چالش‌های توسعه استارت‌آپ‌ها در کشور

دکتر علی داوری عضو هیات علمی دانشکده کارآفرینی دانشگاه تهران؛ سازمان توسعه و همکاری اقتصادی اروپا کارآفرینان را بهعنوان عاملان رشد در یک اقتصاد تعریف میکند که موجب تولید ایدههای نوآورانه و سودآور میشوند. بنابراین توسعه کارآفرینی، موجب افزایش ثروت ملی و رشد اقتصادی میشود. لذا سیاستگذاری کارآفرینی و کسب و کار برای دولتها اهمیت یافته است. در کشور ما از برنامه سوم توسعه تاکنون ارتقای فعالیتهای کارآفرینانه مورد توجه دولتها قرار گرفته است.

این فعالیتها در کشور با ایجاد مراکز کارآفرینی، مراکز رشد، پارکهای علم و فناوری، شتاب دهندهها، رشتههای کارآفرینی، دانشکدههای کارآفرینی، صندوقهای کارآفرینی و... شروع و ادامه یافته است. در سالهای اخیر نیز توسعه یک گونه از کسب و کارها با عنوان استارتآپها در کشور مورد توجه قرار گرفته است و انواع رویدادها، مسابقههای استارتآپی برای آن برگزار میشود. استارتآپ یک سازمان موقت است که برای توسعه یک ایده کارآفرینانه شکل میگیرد تا احتمال شکست کسب و کار کمتر شود. توسعه محصول حداقلی، مدل توسعه مشتری یا نوپای ناب از مباحثی است که در جهت توسعه این نوع کسب و کارها شکل گرفته است. با این وجود بهرغم همه تلاشهای شایستهای که انجام شده است چالشهایی برای توسعه این نوع کسب و کارها در کشور وجود دارد که در ادامه به آنها اشاره شده است.

• مشکل قوانین ناکارآمد: اگرچه امروز قوانین درخصوص حمایت از کسب و کارهای استارتآپی وجود دارند، ولی شاکله قوانین کشور و تفکر حاکم بر کسب و کارهای سنتی تاکید دارند. برای نمونه سازمانها در دادن مجوز بر مکان فیزیکی برای کسب و کار تاکید دارند و استارتآپ و یک پلتفرم اینترنتی را به رسمیت نمیشناسند، یا اینکه بانکها در حمایت مالی شرکتها را به رسمیت میشناسند و نه استارتآپها را.

• اجرای ناکارآمد سیاستها و قوانین مدون: گاهی سیاستهای حمایتی خوبی در جهت توسعه زیست بوم کارآفرینی شکل گرفته است ولی مشکل در اجرای سلیقهای و تشتت دیدگاه هاست. به ویژه اینکه در کشور سازمانهای مسوول این نوع کسب و کارها یکپارچه نیستند.

• محیط کسب و کار نامساعد: رتبه نامناسب کشور در شاخصهای مختلف مانند بانک جهانی بیانگر وجود یک زیستبوم ضعیف برای توسعه کسب و کارهاست. محیط کسبوکار شامل هزینه مجوزها، تشریفات اداری، مالیات، هزینههای نیروی کار و... است که بر عملکرد کسب و کار تاثیر دارند اما تقریبا خارج از کنترل صاحبان کسب و کار هستند. هر چه محیط کسبوکار ناکارآمدتر باشد، بهرهبرداری از فرصتهای کارآفرینی و استارتآپی کمتر میشود. در رتبه بندی محیط کسبوکار بانک جهانی، ایران از بین ۱۹۰ کشور در رتبه ۱۲۸ در سال ۲۰۱۸ قرار گرفته است. بنابراین کشورمان در این زمینه جایگاه مناسبی ندارد.

• بازارهای انحصاری دولتی: گاهی اوقات استارتآپها در اجرای ایده خود با موانع متعدد و انحصارهایی از جانب بدنه دولت مواجه میشوند، یعنی ایدهای رادر یک استارتآپ توسعه میدهند و هنگام دریافت مجوز به آنها گفته میشود که این حوزه انحصاری است و امکان ورود وجود ندارد.

• غیر مولد بودن برخی کسب و کارها: زیست بوم ضعیف کارآفرینی ممکن است به رشد کسب و کارهایی منجر شود که در نهایت به افزایش اشتغال، ثروت آفرینی و توسعه اقتصادی کشور کمک نمیکنند. در کشورهای در حال توسعه گاهی کارآفرینان بهجای رقابت برای نوآوریهای بیشتر به دنبال رانت جویی برای گرفتن وام و... میروند. در این حالت فعالیت کارآفرینانه برای این افراد فرصت طلب سودآور است ولی منافع اجتماعی منفی یا صفر برای جامعه دارد و در نهایت به توسعه اقتصادی و اشتغال کمکی نمیکند. یعنی فعالیتهای کارآفرینانه و استارتآپی به جای کمک به توسعه اقتصادی به سوءاستفادههای مالی منجر میشوند.