تغییر کاربری مهم‌ترین دلیل سیل‌های اخیر بود

آبخیزداری، مدیریت و استفاده صحیح از اراضی حوضه آبخیز طبق برنامههای از قبل طرح ریزی شده مشتمل بر مهار فرسایش و تنظیم جریانهای سیلابی و رسوب گذاری و اصلاح پوشش نباتی و غیره است. به عبارت دیگر آبخیز داری مدیریت علمی حوضه آبخیز است که ضمن توجه به مسائل اقتصادی و اجتماعی و حفظ منابع آب و خاک در حوضههای آبخیز از علوم و تجربیات مختلف بهره گیری میکند، بدون آنکه نقش مردم از نظر دور بماند.

حوادث اخیر و وقوع سیلهای ویرانگر در کشورمان که خسارتهای مالی و جانی زیادی را به همراه داشته است، اهمیت آبخیزداری را بیش از پیش نمایان کرد این درحالی است که متأسفانه در کشور ما آنچنان که باید، به این بخش توجه نشده است. آبخیزداری مجموعه اقداماتی است که باعث تقویت سفرههای زیرزمینی، جلوگیری از سیلاب، ذخیرههای کوچک و محلی آب، جلوگیری از فرسایش خاک و تقویت پوشش گیاهی میشود. احداث سدهای خاکی کوچک، بندهای زیرزمینی و روزمینی سنگی-ملاتی، خشکهچینی، نهالکاری، بوتهکاری و کپهکاری از جمله اقدامات عملیاتی ابخیزداری است.

بسیاری از کشورهای توسعه یافته دنیا به منظور جلوگیری از سیلابها به توسعه عملیات آبخیزداری از جمله کاشت پوشش گیاهی، احیای جنگلها و احداث بندهای بتنی و خاکی روی آوردهاند؛ با این وجود در کشور ما بودجه این بخش طی سالیان متمادی در کشور اندک بوده، درحالی که اجرای طرحهای آبخیزداری میتواند تا حد زیادی از خسارات ناشی از سیل جلوگیری کند ضمن اینکه در مقابله با خشکسالی نیز اثر قابل توجهی دارد.

در همین زمینه هوشنگ جزی، مدیرکل دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگلها با بیان اینکه اجرای کامل طرحهای آبخیزداری میتوانست در کنترل سیلابهای اخیر مؤثر باشد، گفت: در برخی مناطق شمال کشور، هرمزگان، حوزه مرکزی و لرستان که طرحهای آبخیزداری انجام شده بود، در کنترل سیلاب و کاهش حجم روان آبها مؤثر بوده است.

جزی افزود: البته در گلستان میزان بارش خیلی زیاد بود و ٣٠٠ تا ٣٥٠ میلی متر بارش در کمتر از ٢٤ ساعت اتفاق افتاد ضمن اینکه در گلستان نیز عملیات آبخیزداری در برخی مناطق اجرا شده بود و در کنترل سیلاب نقش و اثر ویژه ای داشت.

تغییر کاربری و دخالت در حریم رودخانهها از مهمترین دلایل سیلهای اخیر بود / نگران‬ تهرانیم

وی اضافه کرد: دخالت در بستر رودخانهها و نادیده گرفتن حریم آنها، اجرای سازههایی مانند جادهها و تغییر کاربریها از جمله مهمترین عوامل تشدید خسارات سیلهای اخیر بوده است.

جزی تصریح کرد: در نقاطی که تغییرات زیاد بوده شاهد هستیم که خسارات بیشتری نیز وارد شده که واضحترین مورد در شیراز اتفاق افتاد. چراکه کنار دروازه قرآن مسیلی وجود داشته که الان پر شده و همین موجب شد آب راهی برای برون رفت پیدا نکند.

وی اضافه کرد: در تهران نیز در مناطقی مانند امام زاده داود، کن، گلابدره، دربند و … شاهد چنین تغییراتی هستیم و همین مساله ما را نگران میکند.

جزی درباره اینکه آیا سازمان جنگلها نمیتواند با چنین ساخت و سازهایی در مسیر رودها برخورد کند، گفت: محدودههای شهری تحت اختیار و مدیریت شهرداری است، ما فقط میتوانیم در بالادست حوزههای شهری طرح آبخیزداری اجرا کنیم تا شاهد وقوع اتفاقاتی شبیه آنچه اخیراً در کشور رخ داد نباشیم.

وی ادامه داد: ما در همین زمینه طرحی را برای شمال تهران در راستای کنترل و مدیریت سیلاب تهیه کردهایم. این طرح شامل اقدامات آبخیزداری است که باید جدی گرفته شود.

حذف معاونت آبخیزداری، این بخش را ضعیف کرد

جزی گفت: در زمانی که هنوز وزارت جهاد سازندگی با وزارت کشاورزی ادغام نشده بود معاونت آبخیزداری یکی از معاونتهای حساس وزارت جهاد بود که فعالیتهای بسیار مؤثری داشت و اعتبارات مناسبی نیز به آن تعلق میگرفت اما بعدها که این معاونت حذف شد، آبخیزداری نیز ضعیف شد و به بودجه و اعتبارات آن توجه کافی نشد. بنابراین، کارکرد آبخیزداری نیز ضعیف شد. درحالیکه میتوانست از جهات مختلف، چه مقابله با خشکسالی و چه کنترل سیلابها و همچنین کاهش فرسایش خاک بسیار مؤثر باشد.

وی تصریح کرد: سال گذشته با عنایت مقام معظم رهبری از صندوق توسعه ملی به آبخیزداری منابعی اختصاص یافت که نتایج آن نیز بسیار مؤثر بود و امسال نیز قرار است چنین کاری انجام شود که مطمئنم رضایت مردم را مانند سال ۹۷ به دنبال خواهد داشت. اما میزان این اعتبار برای اجرای کامل طرحها با توجه به نیاز کشور و تکلیف قانونی برنامه ششم توسعه کافی نیست.

اعتبارات اختصاص داده شده تعهد برنامه ششم را پوشش نمیدهد

وی ادامه داد: در برنامه ششم توسعه باید ١٠ میلیون هکتار عملیات آبخیزداری و آبخوانداری معادل سالانه ٢ میلیون هکتار اجرا شود و برای انجام این تکلیف، سالانه ٢٠٠٠ میلیارد تومان اعتبار لازم است ولی اعتبارات اختصاص داده شده تعهد برنامه ششم را پوشش نمیدهد.

این مقام مسئول تاکید کرد: علاوه بر این ما در برخی نقاط کشور که مطالعات آبخیزداری آنجا انجام نشده باید مطالعه کنیم همچنین برخی مطالعات در برخی نقاط نیاز به بازنگری دارد و برای سالهای آینده نیز باید مطالعاتی را انجام دهیم که همه این موارد نیاز به اعتبار دارد. منابعی که در اختیار ما قرار میگیرد تنها برای اجراست که آن هم کافی نیست.

جزی گفت: سال ٩٧، ٧٠٠ میلیارد تومان اعتبار در اختیار ما قرار گرفت بنابراین با تلاش همکاران مان در استانها و مشارکت مردم توانستیم ٨٥٠ هزار هکتار طرح آبخیزداری در کشور اجرا کنیم که در این زمینه رضایت بسیار خوبی از مشارکت مردم داشتیم.

وی تصریح کرد: برای کنترل حوادثی مانند سیلابها باید دو نکته درباره آبخیزداری مورد توجه قرار بگیرد اول اینکه به ساختار آبخیزداری مانند زمانی که معاونت بود توجه ویژه شود. دوم اینکه منابع لازم برای اجرای طرحهای آبخیزداری، برابر آنچه که تکلیف قانونی است، اختصاص داده شود.