمینان به آینده، به سمت این رفتهاند که بخش زیادی از دارایی خود را به ارز و طلا تبدیل کنند و این فشار تقاضای سفته بازی در بازار باعث شکل گیری تقاضا شده است.

این روزها درباره نرخ واقعی دلار صحبتهایی می شود اما وقتی نرخها در بازار ارز حبابی است، مسائل بنیادی در آن وجود ندارد. در عین حال، با اینکه افزایشهای التهابی را داریم، نمیتوان به یکباره آن را تخلیه کرد و حبابها به دلیل برخی انتظارات شکل گرفته و مداخله سیاست گذاران در دولت و به ویژه بانک مرکزی برای شکست حباب نرخ ارز اشتباه بزرگی است چون اگر حبابی وجود دارد، یک واقعیت است و برای آن تقاضا وجود دارد.

بنابراین این حباب با سیاستهای مداخلهای مانند عرضه ذخایر ارزی کشور و یا افزایش نرخ سود بانکی قابل مهار نیست؛ پس در اینجا باید اجازه دهیم نرخهای بالای شکل گرفته در سطح خودش تقاضاهای سفته بازی را تصفیه کند و اگر بخواهیم برای کاهش نرخها فشار بیاوریم، به سرعت ذخایر ارزی کشور تخلیه میشود و از آنسو نیز حباب ارزی تخلیه نخواهد شد و خطرات بحران ارزی وجود خواهد داشت.

ایجاد نرخهای ترجیحی برای انجام واردات و تراز تجاری در زمان شکلگیری حباب نرخ ارز مورد تاکید کارشناسان است و در عین حال برای کالاهای اساسی و همچنین کالاهای غیرضروری باید نرخهایی را داشته باشیم، ولی برای تقاضای سفته بازی نباید با کاهش نرخ و تزریق ذخایر ارزی مداخله شود.