آینده مبهم سنگ‌آهن ایران

 نزدیک به دو هفته تا نشست سیسا (انجمن سنگآهن و فولاد چین) زمان باقی است و در این فاصله قیمتگذاری سنگآهن جهانی در کنار سایر چالشهایی که این حوزه با آنها روبهرو شده قابل بحث و بررسی است. با این حال دستاندرکاران حوزه سنگآهن ایران از نگرانیهای خود درباره آینده این فعالیت با توجه به شرایط پیچیده کنونی در بازارهای دنیا میگویند. این نگرانیها که با سیاستهای چین، عرضه و تقاضای فولاد و سنگآهن، سیاستهای منطقهای و بخشی کشورهای تولیدکننده فولاد و... عجین شده این سوال را ایجاد میکند که آینده ایران در این بازی چگونه خواهد بود؟

 انحراف قیمتگذاری در بازار جهانی سنگآهن

 لیو ژنجیانگ دبیرکل سیسا اعلام کرده که شاخصهای زیادی برای قیمتگذاری مواد معدنی وجود دارد تا این حس القا نشود که تنها از یک شاخص حمایت میشود، در این میان سوال بسیار مهمی که تولیدکنندگان و مصرفکنندگان جهانی سنگآهن مطرح میکنند این است که «بحث قیمتگذاری سنگآهن جهانی در بلند مدت به چه شکل پیش خواهد رفت؟» بررسی تحلیلهای کارشناسان بازار سنگآهن و فولاد در این باره این است که در بحث قیمتگذاری یک زمانی تولیدکنندگان را در یک سو و مصرفکنندگان را در سوی دیگر داشتیم.در اینباره رقابتی که میان این دو طرف در بحث تولید از یکسو و تقاضا از سوی دیگر مطرح میشد، باعث دستیابی به یک رقم و تعریف قیمت جهانی میشد. حتی شدت استحکام و ضمانت بالایی میان طرفین بود که بهعنوان مثال در قراردادهای آتی که بین طرفین منعقد میشد انقضای ۵ ساله داشت ولی به مرور زمان این بازه به یک سال و پس از آن به ۳ ماه کاهش پیدا کرده است. در ادامه و پس از طی دورهای اما آنقدر این توافقات شکننده شد که قسمت عمده معاملات بهصورت «نقدی» درآمد.

همین موضوع باعث شد که بحث قیمتگذاری مقداری با چالش روبهرو شود، اما این اتفاق چرا رخ داد؟ این روند از زمانی اتفاق افتاد که تولیدکنندگان بزرگ دنیا که اکثرا شرکتهای چینی هستند و ظرفیت زیادی برای تولید فولاد دارند، خودشان «سهامدار معادن بزرگ دنیا» شدند و این بحث باعث شد که مصرفکننده سنگآهن در قیمتگذاری فروش این محصول دخالت کند که این روند شرایط را بغرنج کرد.رئیس انجمن سنگآهن کشور درخصوص چگونگی این روند جهانی به «دنیای اقتصاد» گفت: در واقع این رویه باعث شد که انتظارات معمول از بازار سنگآهن رخت بربندد؛ در واقع بازار ذات قابل پیشبینی بودن را از دست داد. مهرداد اکبریان ادامه داد: در این شرایط اتفاقی که باید رخ دهد این است که تولیدکنندگان بزرگ سنگآهن و مواد معدنی به شرایط قبل خود بازگردند، در واقع باید در فرآیند قیمتگذاری استقلال خود را حفظ کنند و چند شرکتی که چینیها در آن نفوذ کردهاند و تبدیل به ۳۰ نفر هیاتمدیره قیمتگذاری سنگآهن جهانی شدهاند، مبنای قیمتگذاری قرار نگیرند.

ایران در بازارهای جهانی سنگآهن

اگر بخواهیم شرایط ایران را در این بازار تبیین کنیم باید گفت: ایران تناژ بالایی در تولید جهانی ندارد و در واقع از ایران بهعنوان کشوری که «تابع روند قیمتگذاری جهانی» است یاد میشود، در واقع ما همیشه در نقش منتظر بازی کردهایم، منتظر آن هستیم که قیمتهای جهانی مشخص شود که برنامهریزیهایمان را بعد از این موضوع انجام دهیم.در این بین صادرات سنگآهن ایران در ماه آگوست ۲۲ درصد کاهش پیدا کرده و اساسا آمارهایی که از صادرات سنگآهن وجود دارد، روند کاهشی و افت را نشان میدهد بهطوریکه استیل مینت هم در این خصوص اعلام کرده که صادرات سنگآهن را در دو سال آینده متوقف کند. دبیر انجمن سنگآهن ایران در پاسخ به این سوال که با توجه به این موارد بحث صادرات سنگآهن ایران چه سرنوشتی پیدا خواهد کرد گفت: تمام بحثهایی که پیرامون سنگآهن شده و میشود نشانگر این است که شرایط برای صادرات این محصول ضعیف است.

در این روند دو مشکل عمده وجود دارد، یکی اینکه اگر قرار باشد که صادرات برای کشوری مانند ایران به دلایل مختلفی همچون «تحریمها»، «کم شدن بازار فروش»، «بالا رفتن قیمت جابهجایی مواد معدنی»، «کم شدن تعداد کشتیهایی که پیش از این میتوانستند به منطقه خلیج فارس ورود کنند»، «کم شدن ظرفیت حمل دریایی کشور» و از سوی دیگر «سیاستهای داخلی کشور که بهصورت مشخص هزینههای تولید و صادرات را برای تولیدکننده و صادرکننده بهصورت همزمان بالا میبرد و از سوی دولت و سیاستهای دستوری دولت است» کاهش یابد، همه اینها میل و انگیزه را هم برای تولید و هم صادرات کم خواهد کرد.

اکبریان در ادامه گفت: سنگآهنی که در کشور تولید میشود تنها دو محل فروش دارد، یا باید در داخل کشور مصرف شود یا صادر شود، در این باره باید گفت صادرات بنا به هزار علت آینده پررونقی نخواهد داشت و رو به کاهش است. از سوی دیگر اگر بحث صادرات سنگآهن سخت شود، فولادیها نیز با مشکل مواجه خواهند شد، در نتیجه اگر نتوانند فروش داشته باشند دیگر از فعالان بازار سنگآهن هم خرید نمیکنند. وی در ادامه به موضوع اولویتهای بودجهای دولت اشاره کرده و گفت: پروژههای عمرانی کشور هم در رکود است، هرساله دولت بودجه عمرانی کشور را کاهش داده و به هزینههای جاری اختصاص میدهد، همین موضوع باعث خواهد شد که با توجه به کاهش مصرف فولاد در کشور، در کنار کاهش صادرات فولاد و سیاستهای فعلی چین به علاوه بالا رفتن هزینههای تولید، تولیدکننده مجاب شود که صادر نکند. به گفته وی روندی که درخصوص صادرات سنگآهن رخ داده کاملا منطقی است و انتظار آن را از چند ماه قبل داشتهایم، در این باره پیشبینیها حکایت از آن دارد که اگر شرایط بهتر نشود، این کاهش همچنان با شیبی ادامهدار مواجه شده و در یک مرحلهای متوقف شود.

انتشار خبرهایی مبنی بر توقف صادرات سنگآهن ایران در روزهای گذشته در فضای مجازی و در روزنامهها بیانگر شرایط وارونهای است که این معنا را به ذهن مخاطب متبادر میکند که ایران میتواند صادرات انجام دهد ولی صادر نخواهد کرد.رئیس انجمن سنگآهن ایران در این خصوص توضیح میدهد: «من بهعنوان فردی که مطلع از شرایط هستم میگویم اصلا این ادبیات صحیح نیست و در ادامه باید به آنهایی که در تحلیلهای ابتدایی عنوان میکنند که اجرای پروژههای گندله و کنسانترهسازی در نواحی داخلی، تقاضای درون کشور را افزایش میدهد بگویم زمانی که کنسانتره و گندله را هم نتوانیم مصرف کنیم، آن زمان چه خواهیم کرد؟»

 آمارهای کاغذی و واقعیتهای مبهم

اکبریان با اشاره به اینکه چرخه سنگآهن کشور در پروسهای قرار دارد که سنگآهن را به امید کنسانتره، کنسانتره را به امید گندله، گندله را به امید آهن اسفنجی، آهن اسفنجی را به امید شمش و شمش را به امید مقاطع فولادی تولید میکند گفت این در حالی است که هیچ بازار و تقاضای شفاف و واقعی برای آن تعریف نشده است.

به گفته وی در شرایطی هستیم که نوید یکسری آمار و ارقام تولید و مصرف را روی کاغذ و تا سالهای پیشرو میدهیم ولی همه این آمارها روی کاغذ است. اگر کسی بگوید آیا این آمارها اشتباه است باید بگویم اینها، برنامه نوشته شده دولت بر کاغذ است و حرف ما به دولت این است که «در شرایط استاندارد و مساعد کشور یکسری طرحها نوشته شده است، ولی در حال حاضر در شرایط ویژه سیاسی- اقتصادی قرار داریم و نسبت به اعداد و ارقامی که پیش از این مطرح شده باید بازنگری کرد.»

در واقع در چنین شرایطی باید از یکسری مسائل گذشت، تعدیل کرد و منتظر شرایط بهتر بود. اگر بخواهیم این اعداد و ارقام را باور کنیم باید بگوییم که تا دو سال دیگر ۱۶۰ میلیون تن سنگآهن استفاده کرده یا ۵۵ میلیون تن فولاد تولید میکنیم که این اعداد بسیار گمراهکننده هستند.