تشدید فرار سرمایه از ترکیه

در سه سال گذشته نهتنها دانشجویان و دانشگاهیان مبادرت به ترک کشور کردهاند، بلکه کارآفرینان، تاجران و هزاران نفر از ثروتمندان در حال کوچ هستند. براساس گزارش «موسسه آمار ترکیه» بیش از ۲۵۰ هزار نفر در سال ۲۰۱۷ کشور خود را ترک کردند و این افزایشی ۴۲ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۶ را نشان میدهد.

رجب طیباردوغان، رئیسجمهور ترکیه، ۱۷ سال است که با ارائه نگرشی دال بر احیای عظمت گذشته امپراتوری عثمانی پیروز انتخابات شده است. او نفوذ کشور خود را با تجارت روزافزون و استقرار قوای نظامی در نقاط مختلف جهان بسط داده و با رشد اقتصادی متوالی، سالهای سال استاندارد زندگی را بالا برده است. اما پس از انتخابات ناکام ۲۰۱۶ اردوغان تغییر جهت داد و سرکوب شدیدی را شروع کرد. سال گذشته پس از انتخاب دوباره آن هم با قدرتی فراتر از گذشته، اقتصاد روند نزولی گرفت و لیر سقوط کرد. هرچه قوم و خویشگرایی و اقتدارگرایی ریشههای عمیقتری در دولت او مییابد، رای ترکها هم متفاوت میشود: «اینبار با پای خود رای میدهند.»

«کارلوتا گال»، گزارشگر نیویورکتایمز، در ۲ ژانویه ۲۰۱۹ در گزارش خود به نقل از «آمارهای دولتی و تحلیلگران» مینویسد: «این دسته از ترکها درحال ترک کشور هستند و سرمایههای مغزی و پولی خود را از کشور خارج میکنند بهگونهایکه زنگ خطر ناشی از فقدان اعتماد به نگرش اردوغان بهصدا در آمده است.» در دو سه سال گذشته نهتنها دانشجویان و دانشگاهیان مبادرت به ترک کشور کردهاند بلکه کارآفرینان، تاجران و هزاران نفر از ثروتمندانی که همه چیزشان را فروختهاند با خانوادهها و سرمایههای خود درحال کوچ از کشور هستند. براساس گزارش«موسسه آمار ترکیه» بیش از ۲۵۰هزار ترک در سال ۲۰۱۷ کشور خود را ترک کردند و این افزایشی ۴۲ درصدی نسبت به سال ۲۰۱۶ را نشان میدهد یعنی برههای که ۱۷۸ هزار نفر کشور خود را ترک کردند. «ابراهیم سیرکیجی»، مدیر مطالعات فراملی در دانشگاه Regent در لندن، میگوید ترکیه پیش از این هم شاهد موج مهاجرت معلمان و دانشجویان بوده است اما موج مهاجرت فعلی نوعی ساماندهی دوباره به جامعه بوده و ترکیه را دههها به عقب میبرد. او میگوید: «فرار مغزها امری واقعی است.»

محرک کوچ مردم، مغزها و سرمایهها ترکیبی است قدرتمند از مولفههایی که معرف زندگی در دوره زمامداری اردوغان بوده است. مخالفانش نیز دیگر میلی به ماندن ندارند. این مولفهها عبارت است از ترس از آزار و پیگرد سیاسی، تروریسم، بیاعتمادی فزاینده نسبت به سیستم قضایی و وادادگی حاکمیت قانون، بدتر شدن فضای تجارت و اقتصاد که همگی به واسطه نگرانیهایی تسریع شده دال بر اینکه اردوغان برای نفع رساندن بیشتر به خود و حلقه اطرافیانش به دستکاری در مدیریت اقتصاد پرداخته است. نتیجه این شده که برای اولینبار از زمان تاسیس جمهوری مدرن ترکیه از حدود یک قرن پیش، بسیاری از طبقات ثروتمند قدیمی- بهویژه نخبگان سکولار که بر زندگی اقتصادی و فرهنگی در ترکیه برای چندین دهه مسلط بودند- درحال دور شدن از اردوغان یا ترک کشور هستند. در مقابل، طبقه جدیدی از ثروتمندان و نوکیسههای نزدیک به اردوغان درحال خزیدن به سوی او و حزب حاکم هستند.

به نوشته گزارشگر نیویورکتایمز، یکی از کسانی که کشور را ترک کرده «مروه باییندیر»، ۳۸ ساله است که درحال اسکان یافتن در لندن است. او پیش از این در استانبول طراح مد بود. او که ماه گذشته به استانبول آمده بود تا هر آنچه باقی مانده را تعطیل و با خود ببرد (از جمله مادرش و نیز فروش آپارتمان چهار طبقهاش) به نیویورکتایمز میگوید: «ما همه چیزمان را فروختیم.»

این خانم یکی از مشارکتکنندگان فعال در تظاهرات سال ۲۰۱۳ بود که مخالف توسعه میدان تقسیم بودند. او میگوید از خشونت بهکار رفته در آن تظاهرات هنوز شوکه است و وحشت دارد. اردوغان این معترضان را متخلف، مقصر و خاطی نامید و پس از دستگیریها و اذیت و آزارها، بسیاری کشور را ترک کردند. خانم مروه باییندیر میگوید: «تبعیض زیادی نهتنها در بعد فرهنگی که در بعد فردی هم وجود دارد. مدیریت خشونت و عصبانیت غیرممکن شده است.» هزاران ترک درخواست ویزای اقتصادی در لندن دادهاند و بسیاری هم بهدنبال دریافت برنامههای ویزای طلایی در یونان، پرتغال و اسپانیا هستند که اگر املاکی را در آنجا در سطح مشخصی بخرید، به شما اقامت مهاجرتی داده میشود. سیرکیجی که مهاجرت ترکها را طی ۲۵ سال گذشته مورد مطالعه قرار داده است، میگوید درخواست برای پناهندگی در اروپا هم در ۳ سال گذشته روندی صعودی گرفته است. او تخمین میزند که ۱۰ هزار ترکیهای درخواست ویزای اقتصادی به بریتانیا را در چند سال گذشته دادهاند. این موضوع در سال ۲۰۱۶ روندی صعودی به خود گرفت.

رقم مهاجرت از سال ۲۰۰۴ تا ۲۰۱۵ دو برابر شده است. آژانس مهاجرتی سازمان ملل تخمین زده که پناهندگی سیاسی شهروندان ترکیه در بریتانیا طی ۶ ماه پس از کودتای نافرجام دوبرابر شد و این رقم برای ترکیهایهایی که در آلمان درخواست پناهندگی میدادند ۶ برابر شد. تعداد ترکهایی که در سراسر جهان درخواست پناهندگی دادند از ۱۰ هزار در سال ۲۰۱۷ به بیش از ۳۳ هزار نفر افزایش یافته است. تعداد زیادی از این کوچندگان پیروان فتحالله گولن هستند که متهم به تحریک در کودتای ۲۰۱۶ است. دهها هزار معلم و دانشگاهی پس از کودتا از مشاغل خود تسویه شدند از جمله صدها نفری که «تومار صلح» را امضا کردند؛ توماری که از دولت میخواست تا اقدام نظامی در شهرهای کردنشین را متوقف و فرآیند صلح را بازگرداند. مختصات ترکیه دوران اردوغان این است: کشوری محافظهکارتر و مذهبیتر با طبقه متوسط روزافزون و حلقهای از نخبگان نزدیک به اردوغان که بهخاطر موفقیتهای اقتصادیاش به او مدیون و وفادارند. «بشیر آگیدیر»، مدیر مرکز نظرسنجی Konda میگوید: «فرار پول و مغز نتیجه تلاشهای بیخردانه اردوغان برای دگرگون کردن جامعه است.» با کمک یارانهها و قراردادهای آبدار، دولت به نوکیسههای جدید کمک کرده که رخ بنمایند و همین طبقه درحال جانشینشدن بهجای طبقات قدیمی است. او میافزاید: «بحث انتقال سرمایه در جریان است. این نوعی مهندسی اجتماعی و سیاسی است.»

«ایلکر بیربیل»، ریاضیدانی که بهدلیل امضای تومار صلح با اتهاماتی مواجه شد و ترکیه را به سوی دانشگاه Erasmus در هلند ترک کرد، هشدار میدهد که «کشور درحال از دست دادن مردمان خود بهطور دائمی است.» او با اشاره به فضای سیاسی قطبی شده در کشور میگوید: «مردمی که میروند دیگر میلی به بازگشت ندارند. این برای ترکیه هشدارآمیز است. من ایمیلهای زیادی از سوی بسیاری از دانشجویان و دوستانم دریافت کردهام که دارند کشور را ترک میکنند.» «ارهان ارکوت»، پایهگذار دانشگاه MEF در استانبول که مدرس کارآفرینی و خلاقیت است، میگوید دانشجویان بهشدت سرخوردهاند زیرا ۱۷ سال است که فقط اردوغان را دیدهاند و با او بزرگ شدهاند. او میافزاید: «این تنها دولتی است که آنها دیدهاند. آنها هیچ احتمال دیگری را متصور نیستند.» برخی آمارها میگوید که طی سال ۲۰۱۶ و ۲۰۱۷ حدود ۱۲ هزار میلیونر ترکیهای- ۱۲ درصد از طبقه ثروتمند کشور- داراییهای خود را به خارج از کشور منتقل کردهاند. بیشتر آنها به اروپا یا اماراتمتحده رفتهاند. استانبول در زمره ۷ شهر اول در جهان قرار گرفته که مهاجرت گسترده ثروتمندان را تجربه میکند.