خودروهای روسی در راه ایران

آنچه مشخص است با نهایی شدن همکاریهای خودرویی دو کشور، ورود محصولات شرکت آوتوواز (خودروساز روس و مالک برند لادا) به بازار خودروی ایران کلید خواهد خورد. بر این اساس بهنظر میرسد که با تکمیل این سناریو، روسیه مسیری را طی خواهد کرد که پیش از این چینیها آن را پیموده بودند. مسیری که در خلأ حضور خودروسازان اروپایی تولیدکنندگان این کشور را به سرعت به مقصد مورد نظرشان برساند.

گویا سناریوی ورود خودروهای روسی به ایران بازهم کلید خورده و اینبار نه در قالب واردات، بلکه سخن از تولید محصولات روسی است. بنابر ادعای منابع خبری روسیه، قرار است خودروهای روسی نیز وارد جادههای کشور شوند تا شاید راهی را که چینیها رفتند و موفق شدند، آنها نیز طی کرده و جایی در بازار خودرو ایران برای خود دست و پا کنند.این اخبار البته غیررسمی و نهچندان تایید شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت و غولهای جاده مخصوص، نشان میدهد مذاکراتی با خودروساز بزرگ روسیه برای تولید محصولات این شرکت در ایران انجام و توافقاتی نیز به دست آمده است. خودروساز روس اما «آوتوواز» نام دارد که اصلیترین و مشهورترین محصول آن «لادا» است.گویا در مذاکرات انجام شده میان طرفهای ایرانی و روسی، بر سر تولید لادا در کشور توافقاتی حاصل و اگر مسائل مربوط به تامین قطعات و نقلوانتقال پول قابل حل باشد، هیچ بعید نیست در آیندهای البته نهچندان نزدیک، خودروهای روسی نیز مهمان «جاده مخصوص» شوند.

اما چه شده که روسها هوس بازار خودرو ایران به سرشان زده است؟ بهنظر میرسد خودروسازی روسیه قرار است راهی را برود که چینیها پیشتر رفتند و آن استفاده از خلأ بازار خودرو ایران است.

خودروسازان چینی در دو مرحله توانستند جای پای خود را در صنعت و بازار خودرو کشور محکم کنند، ابتدا اواسط دهه ۸۰ و مقطع بعدی نیز دوران تحریمهای اولیه هستهای. در هر دو مقطع، خودروسازی ایران با خلأ مواجه بود؛ مقطع اول بهدلیل تنوع پایین محصولات و مقطع دوم نیز ناشی از تحریم و خروج خودروسازان معتبر خارجی از کشور.

حالا روسها نیز در شرایطی قرار است شانس خود را در بازار خودرو ایران امتحان کنند که تحریمهای آمریکا بر سر خودروسازی کشور سایه افکنده و خارجیها را فراری داده است. رنو، پژو سیتروئن، فولکسواگن و البته برخی خودروسازان چینی، بهدلیل تحریمهای سخت آمریکا، یا ایران را ترک کرده یا سطح فعالیتشان را بهشدت کاهش دادهاند.در چنین شرایطی طبعا اگر خودروسازی خارج از این دایره به بازار ایران ورود کند، به شرط فائق آمدن بر تحریمها، میتواند تا سالها به ماجراجویی در این بازار ادامه داده و سهمی قابلتوجه را برای خود دست و پا کند.

گویا اینبار قرعه به نام روسها افتاده و آنها میخواهند از خلأ بازار خودرو ایران که احتمالا با کاهش بیشتر فعالیت شرکتهای چینی، بزرگتر نیز خواهد شد، استفاده لازم را ببرند.روسها البته در گذشته نیز قصد حضور در ایران را داشتند، منتها در قالب صادرات محصول و تحت همکاری با بخش خصوصی. اینبار اما نهتنها پای خودروسازان بزرگ و وابسته به دولت در میان است، بلکه سناریو با محور مونتاژ و تولید نوشته شده تا شاید خودروهای روسی نیز در قاب تولیدات جاده مخصوصیها ثبت شود.

مشارکت احتمالی ایران و روسیه در خودروسازی کشورمان اما قرار است بازی برد-برد باشد. از یک طرف روسها به فکر گرفتن سهمی از بازار خودرو ایران هستند و در طرف دیگر، خودروسازی ایران نیز میخواهد بخشی از کمبود تولید و کاهش سبد محصولاتش را بهواسطه «لادا» جبران کند. روسیه اگرچه مانند دیگر کشورها به قواعد تحریم علیه ایران پایبند است، اما به هر حال نزدیکی برخی مواضع سیاسی دو کشور و همچنین همسایگی آنها، سناریوی تولید خودروهای روسی را در «جاده مخصوص» کلید زده است. باور کلی بر این است که اثر تحریم روی خودروهای روسی (برای حضور در ایران) کمتر از سایر برندها است و بنابراین امکان تولید محصولات مشارکتی در ایران وجود دارد.

تاملی بر آوتوواز

حالا که صدای پای خودروهای روسی به ایران به گوش میرسد، مشتریان داخلی مایلند بدانند سطح کیفی و قیمت و همچنین تنوع محصولات «آوتوواز» چیست؟ به گزارش گروه بینالملل روزنامه «دنیایاقتصاد» در سال ۲۰۱۸، مجموع صادرات برند «لادا» که مالک آن آوتوواز است، رقم ۳۸ هزار و ۵۸ دستگاهی را به ثبت رسانده است. این عدد سبب شده رشدی ۵۷ درصدی در صادرات نصیب خودروساز روسی شود. محصولات تولیدی آوتوواز در ۳۴ کشور مختلف ازجمله ترکیه، شیلی و کوبا بهفروش رسیدهاند که این موضوع نشان میدهد بازارهای بزرگ جهان استقبال چندانی از لادا نکردهاند. طبق آمار موجود، بیشترین فروش این برند در کشورهای استقلالیافته از اتحاد جماهیر شوروی رقم خورده است، یعنی فروشی تقریبا درون خانوادگی. حدود ۲۶ هزار دستگاه از این خودروها نیز در قزاقستان، بلاروس و ازبکستان بهفروش رسیدهاند. در این میان لادا «وستا» پرچمدار محصولات این برند در صادرات بوده است.اما نکته جالب دیگر در مورد آوتوواز اینجاست که ۶/ ۶۷درصد از سهام این شرکت در اختیار شرکت رنو فرانسه قرار دارد. این شرکت بزرگترین خودروساز روسیه و شرق آسیا محسوب میشود و سالانه تحت برند لادا، تولید ۴۰۰ هزار دستگاهی را به ثبت میرساند.

تقویم آوتوواز را که مرور کنیم، روزهای تاریکی در گذشته این خودروساز روس دیده میشود. در جریان رکود جهانی سال ۲۰۰۹ کاهش تولید این شرکت، آن را تا مرز ورشکستگی پیش برد و کمک ۶۰۰ میلیون دلاری دولت روسیه بود که به منجی آوتوواز بدل شد. در سال ۲۰۱۰ نیز دولت روسیه برای حل مشکل این شرکت تمهیداتی اندیشید. برای مثال طرح تعویض خودروهای فرسوده با اعطای وام از سوی دولت کلید خورد که به موجب آن فروش آوتوواز در سهماه دوم سال ۲۰۱۰ به دو برابر افزایش یافت و تا پایان همین سال سطح تولید در شرکت به پیش از رکود جهانی بازگشت. در سال ۲۰۱۲ این شرکت روسی با مقامات ازبکستان به توافق رسید تا یک پروژه همکاری مشترک را در این کشور افتتاح کند. این شرکت که اکنون در حال فعالیت است سالانه ۱۲۰ هزار خودروی لادا را در ازبکستان تولید میکند.

رنو در پشت صحنه ماجرای «لادا»؟

اما نکتهای که در ماجرای مطرح شدن دوباره ورود خودروهای روسی به ایران از اهمیت بالایی برخوردار است، به ارتباط و شراکت این خودروساز با رنو فرانسه مربوط میشود. همانطور که گفته شد 67/6 درصد از سهام این شرکت در اختیار شرکت رنوی فرانسه قرار دارد.

اما آنچه مهم بهنظر میرسد نقش خودروساز فرانسوی در حضور احتمالی دوست روسی اش در ایران است. بنا به گفته منابع آگاه، ظاهرا زمینه سازی برای آمدن آوتوواز به کشور بیارتباط با رنو نبوده و این شرکت میخواهد بهواسطه شریک روسیاش، به نوعی شبحی از خود در بازار ایران داشته باشد. بهعبارت بهتر، ظاهرا رنو قصد دارد حالا که بهدلیل تحریمها امکان حضور مستقیم را در خودروسازی ایران ندارد، از مسیر آوتوواز دسترسی به این بازار را حفظ کند تا اگر روزی روزگاری تحریمها برداشته شد، راحتتر بتواند برگردد.رنو اگرچه قصد نداشت با وجود خروج آمریکا از برجام و تحریم خودروسازی ایران، «جاده مخصوص» را ترک کند، اما تاب تحمل فشارها را نداشت و سرانجام تسلیم شد و رفت.گفته میشود تا چندی دیگر، ذخایر قطعات رنو در ایران به اتمام میرسد و آخرین محصولات این شرکت نیز از خطوط تولید ایران خودرو و پارس خودرو خارج خواهند شد و این به معنای پایان بیش از یک دهه حضور مستمرخودروساز فرانسوی در یکی از بازارهای بزرگ خاورمیانه است. ازآنجاکه ایران به لحاظ جغرافیایی شرایط مناسبی برای تبدیل شدن بههاب تولید و صادرات خودرو دارد، رنو از خیلی وقت پیش به دنبال تبدیل کردن آن به مرکز تولید و صادرات خود در خاورمیانه بود.

اگر تحریمها و البته سنگاندازیهای داخلی ابتکار عمل را از دست رنو نمیگرفت، این شرکت با استناد به خواص جغرافیایی جذاب کشور، تبدیل ایران بههاب تولید خود را کلید میزد. با این حال تحریمها از یکسو و حواشی داخلی از سوی دیگر، این فرصت طلایی را از رنو گرفت. حالا اما آن طور که منابع آگاه میگویند، رنو میخواهد شانس خود را برای استفاده از موقعیت استراتژیک ایران در راستای ایجاد هابی جدید در منطقه خاورمیانه، همچنان حفظ کند، آن هم بهواسطه شریک روسیاش.

چالشهای خودروساز روسی در ایران

باور عمومی طرفهای ایرانی مبنی بر اینکه مشارکت با خودروسازی روسیه، آسیب کمتری از تحریم خواهد دید، به نوعی سبب شده وزارت صنعت،معدن و تجارت و دو غول جاده مخصوص، خودروسازی این کشور را جانشینی برای شرکای سابق (بهویژه اروپاییها) فرض کند و با کمک همسایه شمالی، تیراژ و تنوع محصول را افزایش دهد. اینکه این باور کلی تا چه اندازه قابل پذیرش و تکیه کردن است، پرسشی است که پاسخ آن را وزارت صنعت و خودروسازان بهتر میدانند، با این حال بدون تردید، «لادا» نیز کم و بیش تیغ تیز تحریم را تجربه خواهد کرد. مشکل بزرگی که تحریمهای آمریکا برای خودروسازی ایران به وجود آورده، قفل شدن تقریبی نقلوانتقال پول و به تبع آن، بروز اختلالی بزرگ در پروسه تامین قطعات است. این موضوع روسیه و چین و اروپا نمیشناسد، چه آنکه اتفاقا خودروسازان چینی با وجود همه دلبستگی و خوشیهایشان در بازار ایران، زیر بار این ماجرا کمر خم کردهاند؛ بنابراین بهنظر میرسد مشکلات و چالشهای مربوط به نقلوانتقال پول و تامین قطعات، گریبان خودروهای روسی را نیز برای تولید در ایران خواهد گرفت.

موضوع دیگری که نمیتوان از آن غافل شد، بحث قیمت خودروهای روسی در ایران است. با توجه به اینکه حضور احتمالی این محصولات در خودروسازی کشور در قالب مونتاژ خواهد بود، مشتریان ایرانی بهتر است از همین حالا خود را برای خودروهایی به اصطلاحگران آماده کنند.تردیدی نیست که حضور محصولات آوتوواز در ایران، با داخلی سازی پایینی (حداقل در ابتدای کار) همراه خواهد بود و این موضوع به معنای وابستگی بالای ارزی است. ازآنجاکه نرخ ارز در ایران به شدت در سال جاری افزایش یافته، تامین قطعات از خارج نیز در مقایسه با گذشته بسیار گران از آب در میآید و اثر مستقیم این موضوع، خود را روی قیمت تمام شده نشان خواهد داد.در این مورد، فربدزاوه، کارشناس خودرو کشور به «دنیایاقتصاد» گفت: گمان نمیکنم قیمت محصولات برند «لادا» با توجه به کیفیت احتمالا معقول شان، کمتر از ۸ هزار دلار باشد، بنابراین حداقل قیمت تمام شده تولید آنها در ایران (با فرض دسترسی به دلار «نیما» یعنی حدود ۹ هزار تومان)، ۷۲میلیون تومان خواهد بود. این البته در شرایطی است که اولا خودروسازان و قطعهسازان نیاز ارزی خود را از بازار آزاد تامین میکنند، ثانیا هزینههای جانبی نیز در قیمت موردنظر (۷۲ میلیون تومان) لحاظ نشده است. بنابراین بسیار بعید بهنظر میرسد قیمت لادا در ایران زیر ۱۰۰میلیون تومان از آب در بیاید.

نکته دیگری که این کارشناس به آن اشاره میکند، به تاثیر تحریمها بر حضور خودروساز روسی در ایران مربوط میشود.به گفته این کارشناس، داستان محدودیت نقلوانتقال پول و اختلاس در تامین قطعه، لادا را هم فرا خواهد گرفت و حتی ممکن است آمریکاییها از طریق رنو، مانع حضور آوتوواز در ایران شوند. وی تاکید کرد: من نیز احتمال میدهم این خودروساز روسی با هماهنگی رنو قصد حضور در ایران را دارد، با این حال اگر آمریکاییها رنو را تحت فشار قرار دهند، هیچ بعید نیست خودروساز فرانسوی تسلیم و پرونده لادا بسته شود.زاوه گفت:به نظر نمیرسد حضور خودروساز روسی در ایران حتی با وجود قرار داشتن رنو در پشت صحنه این ماجرا، نسخهای بلندمدت و شفابخش برای صنعت و بازار خودرو ایران باشد.