مثلث نفتی علیه تهران؟

تا لحظه تنظیم این گزارش (ساعت ۱۸ به وقت تهران)، خبری مبنی بر دیدار وزرای نفت آمریکا و عربستان منتشر نشده بود اما آنطور که منابع آگاه به رویترز گفتهاند، «تحریمهای نفتی ایران» محور مشترک گفتوگوهای پری با الفالح و نواک است. دیدارهایی از این جنس پیش از این نیز میان وزرای نفت این سه غول نفتی انجام شده بود و روسیه و عربستان نسبت به افزایش تولید به آمریکا اطمینان خاطر داده بودند. اما نکتهای که حالا در رابطه با این دیدارها مهم به نظر میرسد نزدیک بودن آن به ضربالاجل بازگشت تحریمها علیه ایران و تلاش آمریکا برای حصول اطمینان از توانایی عربستان و روسیه برای افزایش ظرفیت تولید و پر کردن جای خالی احتمالی ایران در بازار نفت است.

تحریمهای ثانویه آمریکا پس از خروج یکجانبه دونالد ترامپ از توافق بینالمللی برجام، با تمرکز بر فروش نفت ایران تا کمتر از دو ماه دیگر به شکل کامل علیه کشور اجرایی میشود و ریکپری، پس از ترامپ و وزیر امورخارجهاش، سومین مقام ارشد این کشور است که برای اجرای بیکموکاست تحریمهای نفتی علیه ایران وارد مذاکره و جلب همکاری کشورها شده است. با کنار هم قرار گرفتن نام سه کشور آمریکا، عربستان و روسیه اینطور به نظر میرسد که مثلثی نفتی علیه ایران تشکیل شده است. اما در شرایطی که عربستان نشان داده همراهی کمنظیری با سیاستهای آمریکا در منطقه دارد، شرایط روسیه بهعنوان یکی از اضلاع این مثلث اندکی متفاوت است. در حالیکه عربستان سعودی همواره مخالفت و نارضایتی خود از توافق بینالمللی برجام را نشان داده و با خروج ترامپ از این توافق به او بیش از پیش نزدیک شده و فرصتهای فراوانی را برای رقابت با ایران در منطقه برای خود فراهم میبیند؛ روسیه یکی از پنج کشور امضاکننده توافق برجام است و برای حفظ این توافق تلاش میکند. به این ترتیب باید دید مثلث نفتی ضدایرانی، با وجود کشوری مانند روسیه که هم موافق تداوم برجام است و هم خود چالشهای سیاسی فراوانی با آمریکا دارد، در چه شرایطی نتیجهبخش خواهد بود.

دغدغههای آمریکا 

ایالاتمتحده آمریکا برای بازگرداندن تحریمهای ثانویه علیه ایران، با «رشد قیمت نفت» بهعنوان چالشی بزرگ مواجه است. در حالیکه موسسات و کارشناسان بسیاری هشدار میدهند که قیمت نفت زیر سایه کمبود عرضه از سمت ایران به ۱۰۰ دلار نیز خواهد رسید، دولت ترامپ در تلاش است با تکیه بر افزایش تولید کشورهایی مانند عربستان و روسیه، ریسک رشد قیمت نفت را کاهش دهد. اما «رشد قیمت نفت» موضوعی است که بر سر آن تضاد منافع میان آمریکا و دو کشور عربستان و روسیه مشاهده میشود. در واقع عربستان و روسیه بهعنوان دو تولیدکننده و صادرکننده بزرگ نفت که به درآمدهای نفتی تکیه دارند، اصولا موافق رشد قمیت نفت هستند زیرا درآمدهای آنان افزایش پیدا میکند. در مقابل، بررسیها ثابت کردهاند که رشد قیمت نفت، برای اقتصاد کشوری مانند آمریکا که با وجود تولید ۱۱ میلیون بشکهای نفت همچنان جزو واردکنندگان نفت خام است، میتواند با زیانهایی همراه باشد. از دیگر سو افزایش قیمت نفت خام، به معنای رشد قیمت سوخت در آمریکا است که میتواند امتیازی منفی برای دولت ترامپ در آستانه برگزاری انتخابات میاندورهای کنگره باشد.

 به این ترتیب به نظر میرسد آمریکا برای دست یافتن به اهداف سیاسی خود علیه ایران که همان اجرای تحریمها است، باید ابتدا دغدغه اقتصادی خود را (جلوگیری از رشد قیمت نفت با آغاز تحریمهای نفتی علیه ایران) برطرف کند. آمارهای مربوط به تولید نفت آمریکا، نشان میدهد این کشور در هفته منتهی به ۳۱ آگوست، یازده میلیون بشکه نفت در روز تولید کرده است که سطحی تاریخی به شمار میرود. با وجود این میزان افزایش تولید، آمریکا برای پر کردن جای خالی نفت ایران در بازار به همراهی دیگر بزرگان نفتی نیاز دارد بهخصوص آنکه بسیاری از کارشناسان بر ناتوانی تولیدکنندگان شیل آمریکا بیش از سطوح فعلی تاکید دارند. در عین حال در شرایطی که بسیاری از کشورهای نفتخیز توان افزایش ظرفیت تولید را ندارند، این عربستان و روسیه هستند که بهعنوان بزرگترین تولیدکنندگان نفت خام دنیا میتوانند انتظار آمریکا برای افزایش تولید و جلوگیری از انفجار قیمتها را بگیرند.  ممکن است افزایش تولید این دو کشور به معنای کاهش قیمت نفت از سطوح کنونی باشد از این رو بهنظر میرسد عربستان و روسیه برای همراهی با آمریکا احتمال دارد بر منافع اقتصادی خود چشم بپوشند و مسائل را از دریچه سیاسی دنبال کنند. اما در زمینه مسائل سیاسی نیز چالشهایی وجود دارد، بهخصوص میان روسیه و آمریکا.

خیز عربستان برای رقابت سیاسی با ایران

عربستان سعودی بهعنوان بزرگترین عضو اوپک، از مدتها قبل برای افزایش تولید به آمریکا چراغ سبز نشان داده بود. طبق اخبار منتشر شده، ترامپ تنها زمانی خروجش از برجام را اعلام کرد که از عربستان برای افزایش تولید به منظور پر کردن خلأ ایران در بازار نفت قول گرفته بود. عربستان نیز برای نشان دادن حسننیت خود به آمریکا، تولیدش را از ماه مه، یعنی همان ماهی که ترامپ در آن از توافق برجام خارج شد، افزایش داد. در اقدام بعدی، عربستان سعودی در نشست ماه ژوئن، با اثرگذاری بر این نشست و البته همراهی روسیه، افزایش تولید روزانه اوپک را به تصویب رساند. بعد از این نشست اعلام شد کشورهای اوپک و غیرعضو اوپک میتوانند روزانه یک میلیون بشکه به مجموع تولیدات بیفزایند تا افت تولید ونزوئلا و افت تولید احتمالی ایران به کمبود عرضه در بازار منجر نشود. به عقیده بسیاری از کارشناسان، بار اصلی این افزایش تولید بر دوش عربستان و روسیه است زیرا بسیاری از کشورهای حاضر در ائتلاف اوپک و غیراوپک از توان کافی برای افزایش تولید برخوردار نیستند.

 به این ترتیب هرچند عربستان پیش از نشست ژوئن به دنبال قیمتهای ۸۰ دلار برای هر بشکه نفت بود، تحت فشار آمریکا و برای رقابت بیشتر با ایران در منطقه، به افزایش تولید و کنترل قیمت تن داد. همراهی عربستان با آمریکا در زمینه افزایش عرضه نفت خام به بازار در حالی است که این کشور برای مقابله با کسری بودجه به قیمتهای بالاتر نفت نیاز دارد. رشد قیمت نفت در حالی میتوانست به عرضه اولیه سهام آرامکو کمک کند که به گفته تحلیلگران یکی از دلایل کنارگذاشتن این ایده توسط عربستان نزدیک شدن به آمریکا بود زیرا با تصمیم اوپک برای افزایش عرضه، قیمت نفت از محدوده ۸۰ دلار بر بشکه عقب کشید.

در نهایت عربستان توان واقعی خود برای افزایش ظرفیت و هشدارها در این زمینه را نیز نادیده گرفته و به پمپاژ نفت بیشتر به بازار اقدام کرده است. طبق آخرین آمارها (آمارهای غیررسمی) تولید روزانه عربستان در ماه آگوست به بیش از 10.4 میلیون بشکه در روز رسیده است. عربستان حتی قول افزایش تولید دو میلیون بشکهای را نیز به آمریکا داده بود. با این حال کارشناسان عقیده دارند عربستان برای دست یافتن به این سطح تولید باید از ذخایر نفتی خود مایه بگذارد. در عین حال این سطح از افزایش تولید، منجر به کم شدن ظرفیت مازاد تولید نفت در دنیا میشود. با وجود این هشدارها به نظر میرسد عربستان در نهایت به دنبال پر کردن جای خالی نفت ایران در بازار و همراهی با تحریمهای نفتی آمریکا علیه کشورمان است تا با فشار اقتصادی به ایران بتواند در رقابتهای سیاسی منطقه قدرت مانور بیشتری داشته باشد.

روسیه بر سر دوراهی؟

دیدار ریکپری و الکساندر نواک قرار است در فضایی رقم بخورد که مشکلات فراوانی میان آمریکا و روسیه وجود دارد. از یکسو مخالفت روسیه با خروج آمریکا از برجام و مسائل مربوط به کریمه و از دیگر سو اتهام دخالت روسیه در انتخابات ریاست جمهوری آمریکا، باعث شده است روابط سیاسی این دو کشور در پایینترین سطح از دوران جنگ سرد به این سو قرار داشته باشد.

پیش از نشست اوپک روسیه به شدت تحت فشار شرکتهای تولیدکننده نفت خود بود. از این رو این کشور از لحاظ اقتصادی از انگیزه کافی برای رشد تولید برخوردار است. این گمانهها در حالی وجود دارد که روسیه بهطور کلی افزایش سلطه بر بازارهای نفت و گاز دنیا را به شکلی جدی پیگیر است و بعد از نشست ماه ژوئن نیز سهم خود از افزایش تولید یک میلیون بشکهای را ۲۰۰ هزار بشکه در روز اعلام کرد. همچنین با توجه به کاهش حدودا ۴۰ درصدی صادرات نفت خام ایران به اروپا، روسیه اعلام کرده تصمیم دارد از سپتامبر نفت بیشتری به این منطقه صادر کند.  با این حال به نظر میرسد این کشور از انگیزههای سیاسی کافی برای افزایش تولید برخوردار نیست و در حال حاضر به لحاظ سیاسی به ایران نزدیکی بیشتری نسبت به آمریکا دارد. با این حال از آنجا که معادلات سیاسی همواره ثابت نیستند، ممکن است روسیه بر سر مسائلی مانند تحریمهای اقتصادی آمریکا یا احداث خط لوله نورد استریم ۲ که با مخالفت جدی آمریکا مواجه است، به توافقهایی دست یابد و در مقابل بهعنوان بزرگترین تولیدکننده نفت خام دنیا، افزایش عرضه به بازار نفت و جلوگیری از رشد قیمتها را برای آمریکا تضمین کند. 

به گزارش رویترز، از زمان دیدار ترامپ و پوتین در ماه جولای در هلسینکی، پری تنها مقام آمریکایی است که بیشترین سفر را به روسیه داشته است. میتوان گفت مهمترین چالشهای مسکو و واشنگتن بر سر اتهام مداخله روسیه در امور سیاسی آمریکا، سوریه، اوکراین و مسموم شدن یک جاسوس روس سابق در انگلیس است. به گزارش رویترز، وزرای نفت روسیه و آمریکا در حالی برنامه دیدار دارند که در عین حال کنگره آمریکا در نظر دارد مسکو را هدف تحریمهای جدیدی قرار دهد. نواک در گذشته اعلام کرد بود: «آمریکا نباید اجازه پیدا کند بدون رای شورای امنیت سازمان ملل متحد که روسیه نیز عضو دائم آن است، چنین تحریمهایی را وضع کند.»   با این حال باید دید در دیدار پری و نواک که به احتمال زیاد در آن درباره پروژه خط لوله نورد استریم۲ نیز گفتوگو خواهد شد، از میان مسائل مختلف سیاسی و اقتصادی چه امتیازهایی میان روسیه و آمریکا مبادله خواهد شد و در مقابل موضع روسیه در مقابل ایران چگونه خواهد ماند. از دیگر موضوعاتی که انتظار میرود پری و نواک درباره آن صحبت کنند، وضعیت بازار جهانی نفت و چگونگی همکاری اوپک و کشورهای غیراوپک از جمله روسیه است. از نگاه کارشناسان نواک و پری حتما در رابطه با وضعیت بازار و خروج احتمالی تولیدات ایران از آن و راههای جایگزین کردن نفت ایران گفتوگو خواهند کرد. مقامات اوپک و غیراوپک قرار است اواخر ماه میلادی جاری درباره پیشنهادها برای چگونگی توزیع افزایش تولید نفت که در نشست ژوئن با آن توافق کرده بودند، دیدار کنند. با این حال باید دید دیدار وزرای نفت آمریکا، عربستان و روسیه چه تاثیری در نتایج نشست پیشرو خواهد داشت.