نقش سامانه نیما در مدیریت بازار ارز

سامانه ارزی جدید بانک مرکزی با عنوان نیما (نظام یکپارچه معاملات ارزی) با هدف تسهیل تامین ارز، ایجاد فضای امن برای خریداران و فروشندگان ارز و امکان ایجاد فضای رقابتی برای صرافان در راستای تامین ارز متقاضیان از تاریخ ۲۸ بهمن ۱۳۹۶ به صورت آزمایشی و به شکل رسمی از تاریخ ۳ اردیبهشت ۹۷ شروع به کار کرد. این سامانه بستری امن برای خرید و فروش ارز است. در واقع این روش را میتوان زاییده تحریمهای بانکی دانست. بازرگانان درخواستهای خود را برای تامین ارز در سامانه جامع تجارت ثبت میکنند، سپس این درخواست به شکل خودکار به این سامانه منتقل میشود و پس از آن این درخواست برای صرافیها قابل مشاهده خواهد بود.

طبق آمار ارائه شده توسط این سامانه از اواسط مرداد سال جاری تا اواسط دی ماه مجموع معاملات خرید ارز بابت واردات معادل ۵۹۳۵ میلیون یورو و مجموع معاملات فروش ارز صادراتی معادل ۶۷۶۳ میلیون یورو بوده است. هرچند حجم فروش ارز صادراتی در این سامانه در مقایسه با حجم صادرات کشور در ۹ ماه منتهی به دی ماه امسال خیلی قابل توجه نیست، اما آنچه اعلام شده میزان فروش ارز در سامانه نیما است و ممکن است بخشی از ارز صادراتی برای مصارفی دیگر همچون تامین ارز واردات و تهاتر برگشته باشد یا برخی از صادر کنندگان صادرات ریالی داشتهاند که اگر صادرکنندگان آنها را اعلام نمایند تا در آمار لحاظ شود، حجم ارز فروخته شده در این سامانه افزایش قابل توجهی خواهد یافت که با توجه به نوپا بودن این سامانه و کم و کاستیهای موجود، از این جهت که توانسته اعتماد بخش زیادی از بازرگانان را جلب نماید، در خور توجه و حائز اهمیت است.

با توجه به اینکه تقویت و توسعه صادرات، به منزله شریان ارزآوری اقتصاد کشور، در شرایط کنونی ضرورتی دوچندان یافته است و همچنین با تاکید بر ضرورت انکارناپذیر بازگشت ارز حاصل از صادرات به چرخه تجاری و ارزی کشور، لازم است صادر کنندگان همکاری لازم را از طریق عرضه ارز حاصل از صادرات به سامانه نیما در جهت تامین ارز مورد نیاز واردات کشور بنمایند. چرا که در حال حاضر راهکار عملی مناسبتری موجود نیست و برای کنترل بازار ارز و شفافیت هرچه تمامتر، متولیان امر تجارت ناگزیر به استفاده از این سامانه هستند.

هرچند که ممکن است شفافیت نسبی ایجاد شده توسط این سامانه به مذاق برخی خوش نیاید و با پخش اخبار کذبی مبنی بر متوقف شدن سامانه نیما در تلاش برای اخلال در نظام ارزی و منتفع شدن حداکثری باشند. در حال حاضر حرف صادر کنندگان این است که سامانه نیما به نفع واردکنندگان است، چرا که ارز خود را با نرخ نیمایی در سامانه نیما تهیه میکنند و با این ارز اقدام به واردات مینمایند، در حالی که واردات خود را در بازار با نرخ ارز آزاد میفروشند.

به هر حال باید پذیرفت که در این روزها که کشور اوضاع اقتصادی سختی را پشت سر میگذارد، بانک مرکزی به عنوان مسئول سیاستهای ارزی کشور، در شرایط فعلی با توجه به وظایفی که بر عهده دارد از جمله حفظ ثبات ارزش پول، کنترل تورم و تنظیم مقررات مربوط به معاملات ارزی بخشنامههایی از جمله پیمان سپاری ارزی یا تعهد ارزی را ابلاغ نموده که با انتقاداتی همراه بوده است، اما اگر به این نکته توجه نماییم که رفاه مردم اولویت بانک مرکزی است و این بانک میبایست پاسخگوی هشتاد و دو میلیون ایرانی باشد، ناخودآگاه از این اقدامات بانک مرکزی حمایت خواهیم نمود.

نکته دیگر اینکه بانک مرکزی باید بازار ارز را به گونهای مدیریت نماید که بازار به سمت کارایی حرکت نماید. بازار کارا بازاری است که در آن قیمتها همیشه بتوانند منعکسکنندهی تمامی اطلاعات قابل دسترس باشند. بازار ارز نیز در صورتی کاراست که کلیهی شرکت کنندگان در آن بتوانند از تمامی اطلاعات قابل دسترس به منظور ارزشگذاری مناسب نرخ ارز بهرهبرداری کنند. نتیجه این امر، مجموعهای از نرخهای نقد و مدتدار ارز است که زمینه بروز فرصت سودآوری غیر متعارف را از بین میبرد. به عبارت دیگر، سفته بازان نمیتوانند با استفاده از اطلاعات مشابه یا متقارن و پیشبینی نرخ ارز، سودهای غیرعادی کسب کنند. به نظر میرسد سامانه نیما در صورتی که صحیح مدیریت شود، بتواند با بازار ارز را به سمت کارایی حرکت دهد، البته به شرطی که تمام اطلاعات در دسترس عموم قرار گیرد. برای مثال مشخص شود چه کسانی، در چه زمانی، چه مقدار ارز در سامانه عرضه یا تقاضا نمودهاند.

در نهایت باید گفت سامانه نیما در صورت مدیریت صحیح و علمی افزایش کارایی در بازار ارز را به دنبال خواهد داشت که این افزایش کارایی، منجر به حداقل شدن دخالت دولت در بازار ارز خواهد شد.