خط قرمز بانک مرکزی در مدیریت بازار ارز

بیست و نهمین همایش بانکداری اسلامی، میزبان یک مهمان جدید بود. عبدالناصر همتی که حدود یک ماه قبل سکاندار بانک مرکزی شده است، در نخستین همایش رسمی، سخنرانی خود را در چند محور ارائه کرد.اگرچه موضوع اصلی همایش حاکمیت شرکتی بود، اما رئیسکل بانک مرکزی در این خصوص تنها عنوان کرد که باید «موضوع عدممداخله سهامداران و مالکان در مدیریت بانک بهصورت جدی در راستای اصلاح نظام بانکی پیگیری شود.» و با توجه به اولویت دیگر موضوعات سعی کرد رویکرد بانک مرکزی را درخصوص این مسائل تشریح کند، به خصوص اینکه در سایه سکوت رئیسکل، برخی گمانهزنیها درباره رویکرد جدید بانک مرکزی شکل گرفته بود.

بهرهگیری از ابزار نوین

یکی از مهمترین موضوعاتی که رئیسکل بانک مرکزی درباره آن صحبت کرد، بهرهگیری از ابزارهای نوین بانکی بود. به گفته همتی، براساس روشهای گذشته نمیتوان بازار پول و ارز را کنترل کرد و باید به سمت استفاده از ابزارهای جدید حرکت کرد. باید بتوان با بهرهگیری از ابزارهای جدید، سیاست پولی را اجرا و برای رفع موانع اجرایی شدن این ابزار از کارشناسان و متخصصان استفاده کرد. او تاکید کرد روشهای مقداری و سنتی برای خروج از رکود تورمی کافی نیست.

نیاز به اراده برای کنترل نقدینگی

محور دیگر صحبتهای رئیسکل بانک مرکزی رشد نقدینگی بود، او در این خصوص اشاره کرد که رشد بالای نقدینگی از مشکلات ریشهای اقتصاد است. از نگاه همتی، در حال حاضر هیچ ارادهای برای کند شدن رشد نقدینگی وجود ندارد. او دلیل اصلی رشد نقدینگی را ناترازی ترازنامه بانکها دانست که با کسری بودجه و اثر سیاستهای مالی تشدید شده است. نکته قابل توجه اینکه چون همتی بهعنوان سکاندار سیاست پولی، این دغدغه را با این لحن مطرح کرده، نشان میدهد بانک مرکزی برای کنترل نقدینگی استقلال لازم را ندارد و باید دیگر نهادها نیز برای کنترل نقدینگی همراه شوند، اما موضوع اصلی این است که نخستین اراده برای کند شدن رشد نقدینگی، باید از بانک مرکزی مشاهده شود؛ به بیان دیگر اراده اصلی باید از ساختمان میرداماد بیرون آید و سایر نهادها را نیز همراه سازد. او همچنین در این زمینه رقابت بیانتهای بانکها برای جذب سپرده را عامل رشد سریع شبهپول در کشور دانست و گفت: بانکهایی که با ادامه این روند به سمت اضافه برداشت از بانک مرکزی میروند و مسائل و مشکلات خود را به بانک مرکزی تحمیل میکنند، اجازه ادامه این روند را نخواهند یافت.

رد سیاست دستوری برای افزایش نرخ سود

همتی در بخش دیگری از صحبتهای خود، به عدمارائه دستور برای تغییر نرخ سود بانکی اشاره کرد. به گفته او، برخی اخبار مبنیبر دستور بانک مرکزی برای افزایش نرخ سود سپرده بانکی مطرح شده است اما بانک مرکزی در زمینه افزایش نرخ سود  دستوری ارائه و ابلاغ نکرده و تنها تمدید یکماهه قراردادها را در دستور کار قرار داده است. بهنظر میرسد این صحبت رئیسکل بانک مرکزی، در تایید این موضوع است که سیاستهای دستوری برای تعیین نرخ سود بانکی نمیتواند گرهگشا باشد و باید از ابزار مناسب برای کنترل نرخ سود استفاده کرد. او در این سخنرانی از بهکارگیری ابزار عملیات بازار آزاد و توافقنامه بازخرید نیز سخن به میان آورد و تاکید کرد که باید ایرادات این ابزار برای کاربردی شدن آن مرتفع شود.

استقلال رای رئیسکل

محور دیگر صحبتهای رئیسکل بانک مرکزی درخصوص مداخله دیگران در برنامههای بانک مرکزی بود. در روزهای قبل، برخی خبرگزاریها درخصوص سیاستدهی گروهی از دانشآموختگان اقتصادی به رئیسکل بانک مرکزی مطالبی را عنوان کرده بودند که با واکنش همتی روبهرو شد. او تاکید کرد که من از «نظرات و مشورتهای بسیاری از افراد استفاده میکنم، اما القاپذیر نیستم.» به گفته او، بسیاری از نظرات کارشناسان دارای نقاط مشترک است و باید از برآیند و نقاط مشترک نظرات افراد استفاده کرد.

احتمال بازگشت سپردههای مدتدار

موضوع مهم دیگری که رئیسکل بانک مرکزی نیز به آن اشاره کرد، احتمال بازگشت سپردههای بیش از یک سال است. پیشتر بانک مرکزی عملا سپردهگیری مدتدار بالای یک سال را غیرقانونی عنوان میکرد که البته با انتقاد برخی کارشناسان روبهرو شد. حال همتی اعلام کرد که احتمال دارد به سمت رایج کردن سپردههای دو یا سه ساله برویم، به شرطی که این سیاست با سیاستهای مالی همراه شود و دولت نیز از اوراق چند ساله بهره ببرد. این راهحلی است که مردم میتوانند به جای خرید داراییهای فیزیکی، در این موارد سرمایهگذاری کنند.

کمک بازار دوم به ثبات بازار

محور دیگر صحبتهای رئیسکل بانک مرکزی  درباره نرخ ارز بود؛ کلمهای کلیدی که بیش از سایر از کلمات در صحبتهای همتی شنیده میشد. او تاکید کرد که در یک ماه نخست فعالیت خود بیشترین تمرکزش را به سیاست ارزی معطوف کرده است، همتی ذخایر ارزی را «ناموس بانک مرکزی» دانست و با توجه به تلاشهای دولت آمریکا برای محروم کردن ایران از درآمدهای نفتی و نقلوانتقال پولی توضیح داد: در این خصوص دفاع از سیاست تکنرخی قابلقبول نبود و بر همین مبنا سیاست جدید ارزی تدوین و اجرایی شد. او منابع ارزی را به دو گروه منابع بانک مرکزی و سایر منابع تقسیمبندی کرد و گفت: «سیاست ما این است که حتیالامکان با منابع غیر بانک مرکزی بازار ارز را کنترل کنیم و منابع ارزی بانک مرکزی را به تامین کالاهای ضروری و اساسی و تجهیزات نفتی اختصاص دهیم.»

او سیاست بانک مرکزی در بازار دوم را یک سیاست مناسب تلقی کرد و گفت که این بازار در حال شکلگیری و عمق بخشی است، بانک مرکزی نیز دراین بازار نظارت و کنترل داشته و در مواقع ضروری در عرضه و تقاضا دخالت خواهد کرد. البته همتی دخالت بانک مرکزی را درخصوص تعیین نرخ رد کرد و گفت این مداخلات برای ثباتبخشی به فضای بازار است. در حال حاضر ۹۷ درصد بازار ارزی کشور در بازار دوم شکل گرفته و تنها ۳ درصد از بازار بهصورت اسکناس صرافیها است. بنابراین نرخ اعلامی در سنا که حاصل میانگین موزون این دو نرخ است به سمت بازار دوم متمایل است.رئیس شورای پول و اعتبار در صحبتهای خود آماری درخصوص رشد پایه پولی و بدهی بانکها به بانک مرکزی ارائه کرد. همتی با تاکید بر اینکه رشد پایه پولی در تیرماه به ۲/ ۱۸ درصد رسیده است، توضیح داد: بدهی بانکها به بانک مرکزی در ۴ ماهه نخست سالجاری ۱۵ هزار میلیارد تومان رشد یافته که با احتساب ضریب فزاینده، این میزان بدهی موجب افزایش ۱۰۰ هزار میلیارد تومان نقدینگی شده است. آمارهایی که نشان میدهد روند افزایشی تولید نقدینگی بهدلیل اختلالات نظام بانکی، به شدت در جریان است.

اثر ترازنامه بانکها در رشد نقدینگی

علاوهبر سخنرانی رئیسکل بانک مرکزی، رئیس موسسه عالی بانکداری نیز به عنوان دبیر بیست و نهمین همایش بانکداری اسلامی، صحبتهایی را درخصوص عدمتوازن در ترازنامه بانکها ارائه کرد. محسن خوش طینت، با تاکید بر این موضوع که عدمتوازن ترازنامه بانکها با رشد نقدینگی ارتباط مستقیمی دارد، توضیح داد: تفاوت در سررسید داراییهای بانکها در مواجهه با شوکهای اقتصادی، وضعیت بانکها را شکننده کرده است. از سویی دیگر برخی از عدمتوازنهای بانکها اجتناب ناپذیر است، برای نمونه باید به سپردهگذاران مدتدار اشاره کنیم که اختیار برداشت زودتر از زمان دارند اما بانک توان آن را ندارد تا زودتر پول آنها را بازپرداخت کند. او تاکید کرد که لازم است تا الزامات نقدینگی براساس ریسکهای موجود ترازنامه بانکها تنظیم شود. از سویی دیگر حاکمیت شرکتی سیستمی است که نحوه کنترل و مدیریت شرکتها را تعیین میکند. مطابق اصول حاکمیت شرکتی، هیاتمدیره سیستم ریسکپذیری بانک را تعیین میکند.

دبیر علمی بیست و نهمین همایش بانکداری اسلامی تاکید کرد که اگر بانکها از مدیریت عدمتوازن در ترازنامه خود بهره نگیرند، در نهایت با کمبود نقدینگی و افزایش هزینه تمام شده پول مواجه می‎شوند. بهرغم اجماع بینالمللی در مقررات کفایت سرمایه بانکها باید در نظر داشته باشیم که برخی از ریسکهای بانکی بین‎المللی در نظام بانکی کشور موضوعیت ندارد و بانک مرکزی حتما باید این موضوع را در نظر داشته باشد. از نگاه او، لازم است الزامات نقدینگی متناسب با ریسکهای واقعی ترازنامه بانکهای کشور تنظیم شود. بهعبارت دیگر هر گونه برنامه برای سیستم بانکی باید در چارچوب منافع آن برای کشور باشد. او تاکید کرد: مطابق با اصول حاکمیت شرکتی، ریسکپذیری بانکها منافع جامعه را به خطر میاندازد. بانک مرکزی ضمن تدوین و الزام استانداردهای ثبات و سلامت بانکی و رعایت آن توسط بانکها، نقش موثری در اطمینانبخشی و حفظ منافع کلیه ذینفعان خواهد داشت. وی افزود: با این اوصاف، بانکها ضمن توجه به حاکمیت شرکتی، نقشی موثر در منافع جامعه دارند. یکی از مهمترین اهداف این همایشها شناختن افکار نو و نهادینهسازی آنها برای بهبود عملکرد نظام بانکی است. رئیس موسسه عالی آموزش بانکداری ایران ادامه داد: برای برنامههای اجرایی، کارگروهی با عنوان کارگروه اجرایی با حضور کارشناسان بانکداری اسلامی در موسسه تشکیل شد. همچنین کارگروه علمی نیز به بررسی علمی مقالات ارسالی به این همایش پرداخت.

تاکید بر ضرورت استقلال بانک مرکزی

در سخنرانی روز نخست همایش بانکداری اسلامی، آیتالله سیدمصطفی محققداماد نیز درخصوص ضرورت بهرهگیری از بانک در زندگی بشری صحبت کرد و گفت که نمیتوان فعالیتهای اقتصادی را بدون بانک انجام داد. او درخصوص اعمال حاکمیت شرکتی در نظام بانکی نیز گفت: یکی از مشکلات امروز، در نظام بانکی این است که رابطه شفافی میان بانک و مشتریان وجود ندارد و مشتریان از عملکرد و مدیریت بانکها اطلاعی ندارد.او با اشاره به بند ۳۸ اصول راهنمایی حاکمیت شرکتی قانونی تاکید کرد که باید شیوهها، رویههای اجرایی و حقوقی بهطور کافی پاسخگوی هر مسالهای باشد. این استاد دانشگاه کشور نیز، در بخشی دیگری از صحبتهای خود درخصوص استقلال بانک مرکزی تاکید کرد که بانک مرکزی باید با تجارب علمی و تاریخی، مدیریت بازار ارز و نقدینگی را در دستور کار قرار دهد. مسوولان کشور نیز شرایط را برای رشد سرمایهگذاری خارجی و ورود منابع ارزی به داخل کشور فراهم کنند تا زمینه برای ورود منابع ارزی به کشور فرآهم شود. همچنین این صاحبنظر، با تاکید به برخورد با بانکهایی که خلاف جهت منافع کشور حرکت میکنند، گفت: بانک مرکزی باید در زمینه بانکهای دولتی و خصوصی بهصورت شفاف برخورد کند و سیاستهای نظارتی خود را در این زمینه بهبود دهد. او در پایان صحبتهای خود تاکید کرد که اگر روحانیان اصول فقه سنتی را اجرایی کنند، قطعا مشکلات اقتصادی کشور حل خواهد شد.

حاشیههای همایش بیست و نهم

همایش بیست و نهم بانکداری اسلامی در کنار بحث درخصوص موضوعات اصلی، زوایای پنهانی نیز داشت. یکی از مهمترین موضوعات، انتقادات رئیسکل بانک مرکزی درخصوص تکراری شدن همایشهای اقتصادی بود. همتی با انتقاد از این موضوع، تاکید کرد که باید این همایشها از شیوه روتین آن خارج شود و در مواقعی شکل گیرد که نیاز به بحث پیرامون مساله خاصی است. او از برگزارکنندگان این همایش خواست که از کارشناسان و اقتصاددانان حاضر در جلسه نظرسنجی شود که آیا ادامه این همایشها با این شیوه کنونی مفید است و چه راهکاری برای مفید بودن اینگونه همایشها میتوان اتخاذ کرد.

نکته دومی که همتی به آن اشاره کرد، عدم تغییر شرایط درخصوص برخی سیاستها است. او در این خصوص به خاطرهای اشاره کرد که چند سال قبل، یکی از کارشناسان تاکید میکرد که در حال حاضر مشکل اقتصاد کشور رشد بالای نقدینگی است. این رویه همینطور ادامه پیدا کرد و راه حلی برای آن اتخاذ نشد و در حال حاضر نیز مشکل اصلی کشور اقتصاد کشور، رشد بالای نقدینگی باقی مانده است. اگر راه حلی اتخاذ نشود، بازهم در سالهای آینده مشکل نقدینگی، دغدغه اصلی اقتصاد کشور خواهد بود. همتی در زمانی که میخواست عنوان کند تحتتاثیر صحبتهای دیگران قرار نمیگیرد و از همه نظرات استفاده میکند، این عبارت را عنوان کرد که من از نظرات چپ چپ تا راست راست استفاده میکنم. البته معلوم نیست که این جناحبندی مربوط به گرایشهای سیاسی است یا گرایشهای اقتصادی. رئیسکل بانک مرکزی پیشتر در اولین اظهارنظر تلویزیونی خود اعلام کرده بود که رئیسکل باید از مصاحبههای سرپایی پرهیز کند، روز گذشته نیز رئیسکل بانک مرکزی اعلام کرد که باید برای شرکت در جلسه هیات دولت این همایش را ترک کند و بلافاصله پس از صحبتهای خود سالن را ترک کرد و منتظر خبرنگاران برای مصاحبههای سرپایی نماند تا بهنوعی به وعده خود عمل کند. البته باید منتظر ماند و دید که این رویه در همایشهای آتی نیز ادامه خواهد یافت؟ همتی در صحبتهای خود «دارایی ارزی را ناموس بانک مرکزی دانست.» این جمله، بیشتر از سایر جملهها در شبکههای اجتماعی مورد توجه قرار گرفت و واکنشهای مثبت و منفی نسبت به این جمله زیاد بود.

برگزارکنندگان همایش بانکداری اسلامی، در روز نخست تقریبا زمانبندی را  رعایت و سخنرانان نیز طبق برنامه زمانبندی صحبتهای خود را ارائه کردند که در قیاس با سایر همایشها این نکته قابلتوجه بود. در همایش روز نخست، آیتالله محققداماد بانکها را یکی از ضرورتهای زندگی امروز بشر معرفی کرد که محال است بدون آن بتوان جامعهای را اداره کرد، این در حالی است که پیشتر برخی از شخصیتهای مذهبی نسبت به فعالیت بانکها انتقاداتی را مطرح کردهبودند.