ارزش‌افزوده سنگ‌های ایرانی در جیب ترک‌ها

ایرانیان نیز همواره علاقه خاصی برای استفاده از این سنگها داشتند و آثار بهجامانده از مصرف سنگهای تزئینی در تختجمشید، پاسارگارد و بسیاری از بناهای ساسانی و بناهای اسلامی مشهود است. علاوه بر این، قرارگرفتن معادن عظیم سنگ در ایران باعث شده است تا کشور ما بهعنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان صنعت سنگ، بهویژه در حوزه تزئینی شناخته شود. با این حال بهدلیل برخی سیاستهای نادرست و مدیریت ناکارآمد، طی سالهای گذشته ۴۰درصد معادن سنگهای تزئینی تعطیل شدهاند. همچنین نبود دستگاههای بهروز سنگتراشی و نداشتن ایدهها و طرحهای جدید باعث شده است برخی کشورها از این موضوع سوءاستفاده کنند و با واردات سنگ خام از ایران آن را فراوری کرده و سود کلانی را به جیب بزنند. بهعنوان مثال فیروزه ایران که بهترین نوع سنگ قیمتی در جهان شناخته شده، به شکل خام و با سود اندک به ترکیه میرود و از آنجا به نام این کشور در بازارهای جهانی عرضه میشود. در این زمینه نمیتوان ترکیه را مقصر جلوه داد، بلکه خامفروشی سیاستی است که در جایجای صنایع ایران ریشه دوانده و کمتر به فراوری و تبدیل محصولات توجه میشود. فعالان حوزه سنگ میتوانند با فراوری سنگ خام ارزآوری قابلتوجهی داشته باشند که متاسفانه این فرصت را به کشورهایی نظیر ترکیه هدیه دادهاند.

امروزه در حالی که بسیاری از کشورها تلاش دارند با دسترسی به منابع سایر کشورها حجم تولید و صادرات خود را افزایش دهند، اما ایرانیها از ظرفیتهای خدادادی هم که در اختیارشان قرار گرفته است، نمیتوانند بهدرستی استفاده کنند. این موضوع نهفقط در حوزه صنعت سنگ، بلکه در بیشتر بخشهای اقتصادی مشهود است. بهعنوان مثال صید ماهیهای جنوب را به چینیها واگذار میکنیم، در حالی که صیادان ایرانی روزهایی را بدون صید به خانه بازمیگردند. یا در شرایطی که بیکاری بهعنوان یک بحران اقتصادی و اجتماعی شناخته میشود، در اجرای پروژههای عمرانی، حتی در مقیاس کوچک، کارگران و مهندسان خارجی بر شهروندان ایرانی ارجحیت دارند. از سوی دیگر، در حالی که کمبود آب در حال تبدیلشدن به یک بحران است، همچنان برخی مسئولان به تولید برخی محصولات آببر نظیر هندوانه اصرار دارند. با این حال هنوز مشخص نیست که چرا مدیران و مجریان توجهی با ظرفیتهای بالقوه کشور ندارند. بهویژه امروزه احداث کارخانههای تبدیل و فراوری محصولات خام میتواند تاثیر بسزایی در بهبود تراز تجاری کشور و خنثیکردن تحریمها داشته باشد، زیرا در هر شرایطی برخی محصولات خریداران خاص خود را دارند و بدون توجه به تحریم یا هر عامل بازدارنده دیگری در پی کسب سود خود هستند. یکی از این محصولات سنگهای قیمتی و تزئینی است. امروزه در بسیاری از کشورها که فرهنگ سرمایهداری ترکتازی میکند، برخی شهروندان و مدیران آنها علاقه زیادی به استفاده از اشیای گرانقیمت دارند. ایران هم بهدلیل دارابودن معادن عظیم سنگ میتواند بهعنوان عرضهکننده این محصولات عمل کند. اما متاسفانه سوءمدیریت در این زمینه باعث شده است چشم بیشتر خریداران به ترکیه باشد. اما نکته حائز اهمیت این است که ترکیه مواد اولیه خود را از ایران وارد میکند و با طراحی و استفاده از دستگاههای تراشکاری شکلی زیبا به این سنگها میدهد و با بازاریابی نوین نیاز بازارهای هدف را پاسخ میدهد. بهعنوان مثال فیروزه یکی از سنگهایی است که از ایران به ترکیه با قیمت ارزانی صادر میشود و این کشور بلافاصله با استفاده از ایدههای نو، آن را با قیمتهای نجومی به سایر کشورها میفروشد. به همین دلیل است که بسیاری از کشورهای جهان فیروزه ایران را به نام ترکیه میشناسند. بهگفته فعالان صنعت سنگ مشکل در بخش فراوری این است که دستگاههایی در این بخش استفاده میشود که کیفیت لازم را ندارند. بهطوری که ممکن است به خوبی عمل تراش را انجام ندهند یا روی سنگها ترک ایجاد کنند. بنابراین بیشتر واحدها سنگهای خام را به کشورهای خارجی میبرند و در نتیجه برای آن کشورها ارزش افزوده بیشتر ایجاد میشود.

نقش صنعت سنگ در اشتغالزایی

ایران بیش از دو دهه است که بهعنوان یکی از پنج کشور برتر در استخراج سنگ تزئینی و ساختمانی در سطح جهان شناخته میشود، اما بهدلیل ضعف فنی در فراوری سنگ، نتوانسته سهم مناسبی در بازار جهانی این ماده معدنی داشته باشد. از سوی دیگر، ممنوعیت صادرات سنگهای خام تزئینی باعث فراموششدن جایگاه سنگهای ایران در دنیا میشود، زیرا امروزه اغلب کشورها در کنار صادرات سنگهای فراوریشده، صادرات سنگ خام و برشخورده هم دارند. صادرات سنگ خام باعث میشود جایگاه سنگهای تزئینی ایران در دنیا حفظ شود و نوع سنگهایمان شناختهشده باقی بماند. توجه به این صنعت مهم کشور میتواند تاثیر بسیاری در اشتغالزایی و رشد تولید ناخالص داخلی داشته باشد. متولیان انجمن سنگ ایران معتقدند که نگاه توسعهای به بخش معدن این است که ابتدا توجه ویژه به معادن کوچک انجام شود تا آنها تبدیل به معادن متوسط شوند. از سوی دیگر، معادن کوچک در نقاط محروم، روستایی یا مرزی واقع شده است و اشتغالزایی در این مناطق ایجاد میکند. اگر دولت به این معادن نگاه توسعهای نداشته باشد، کسانی که در این مناطق زندگی میکنند به داخل شهرها کشیده میشوند و روستاها و مناطق محروم تخلیه میشود.

ایران، واردکننده سنگهای ایرانی!

با توجه به ظرفیت طبیعی انواع سنگهای تزئینی و نما در کشور و وجود بازار بالقوه در داخل و خارج از ایران و همچنین بومیشدن نسبی صنعت استخراج و فراوری این محصول، بهنظر میرسد با رفع تنگناهای موجود بر سر راه توسعه صنعت سنگ میتوان به رونق این صنعت ارزآور کمک کرد. با این حال نبود طرحها و ایدههای جدید به محلی برای بحث تبدیل شده است. بعضی از تولیدات سنگی معادن و کارخانههای سنگبری ایران، حتی نتوانسته برخی از سلیقههای داخلی را نیز راضی کند، طوری که فرآوردههای سنگی از کشورهایی همچون ایتالیا، چین، ترکیه و برخی کشورهای دیگر اروپایی و آسیایی وارد بازار ایران میشود. بدین معنا که ایران به واردکننده محصولات خود تبدیل میشود! همچنین گاهی مشاهده میشود تولیدات داخلی قدرت رقابت در قیمت و کیفیت، با این سنگهای وارداتی را هم ندارد. انتظار میرود هرچه زودتر یک تشکل صنفی منسجم و قوی صادراتی تشکیل شود و از برنامههای صنعت سنگ ایران بهعنوان تنها متولی نهاد برنامهریزی و هدایت صنعت سنگ ایران در بخش خصوصی نیز حمایت شود. برای موفقیت این صنعت لازم است تشکلی مستقل از دولت، اما هماهنگ با سیاستهای کلان وزارت صنعت، معدن و تجارت و سایر نهادهای حاکمیتی و با عضویت همه دستاندرکاران صنعت سنگ از معدندار تا کارخانهدار و صادرکننده تشکیل شود. همچنین میتوان با ایجاد مرکز آموزش مطالعات صنعت سنگ شامل طیف وسیعی از بررسیهای زمینشناسی، اکتشاف، استخراج، فراوری، ماشینآلات، بازارهای داخلی و خارجی، استانداردکردن تولیدات و تداوم پژوهش و توسعه فعالان این حوزه را با آموزشهای روز دنیا همتراز کرد که در نهایت منجر به کاهش قیمت تمامشده تولید، ارتقای کیفی و کمی محصول تولیدی و صادرات به روشهای نوین و برندسازی شود.