هزینه فایده نوظهورها

در نهایت مشکلات این کشورها میتواند خسارتهایی را به اقتصاد ایران تحمیل کند، مگر اینکه تبادلات تجاری ایران با کشورهای نوظهور در قالب ارز مبدا صورت گیرد و خبری از دلار نباشد؛ روالی که در ماههای گذشته از سوی مسوولان کشور پیگیری شده و برخی قراردادهای تجاری براساس ارز مبدأ منعقد شده است.

آمارهای منتشر شده در پنج ماهه نخست امسال نشان میدهد که میزان صادرات قطعی کالاهای غیرنفتی (به استثنای نفت خام، نفت کوره، نفت سفید و تجارت چمدانی) بیش از ۴۶ میلیون و ۲۹۶ هزار تن و به ارزشی بالغ بر ۱۹ میلیارد و ۳۱۸ میلیون دلار بوده است که در مقایسه با بازه زمانی مشابه در سال گذشته با کاهش ۲.۹۴ درصدی از نظر وزنی و ۱۳.۷۰ درصدی از نظر ارزش دلاری مواجه شده است.

از سوی دیگر اما واردات غیرنفتی در وزن و ارزش دلاری در مقایسه با مدت زمان مشابه پارسال با کاهش مواجه شده است، چرا که بر اساس آمار منتشر شده در پنج ماهه نخست امسال بیش از ۱۳ میلیون و ۹۶۳ هزار تن محصولات مختلف به ارزشی بالغ بر ۱۸ میلیارد و ۸۹۳ میلیون دلار از کشورهای مختلف وارد شده است که این اعداد و ارقام نشان میدهد واردات غیرنفتی انجام شده در این بازه زمانی با کاهش ۵.۸۲ درصدی از نظر وزنی و ۹.۶۶ درصدی از نظر ارزش دلاری نسبت به پنج ماهه نخست سال جاری مواجه شده است.

با حساب و کتابی ساده میزان تراز تجاری ایران در پنج ماهه نخست امسال روی عدد مثبت ۴۲۵ میلیون دلار میایستد که گرچه از نظر آماری مثبت شدن میتواند آمار خوشایندی باشد، اما نسبت به دو ماهه اول امسال که حدود یک میلیارد دلار تراز مثبت تجاری ایران ثبت شده بود به کمتر از نصف آن تقلیل یافته است. در زیر میزان مبادلات تجاری ایران با برخی از کشورهای نوظهور در سال ٩٦ و ٩٧ ذکر شده است.

از زمانیکه ارزش لیر ترکیه در بازار جهانی کاهش یافته است، این طور گفته میشود که اگر قصد حفظ سرمایههای خود را دارید و نمیخواهید که در بازار ضرر کنید، از سرمایهگذاری در بازارهای در حال گذار بپرهیزید. فوربس در گزارش اخیر خود با اشاره به افت ارزش پول چندین کشور در حال گذار دنیا از جمله ترکیه نوشت: سقوط ارزش پول یک کشور باعث میشود تا بازار سهام و اوراق قرضه دولتی در آن کشور جذابیت کمتری برای سرمایهگذاران خارجی داشته باشد. تنها افراد جانسخت و با درجه ریسکپذیری بسیار بالا هستند که جرات دارند پولهایشان را در کشورهایی سرمایهگذاری کنند که ارزش اعتباری آنها در حال افول است. در کشورهایی از این دست فضای سیاسی هم بیثبات است و اقتصاد کشور در آستانه مواجهه با بحران قرار دارد.

مایکل آرون استراتژیست ارشد در حوزه سرمایهگذاری با توجه به اینکه در ماههای اخیر وضعیت مالی و اعتباری در هفت کشور در حال گذار دنیا تیتر اول رسانههای دنیا بوده است، گفت: بسیاری نگران این مساله هستند که بحران اقتصادی ناشی از افت ارزش پول در کشورهای در حال گذار وضعیتی شبیه بحران مالی کشورهای جنوب شرق آسیا در سال ۱۹۹۷ میلادی ایجاد کند ولی این نگرانی بیمورد است. وی با اشاره به این مطلب که نگرانی اصلی امروز دنیا جنگ تجاری ایجاد شده در نتیجه سیاستهای ترامپ است، افزود: از روز ۳ سپتامبر سال ۲۰۱۸ میلادی، دولت ترامپ کالاهای وارداتی چین با ارزش بالغ بر ۲۰۰ میلیارد دلار را مشمول تعرفه میکند و هنوز مشخص نیست که پاسخ چین به این سیاست که بدون شک آسیب زیادی به اقتصاد کشور وارد میکند چه خواهد بود.

فوربس در ادامه گزارش خود به این نکته اشاره کرد که در ماههای اخیر در مورد اثر منفی بحران در برخی کشورهای در حال گذار روی اقتصاد دیگر کشورها صحبت شده است ولی بررسیها نشان میدهد شمار زیادی از کشورهای در حال گذار از نظر اعتباری و مالی در شرایط مطلوبی قرار دارند. به عنوان مثال کشور هند در فصل اول سال جاری رشد اقتصادی ۸.۲ درصدی را تجربه کرد. ارزش پزوی مکزیک در نیمه اول سال جاری ثابت بود و افق رشد تجارت با کشور امریکا باعث مثبت شدن روند تغییر ارزش آن در بازار شد. از نظر این نشریه هنوز ابعاد بحران اقتصادی در کشورهای در حال گذار به اندازهای وسیع نیست که کشورهای دیگر را درگیر کند و به همین دلیل این بحران در کشورهای دیگر گسترش پیدا نخواهد کرد. بلومبرگ در گزارش دیگری به کشورهایی که در ماههای اخیر به دلیل افت ارزش پول و بحران مالی در رسانهها مطرح شدهاند، پرداخت و نوشت: از میان هفت کشور بزرگ در حال گذار، پنج کشور افت ارزش پول ملی را تجربه کردهاند. البته هر یک از کشورها برای افت ارزش پول خود دلیل خاصی دارند که یکی از دلایل عنوان شده هم تقویت ارزش دلار در بازار مصرف بوده است. در شماری از این کشورها سیاستهای اقتصادی داخلی و در برخی دیگر سیاستهای دولت ترامپ و حتی سیاستهای پولی فدرال رزرو امریکا تاثیرگذار بود. این بحران در بازار پول این کشورها بدون شک سرمایهگذاری در بازار سهام و اوراق قرضه را در این کشورها کاهش میدهد و به دنبال آن اقتصاد را دچار مشکل میکند. از طرف دیگر خروج سرمایههای خارجی از این کشورهای بحران زده هم میتواند بر دامنه مشکلات اقتصادی این کشورها بیفزاید و حتی در تصمیمگیری کشورهای دیگر برای تجارت با این کشورها اثر داشته باشد.

بلومبرگ در ادامه به افت ارزش پزو در کشور آرژانتین اشاره کرد و نوشت: پزو مشکل دارد، اقتصاد آرژانتین هم با مشکل روبهرو است. هم اکنون آرژانتین برای اینکه بتواند نیازهای جاری کشور را تامین کند نیاز به حمایت صندوق بینالمللی پول دارد. دلیل اصلی این مشکل مالی و اقتصادی در این کشور امریکای لاتین هم بیش از یک دهه مدیریت نادرست اقتصادی در کشور است. کشور آفریقای جنوبی هم یکی از کشورهایی است که هم شاهد افت شدید ارزش پولش بود و هم مشکلات اقتصادی زیادی را تجربه کرد. دلیل بحران در اقتصاد این کشور عملکرد بخش سیاسی در این کشور و ضعف صنعت معدن است. فضای سیاسی در آفریقای جنوبی بیثبات و بحرانزده است و دولت قدرتی برای کنترل فضای سیاسی و اقتصادی ندارد. این عدم اقتدار باعث شد تا بازار پول ملی با افت ارزش روبهرو شود. یکی دیگر از اقتصادهای در حال گذاری که با بحران در بازار پول داخلی روبهرو است، کشور روسیه است. در نتیجه تحریمهای اقتصادی امریکا علیه روسیه، ارزش روبل در هفته گذشته بالغ بر ۱۴ درصد کاهش یافت. این بالاترین کاهش ارزش پول ظرف یک هفته بوده است. ترکیه هم کشور دیگری است که با افت شدید ارزش لیر روبهرو شد و دلیل این مساله جنگ سیاسی مقامات ترکیه با واشنگتن و سیاستهای پولی و مالی نادرست بانک مرکزی است. در برزیل هم بیثباتی ناشی از انتخابات ریاستجمهوری درماه اکتبر سال جاری باعث شده است تا سرمایهگذاران از فعالیت در این بازار امتناع کنند و ارزش پول این کشور سقوط چشمگیری کند. این تجربه در تمامی انتخاباتهای ریاستجمهوری در برزیل دیده میشود. همیشه در سالی که انتخابات در این کشور برگزار میشود ارزش ریال در پایینترین سطح ممکن است.

رویترز هم در مورد بحران اقتصادی در اقتصادهای در حال گذار نوشت: دلیل ایجاد بحران در هر کشوری مجزا از کشور دیگر است و به نظر نمیرسد این بحران تاکنون از یک کشور به کشور دیگر سرایت کرده باشد ولی باید این مساله را بپذیریم که اگر افت شدید ارزش پول در این کشورهای در حال گذار ادامه پیدا کند، سرمایهها از این کشورها خارج میشود و خروج سرمایه چالشهای زیادی را برای اقتصاد این کشورها به همراه خواهد داشت. افت شدید ارزش پول این کشورها باعث میشود تا اقتصاد داخلی با تورم بالا و به دنبال آن رکود روبهرو شود که شرایط سختی را به همراه خواهد آورد. مارکت پالس در گزارش خود روی جنگ تجاری امریکا و چین و افزایش ۲۵ درصدی تعرفههای وارداتی کالاهایی به ارزش ۲۰۰ میلیارد دلار از روز سوم سپتامبر اشاره کرد و نوشت: این جنگ تجاری میتواند اقتصاد چین را وارد بحران کند و از آنجا که چین بزرگترین اقتصاد در حال گذار دنیا است، بحرانی شدن اوضاع اقتصادی این کشور اثرات مخربی روی اقتصادهای در حال گذار دیگر و اقتصاد دنیا خواهد داشت. این سایت از افت ارزش بازار سهام در معاملات آسیایی در روزهای اخیر خبر داد و این مساله را هم به دلیل افت ارزش پول کشورهای آسیایی و تیره شدن افق سرمایهگذاری در بازارهای در حال گذار و هم به دلیل بالا گرفتن جنگ تجاری امریکا و چین دانست. در این گزارش به وضعیت بازار ارز در ایران هم اشاره شده است. افت ارزش ریال ایران به دلیل فشار تحریمهای غرب و نگرانی مردم از احتمال بالا گرفتن درگیری با امریکا عنوان شد. این رسانه به تاثیر افت ارزش پول در کشورهای در حال گذار دنیا روی اقتصاد ایران اشاره نکرد ولی نوشت که بحران کنونی در دنیا در حدی نیست که به دیگر کشورها سرایت کند. البته از آنجا که کشورهای اصلی شریک اقتصادی با ایران از جمله روسیه و چین و ترکیه با بحران مواجه هستند و این کشورها اصلیترین سرمایهگذاران در ایران هستند و بخش اعظم تجارت ایران با این کشورها انجام میشود، احتمال اثرپذیری اقتصاد ایران از این چالش مالی در کشورهای در حال گذار وجود دارد.

دان پاپلول تحلیلگر بازار ارز در کشورهای در حال گذار در مصاحبهای که با سایت مارکت واچ انجام داد به مساله افت ارزش پول در ایران پرداخت و گفت: ایران کشوری است که تحتتاثیر تحریمهای اقتصادی قرار دارد. نفت ارزشمندترین کالای صادراتی ایران از ۴ نوامبر مورد تحریم امریکا قرار میگیرد و با وجود اینکه گفته میشود امریکا نمیتواند میزان صادرات ایران را به صفر برساند ولی فشار زیادی که روی خریداران نفت ایران وارد میکند. ممکن است آنها را از ادامه راه یعنی خرید نفت از ایران باز دارد. این فشار تحریم یک دلیل عمده برای افت ارزش ریال ایران است. از نظر من وضعیت ایران ارتباطی به بحران ارزی در کشورهای در حال گذار و به خصوص کشورهای همسایه و همپیمانان این کشور ندارد ولی بدون شک اگر بحران اقتصادی در این کشورها که اصلیترین شرکای تجاری ایران هستند ادامه پیدا کند، اقتصاد ایران هم متضرر میشود.