وضعیت صنعت شیر و محصولات لبنی در ایران

شیر و محصولات لبنی از نمونه اقلامی به شمار میرود که تامین کافی و استاندارد آن در جامعه، ضامن سلامت عمومی آن کشور و کاهش قابل توجه بسیاری از هزینههای درمانی خواهد بود.

در ارتباط با فواید شیر و محاسن مصرف این محصول استراتژیک، در این گزارش سخنی به میان نمیآید، زیرا علاوه بر عدم ارتباط آن با موضوعیت اقتصادی این گزارش، موضوع اشاره شده حدیث مفصلی است که در این مجال نمیگنجد.

در واقع، از دیرباز، مصرف شیر، در سبد غذایی خانوارها، بسیار پر رنگ و حائز اهمیت بوده و این موضوع مختص کشور یا جامعهای خاص نبوده و به واقع تمامی جوامع و برای شرق و غرب عالم، استفاده از این محصول بسیار مهم به شمار میرفته است.

آنچنان که مطالعات انجام شده و گزارشات موجود نشان میدهد، گاو شیری، نزدیک به ۶ هزار سال پیش از میلاد اهلی شده و طبیعتا اهلی شدن این حیوان، گواهی است بر اهمیت استفاده از شیر در فرهنگ و تمدنهای مختلف جهان در طول تاریخ و با گذشت هزاران سال، همچنان این محصول استراتژیک از اهمیت بسیاری برای جامعه هدف و مردم جهان برخوردار است.

بدون تردید، دامداری و دامپروری، یکی از ضروریات اساسی در توسعه صنعت شیر کشور به شمار میرود و از دیگر سو، شرایط طبیعی و جغرافیایی کشورها به واسطه میزان برخورداری آن از علوفه و چراگاهها از دیگر الزامات تسهیل روند تولید شیر و رونق و شکوفایی هر چه بیشتر آن محسوب میشود.

بنابر مطالعات انجام شده، از سال ۱۳۲۹ هجری شمسی، تلاشها برای احداث نخستین کارگاه لبنیات سازی در کشور در دستور کار قرار گرفته و ۷ سال پس از این تاریخ (در خیابان فردوسی تهران) یک مرکز صنعتی دامداری بصورت رسمی به بهرهبرداری رسیده است.

حدود سال ۱۳۲۸ هجری شمسی نیز نخستین کارخانه شیر مدرن در کشور احداث و پایه گذاری میشود که البته پس از ۱۰ سال فعالیت به دلیل ورشکستگی به فعالیت خود پایان میدهد.

پس از آن، کارخانه شیر پاستوریزه ایران با حمایت یونیسف، فعالیت خود را در سال ۱۳۳۶ به بهره برداری میرساند و این روند، آغازگر رویکردی میشود برای توسعه و افزایش مراکز صنعتی تولید و بسته بندی شیر در دیگر شهرهای کشور، همچون مشهد، ساری، شیراز، اصفهان، اهواز، ارومیه و غیره که هر یک در قالبهای دولتی و خصوصی به فعالیت در این حوزه متمرکز شدند.

وضعیت سرانه مصرف شیر در کشور

آنچنان که اخبار منعکس شده در رسانهها نشان میدهد، روند مصرف شیر در کشور، در کلیت امر، سیری نزولی داشته که به تبع قدرت خرید مردم و شرایط اقتصادی جامعه در این امر نقش بسیار موثری ایفاء کرده و میکند.

بنابر آمار و ارقام منعکس شده در سال ۱۳۸۳، میزان مصرف شیر در جامعه (سرانه مصرف) برای هر فرد در سال حدود ۳۱ کیلوگرم برآوُرد میشود که این عدد و رقم در پایان سال ۱۳۹۶ به کمتر از ۱۸ کیلوگرم تنزل پیدا کرده است.

آنچنان که وزارت جهاد کشاورزی عنوان کرده، میزان مصرف شیر در دنیا بصورت میانگین، برای هر نفر، حدود ۱۰۹ کیلوگرم و در ایران (اعم از مناطق شهری و روستایی) ۱۱۰ کیلوگرم برآورد میشود در حالیکه این رقم و عدد در کشورهای اروپایی حدود ۳۵۰ کیلوگرم برای هر فرد در طول سال، تخمین زده میشود.

فارغ از فاصله معنادار میان اعداد و ارقام اعلام شده از سوی جهاد کشاورزی در ارتباط با سرانه مصرف شیر در ایران با آماری که رسانهها آن را منعکس کردهاند، با مبنا قرار دادن میزان سرانه مصرف شیر در ایران (بر پایه آمار جهاد کشاورزی)، فاصلهای جدی میان میزان مصرف شیر در کشورهای اروپایی با آنچه امروز در ایران شاهد آن هستیم احساس میشود.

به صورت میانگین، هر اروپایی، در طول روز حدود ۱ کیلوگرم شیر مینوشد و در میان کشورهای جهان، مردم فنلاند، در رتبه نخست مصرف شیر قرار دارند.

متاسفانه آمار فائو نشان میدهد در سال ۲۰۰۷، میزان مصرف شیر در کشور، سالانه حدود ۶۶ کیلوگرم بوده که به استثنای کشورهای عراق و افغانستان، ایران به نسبت کشورهای همسایه، با سرانه مصرف کمتری مواجه بوده است.

فرشید احمدی، یکی از توزیع کنندگان عمده محصولات لبنی در غرب استان تهران، در گفتوگو با خبرنگار گروه اقتصادی باشگاه خبرنگاران جوان، در ارتباط با میزان عرضه و فروش شیر گفت: در سال ۹۶ و نیمه نخست سالجاری میزان خرید شیر و تقاضای مردم به صورت قابل توجهی کاهش پیدا کرده و این موضوع صرفا مختص واحد تجاری بنده نیست و بسیاری از همکاران بنده نیز به این واقعیت تلخ اذعان میکنند.

وی افزود: افزایش قیمت شیر و کاهش قدرت خرید خانوارها یکی از دلایل اصلی این موضوع به شمار میرود، زیرا بدون تردید نه از اهمیت شیر کاسته شده و نه ذائقه عمومی جامعه در طول یکسال آنچنان تغییر پیدا کرده که محصول مذکور محجور و منزوی شود.
مناقشه میان دامداریها و تولیدکنندگان محصولات لبنی

در طول سالیان گذشته، نرخ فروش شیر همواره از موارد مناقشه برانگیز میان دامداران و تولیدکنندگان محصولات لبنی به شمار میرفته، امری که به زعم دامداران، قیمت خرید شیر از سوی کارخانجات تولیدکننده لبنیات منصفانه نیست و از دیگر سو برخی فعالان صنعتی این حوزه نیز قائل بر این هستند که قیمت بالای تولیدات آنها، به دلیل نرخ بالای شیر خام و در نهایت قیمت تمام شده بالای آن است.

مصطفی زیارتی، یکی از دامداران فعال در این حوزه (شیر)، گفت: متاسفانه برخی گمان میکنند گلایه ما در خصوص نرخ پایین شیر، با انگیزه سوداگری است، در شرایطی که با یک محاسبه کلی، به روشنی این واقعیت محرز میشود که هزینه نگهداری دام در سالیان اخیر به میزان قابل توجهی افزایش یافته است.

وی افزود: با نیم نگاهی به قیمت یونجه، ذرت و جو به عنوان خوراک اصلی دام، به روشنی این ادعا به اثبات میرسد و حتی در ارتباط با هزینههای مرتبط با دامپزشکی و حفظ سلامت و کنترل بیماریهای دامی این افزایش قیمت، نمود و بروز دارد.
وقتی بسته بندی، قیمت تمام شدة محصولات لبنی را بالا میبرد/ظرفیت تولیدی شیر در کشور چقدر است؟

آنچنان که بررسیهای موجود نشان میدهد، یکی از دلایل اصلی افزایش نا متعارف نرخ محصولات لبنی، ریشه در هزینه بالای بسته بندی این تولیدات دارد.

رضا باکری، دبیر انجمن تولید شیر ایران در گفتوگو با رسانهها با اشاره به فعالیت ۵۰۰ واحد تولیدی شیر در ایران گفت: ظرفیت اسمی تناژ تولید شیر و لبنیات در این کارخانهها ۴ میلیون تن است.

یکی از خصوصیات و ویژگیهای قابل توجه این صنعت به فعالیت حداکثری بخش خصوصی در این حوزه است، آنچنان که بنابر اظهارات دبیر انجمن صنایع فرآوردههای لبنی ایران ۹۶ درصد از فعالیت مرتبط با این عرصه با اتکای به بخش خصوصی انجام میپذیرد و تنها ۴ درصد از آن، دولتی است.

صادرات ۷۷۱ میلیون دلاری محصولات لبنی ایرانی از دیگر موارد برجسته و قابل توجه به نظر میرسد که میباید با تلاش فزاینده و اتخاذ تدابیر هوشمندانهتر با افزایش هر چه بیشتری همراه شود که قطعا حصول چنین امری در کنار ارزآوری افزونتر برای کشور در ارتقای ضریب صادرات غیر نفتی این مرزو بوم موثر و تعیین کننده خواهد بود؛ و در پایان امید است سرانه مصرف شیر در ایران به میزانی افزایش یابد که هم پا با کشورهای توسعه یافته، وُفور این نوشیدنی مُغَزی، در سبد غذایی کلیة خانوارها و سفره تمامی مردم این مرز بوم، بیش از پیش خودنمایی کند.