شکست تحریم

اما پیش از این کشور ایران تحریمهای سختتری نسبت به خروج یکجانبه آمریکا از برجام را تجربه کرده است که نمونه آن را میتوان در جنگ تحمیلی هشتساله یا تحریمهای همهجانبه آمریکا، اروپا و سازمان ملل دید. اما آنچه تحریم این سال را از گذشته متمایز میکند حضور دونالد ترامپ در راس سیاستگذاری و تصمیمگیری ایالات متحده آمریکاست. زمانی که نام او به عنوان کاندیدای اصلی حزب جمهوریخواه آمریکا مطرح شد، بسیاری این موضوع را یک شوخی دانستند و در همان ابتدای امر روی کار آمدن هیلاری کلینتون به جای اوباما را به دموکراتها تبریک گفتند. شاید به همین دلیل بود که دولت ایران هم برنامه جایگزینی برای احتمال خروج آمریکا از برجام تدوین نکرد. مسئولان ایران به هوای پیروزی کلینتون، در راستای ادامه برجام به مذاکرات بینالمللی خود پرداختند. اما در نهم نوامبر 2016 مشخص شد که پوپولیستها حتی در دنیای غرب هم طرفدار دارند و میتوانند به بالاترین سطح قدرت برسند. در این روز بود که بزرگترین نتایج خلاف انتظار در تاریخ ثبت شد و ترامپ با سیاستهای ضدایرانی خود بر مسند کاخ سفید تکیه زد تا فشار روی دولت و مردم ایران وارد دورهای جدید شود. پس از مشخصشدن نتایج انتخابات بود دولت به دنبال راه چارهای گشت. اما در این مدت کم نبودند ترامپهای ایرانی که پا به پای دشمنان ایران در مسیر دولت سنگاندازی کردند و وضعیت اقتصاد را به اینجا رساندند. با این حال پس از گذشت بیش از چهار ماه از اعمال تحریمهای ثانویه آمریکا علیه ایران، دولت عملیات برونرفت از این شرایط را از منطقه آغاز کرده و سعی دارد با ایجاد روابط حسنه با همسایگان، رفته رفته روابط دیپلماتیک خود را در سطح جهانی ارتقا دهد و به بازارهای صادراتی بیشتری دست یابد. در همین ارتباط هفته گذشته رئیسجمهوری ایران به دعوت همتای عراقی خود به این کشور سفر کرد. عبدالناصر همتی، رئیس کل بانک مرکزی که در این سفر حسن روحانی را همراهی میکرد، پس از بازگشت به کشور از ارمغان دولت در این سفر سخن خود و بر شکست تحریمهای آمریکا در آیندهای نزدیک تاکید کرد.

با اینکه در دور جدید تحریمها علیه ایران، آمریکا بهتنهایی در یک طرف میدان قرار گرفته و برخلاف سنوات گذشته، سایر دولتها و سازمانها به عنوان حامی ایران نقشآفرینی میکنند، اما به دلیل رفتارهای احساسی و پوپولیستی ترامپ، بسیاری از کارشناسان تحریمهای جدید را حتی سختتر از سال 91 میدانند. زیرا آنها اعتقاد دارند که در ابتدای دهه 90 دموکراتها در بعضی از مسائل حاضر به انجام مذاکره و دستیابی به نتایج برد- برد بودند، اما دولت جمهوریخواه ترامپ هر سیاستی اعم از تطمیع، تهدید، زور و... استفاده میکند تا فشار روی ایران را افزایش دهد. گاه و بیگاه هم که ترامپ از آمادگی آمریکا برای مذاکره با ایران سخن میگوید، معنای جز امتیازخواهی ندارد. از سوی دیگر، برخی گروهها و جناحهای داخلی نیز با رفتار خود باعث شدهاند تا دولت روحانی فشار بیشتری را نسبت به دولت دهم احساس کند. گاهی این جناحها آرای 24 میلیونی مردم را فراموش میکنند و به تصور اینکه امور کشور در اختیار آنهاست وارد کارزار میشوند. شاید این افراد در گذشته صرفا به دخالت در امور داخلی بسنده میکردند، اما مدتی است که پا را فراتر گذاشته و خود را قیم امور بینالمللی ایران هم میدانند. به دنبال همین حرکتها بود که وزیر امور خارجه در مقطعی تصمیم گرفت از سمت خود استعفا کند که خوشبختانه مورد پذیرش رئیسجمهوری قرار نگرفت. با این حال همه این اتفاقات باعث شدهاند تا اقتصاد کشور وارد دورهای حساس و تاریخی شود. در این دوره تصمیمات و برنامهریزیها هستند که میتوانند سمت و سوی بازارها را مشخص کنند. در شرایطی که اروپا و سازمانهای بینالمللی حمایت خود را نسبت به ایران نشان دادهاند، ما هم میتوانیم با تصمیمات درست نظیر تصویب لوایح مربوط به FATF اعتماد آنها را بخریم. اما با سیاستهای انزواطلبانه صرفا علائم منفی از اقتصاد ایران به دنیا مخابره میشود و بر سوءظن خارجیها نسبت به ایران میافزاید. حال دولت و مجلس در این زمینه تلاش خود را نشان دادهاند و در مسیر بهبود شرایط گام برداشتهاند. بر این اساس به نظر میرسد رئیسجمهوری سعی در تغییر نقش بازیگران منطقهای دارد تا همچنان ایران به عنوان یک ابرقدرت در منطقه به ایفای نقش بپردازد. اما حضور افرادی نظیر رئیس کل بانک مرکزی در سفر اخیر روحانی به عراق نشان میدهد که توسعه روابط اقتصادی هم قرار است از منطقه آغاز شده و سپس به اروپا و سایر قارهها تسری یابد.

تغییر ساختار بازیگران تجاری

پس از بازگشت رئیسجمهوری و هیات همراه او از عراق، رئیسکل بانک مرکزی از شکلگیری تحول در ترکیب کالاها و خدمات صادراتی و مقاصد تجاری ایران خبر داد و گفت: حذف دلار در مبادلات منطقهای و جهانی ایران با دیگر کشورها یکی از نتایج مهم راهبرد جدید تجاری ایران است. به گزارش بانک مرکزی، عبدالناصر همتی اظهار کرد کرد: با روندی که در روابط اقتصادی و تجاری ایران و عراق میبینم و آنچه با سایر همسایگان نظیر ترکیه، آذربایجان، افغانستان و … در حال شکلگیری است، میتوانم خبر از شکلگیری یک تحول در ترکیب کالاها و خدمات صادراتی و مقاصد تجاری ایران بدهیم. شکست سیاست تحریم آمریکا در عمل در حال تحقق است و بهتدریج آثار آن در تغییر ساختار تجاری ایران را مشاهده میکنیم.