بازارهای جهانی؛ قربانی ماجراجویی ترامپ

تحلیلگران جهانی تصمیم ترامپ را یک شگفتی بزرگ دانستهاند زیرا اکثر کارشناسان با توجه به در پیش بودن انتخابات سال آینده ایالات متحده، معتقد بودند اولویت دولت ترامپ پایین نگهداشتن بهای سوخت و بنزین خواهد بود. در همین حال، وزیر نفت ایران اعلام کرد آمریکا به رویای صفرکردن صادرات نفت ایران دست نخواهد یافت و این کشور اکنون بازارهای جهانی را با تنش مواجه کرده است.
سال گذشته بود که آمریکا با خروج از برجام، اعلام کرد که تحریمهای پیشین ایران را سختگیرانهتر از قبل باز خواهد گرداند و این بار هدف از تحریمهای نفتی، صفر کردن صادرات نفت ایران خواهد بود. این تحریمها در ابتدا بازار را با تشنجهایی روبهرو کرد و قیمت نفت را در سایه نگرانیها برای کاهش عرضه افزایش داد؛ اما درست دو روز مانده به آغاز تحریمهای نفتی در آبانماه 97، دولت ترامپ در یک عقبنشینی ملموس، با هدف پایینآوردن قیمت نفت در بازارهای جهانی، هشت کشور را به مدت شش ماه از تحریمها معاف کرد. از سوی دیگر با تهدید و تطمیع توانست کشورهایی همچون عربستان سعودی را با خود همراه کرده و عرضه را در بازار انرژی افزایش دهد. ترامپ با متهم کردن اوپک به بالا نگاه داشتن قیمت نفت و اجرای سیاستهای افزایش تولید و عرضه توانست قیمت نفت را تا کمتر از 50 دلار نیز کاهش دهد. در همین زمان بود که دیگر تولیدکنندگان نفت از کاهش محسوس قیمت نفت احساس خطر کردند. اوپک به عنوان سازمان هماهنگکننده کشورهای تولیدکننده نفت، در یک تصمیم جمعی اعلام کرد که عرضه خود را کاهش خواهد داد. این بار عربستان نیز از بیم کاهش درآمد نفتی و کسری بودجه، با اوپک همراهی کرده و عرضه را کاهش داد. در پی این اقدام، نفت به روزهای اوج خود بازگشت و با میانگین قیمت بین 60 تا 70 دلار، میتوانست بازار پررونق و باثباتی را تجربه کند. این روند با نزدیک شدن به پایان معافیتهای ششماهه، مختل شد و بازار نفت در پی اخبار ضد و نقیض نوسانات بسیاری را تجربه کرد. روز دوشنبه پس از گمانهزنیهای بسیار، بالاخره دولت ترامپ اعلام کرد که معافیت هشت کشور برای خرید نفت ایران را تمدید نخواهد کرد و در این راستا، عربستان سعودی و امارات متحده عربی نیز به عنوان همپیمانان آمریکا در کنار این کشور قرار دارند تا هرگونه کمبود عرضه در بازارهای جهانی را جبران کنند. بانک بارکلیز در پی تصمیم آمریکا برای عدم تمدید معافیتها برای واردات نفت ایران، پیشبینی کرد این اقدام بازارهای نفت را در کوتاهمدت دچار محدودیت شدید عرضه خواهد کرد. این بانک انگلیسی اعلام کرد تصمیم آمریکا برای قیمت ۷۰ دلار در هر بشکه نفت برنت که بارکلیز برای سال ۲۰۱۹ پیشبینی کرده است، ریسکهای صعودی ایجاد کرده اما تحولات اخیر روی دیدگاه ما درباره قیمتهای نفت در بلندمدت تأثیری نداشته است. بارکلیز همچنین هشدار داد آمریکا ریسک تنش در خاورمیانه و احتمال بستهشدن تنگه هرمز را افزایش داده است. به گزارش ایسنا به نقل از رویترز، این بانک خاطرنشان کرد واکنش چین و هند که بزرگترین مشتریان نفتی ایران هستند، حائز اهمیت خواهد بود زیرا این دو کشور ممکن است برای جایگزینکردن نفت ایران به مشکل بربخورند.

ذخایر استراتژیک آمریکا زیر تیغ سیاستهای ترامپ

دولت آمریکا این بار افزایش عرضه را در برنامه خود برای جبران کمبود نفت ایران در بازار قرار داده است. ترامپ برای رسیدن به این هدف به تولید و عرضه کشورهای عربی و نیز استفاده از ذخایر استراتژیک خود چشم دوخته است. یک منبع آگاه در وزارت انرژی آمریکا به پلاتس گفته است که برداشت از ذخایر نفت اضطراری را نمیتوان منتفی دانست. گفته میشود برداشت از ذخایر نفت استراتژیک، پیش از تصمیم روز دوشنبه برای عدم تمدید معافیتها علیه صادرات نفت ایران بررسی نشده بوده است و سناریوی قیمت یا عرضهای وجود ندارد که اجرا شود. به گزارش ایسنا، ریک پری- وزیر انرژی آمریکا- در سپتامبر اظهار کرده بود با برداشت نفت از ذخایر نفت استراتژیک برای کمرنگ کردن تأثیر وضع تحریمها علیه صادرات نفت ایران مخالف است. در آن زمان پری منکر شده بود که دولت آمریکا حتی به برداشت از ذخایر نفت استراتژیک فکر کرده است. او گفته بود حتی اگر ذخایر نفت استراتژیک به بازار عرضه شود، تأثیر کوتاهمدت و نسبتا جزئی خواهد داشت. بر اساس گزارش پلاتس، ذخایر نفت استراتژیک شامل چهار پایگاه در تگزاس و لوئیزیانا بوده و 5/713 میلیون بشکه ظرفیت نگهداری نفت دارد که تا روز جمعه 1/649 میلیون بشکه شامل 6/254 میلیون بشکه نفت سبک و 5/394 میلیون بشکه نفت ترش بود. برخی از کارشناسان این افزایش عرضه را در بلندمدت کارآمد نمیدانند. بهویژه آنکه به نظر میرسد توان تولید کشورهای عربی آنگونه که اعلام میشود هم راستا با افزایش تولید دلخواه ترامپ نباشد. باید منتظر بود تا بازار نفت پس از این شوک خود را باز یابد. پس از آن میتوان قضاوتهای بهتری نسبت به این بازار داشت.

تداوم تلاش کشورها برای تمدید معافیتها

کارشناسان بر این باورند که اوضاع کنونی بازار نفت، افق روشنی به دست نمیدهد تا بتوان در سایه آن، سیاستهای بعدی دولت ترامپ را پیشبینی کرد. دستهای از صاحبنظران نیز معتقدند بازار انرژی ممکن است تاب افزایش قیمتها را نداشته باشد؛ ضمن آنکه افزایش قیمت نفت، افزایش نرخ بنزین را در داخل آمریکا رقم خواهد زد و نیز موجب افزایش هزینه تولید خواهد شد. این روند میتواند در آستانه برگزاری انتخابات، نارضایتیها از ترامپ را افزایش داده و صندوق رأی جمهوریخواهان را به خطر بیندازد. از همین رو ممکن است تا پایان اردیبهشت، تحولاتی در نحوه رفتار آمریکا با مشتریان نفتی ایران صورت گیرد. از سوی دیگر نیز برخی از کارشناسان، همکاری کشورهای عربی با آمریکا را بسیار جدی دانسته و بر این باورند که در صورت توان این کشورها برای عرضه بیشتر، آمریکا نیازی به تمدید معافیتها نخواهد داشت. در همین راستا یک مقام کره جنوبی اعلام کرده است که سئول قصد دارد راههایی را برای متقاعدکردن آمریکا برای تجدیدنظر در تمدید معافیتها برای واردات نفت ایران پیدا کند. کرهجنوبی چهارمین مصرفکننده بزرگ نفت در آسیاست و به دلیل تناسب فناوریهای پالایشگاهی با نفت ایران، به شدت به سوخت وارداتی از کشورمان وابسته است. حدود ۷۰ درصد از صادرات نفت ایران به کرهجنوبی را نفت فوق سبک پارس جنوبی معروف به میعانات تشکیل میدهد و بیش از نیمی از خرید میعانات این کشور آسیایی از ایران بوده است. طبق جدیدترین آمار شرکت ملی نفت کره، کره جنوبی 44/8 میلیون بشکه نفت ایران را در فوریه دریافت کرده است که بیش از چهار برابر در مقایسه با 958/1 میلیون بشکه که در ژانویه دریافت کرده بود افزایش نشان میدهد. از سوی دیگر وزیر خارجه ترکیه نیز فشار برای خرید نفت از کشورهایی غیر از ایران را زیادهروی بیش از حد دانسته است. چین نیز با ابراز نارضایتی از اقدام ترامپ این عملکرد را غیر منصفانه خوانده و بر تلاش برای همکاری با ایران تاکید کرده است.

آثار منفی تصمیم ترامپ بر بازارهای جهانی

عدم تمدید معافیتهای تحریمی هشت کشور آثار زیانباری بر اقتصاد جهانی گذاشته است. پس از بیانیه کاخ سفید، قیمت نفت نزدیک به بالاترین رکورد سال ۲۰۱۹ ایستاد. بهای معاملات نفت برنت در روز سهشنبه با 5/0 درصد افزایش نسبت به روز دوشنبه، به 40/74 دلار در هر بشکه رسید در حالی که روز دوشنبه و در آستانه اعلام خبر عدم تمدید معافیتها تا مرز 52/74 دلار نیز پیش رفته بود. بهای معاملات آتی وستتگزاساینترمدیت آمریکا نیز با 5/0 درصد افزایش نسبت به روز قبل، به 95/65 دلار در هر بشکه رسید. در همین حال CNBC گزارش داد شاخص بورسهای آسیایی تحت تاثیر اخبار بازار نفت و فصل انتشار صورت سود و زیان شرکتهای آمریکایی نزولی بودهاند. بر این اساس، معاملات روز سهشنبه برای بورسهای چینی با تلخی به پایان رسید؛ چراکه هر سه شاخص مهم بورسی این کشور دچار ریزش شدند؛ در هنگکنگ شاخص «هانگ سنگ» با افت سنگین نمادهای بانکی با 45/0درصد کاهش به کار خود خاتمه داد. در دیگر مناطق، شاخص نیککی ۲۲۵ بورس توکیو با از دست دادن روند صعودی ابتدای معاملات با کاهش 19/0 درصدی بسته شد. همچنین در بورس والاستریت آمریکا نیز مانند بورس چین، هر سه شاخص اصلی داوجونز اینداستریال اوریج، اساندپی ۵۰۰ و نزدک کامپوزیت نزولی بودند. بازار آمریکا نیز از آثار این تصمیم بیبهره نماند و قیمت بنزین در کالیفرنیا افزایش یافت. بنا بر گزارش انجمن اتومبیل آمریکا، هر گالن بنزین که معادل 7/3 لیتر است در روز سهشنبه 7/4 دلار به فروش رسید. گفتنیست تا قبل از روز دوشنبه، متوسط قیمت بنزین در سراسر آمریکا 84/2 دلار بود.

واکنش بازارهای بینالمللی ارز

رویترز گزارش داد در معاملات روز سهشنبه ارزش دلار در برابر بسیاری از همتایانش افزایش یافت و به جز دلار کانادا که به دلیل افزایش قیمت نفت در برابر همتای آمریکایی خود صعودی بود، دلار در برابر سایر ارزها دست به پیشروی زد. شاخص دلار که نرخ برابری آن در مقابل سبدی از ارزهای جهانی را اندازه میگیرد به 336/97 واحد رسید تا بار دیگر در آستانه گذشتن از سطح 5/97 واحدی قرار گیرد. گفتنیست افزایش ارزش دلار و بالارفتن شاخص آن لزوما معنای مثبتی برای آمریکا ندارد و میتواند مشکلات بزرگی را در زمینه تولید و صادرات در رقابت با اتحادیه اروپا برای این کشور ایجاد کند. همچنین ارزش یوآن چین و روپیه هند که واردکنندگان بزرگ نفت از ایران هستند کاهش یافت تا هر دلار به ترتیب به ازای 7106/6 و 6040/69 یوآن و روپیه مبادله شود.