دو نگاه به بازار متشکل ارزی

درخصوص فعالیت بازار متشکل ارزی دو نگاه وجود دارد، نگاه نخست معتقد است که این بازار یک حرکت رو به جلو در جهت شفافیت و کاهش عدم تقارن اطلاعات در معاملات خواهد بود. در مقابل برخی کارشناسان نیز معتقدند سیاستگذار باید درخصوص برخی نکات مانند نوع حضور و مداخله بانک مرکزی، اعتمادسازی در حسابهای ریالی و ارزی، فعالیت بازار در ساعتهای غیراداری و شرایط فعالیت بازیگران خرد شفافسازی کند.

مکانیزم بازار
بازار متشکل ارزی، تا بهزودی به صورت رسمی آغاز به کار خواهد کرد. این بازار قرار است در گام نخست، مبادلات ارزی میان صرافیها را پشتیبانی کند، به نحوی که براساس آن صرافیهای بزرگ که عمدتا نقش عرضهکننده ارز را در اختیار دارند، با اعلام قیمتهای خود یک موقعیت خرید را در این بازار متشکل خواهند داشت و از سوی دیگر، متقاضیان که عمدتا صرافیهای کوچکتر هستند، براساس این قیمتها موقعیت خرید میگیرند، در این بازار عرضهکنندگان براساس پایینترین قیمت فروش و تقاضاکنندگان براساس بیشترین قیمت درخواستی رتبهبندی میشوند و در نتیجه معاملات ارزی میان صرافیها در یک تابلو مشخص صورت خواهد گرفت. این پایهترین شکل بازار است، البته این بازار یک بازیگر بزرگ یعنی بانک مرکزی نیز دارد که بر حسب وظایف سیاستگذاری خود میتواند موقعیت خرید و فروش بگیرد. در این بازار یک دامنه نوسان مشخص تعیین شده که در بازه زمانی کوتاهمدت نرخ بازار در این کریدور نوسان خواهد کرد، طبیعتا این کریدور نیز براساس هدفگذاریهای بانک مرکزی تعیین میشود، اما اگر نرخ چه در جهت کاهشی و چه در جهت افزایشی از این کریدور خارج شود، هیاتمدیره شرکت بازار متشکل ارزی تشکیل جلسه خواهند داد و سیاستهای لازم برای بازگشت نرخ به سطح هدف را بررسی خواهند کرد. همچنین بررسیها نشان میدهد که مانند تابلوی بورس، در این شرکت نیز یک تابلو قرار میگیرد تا شاخص قیمت کشف شده در این بازار مورد مشاهده عموم قرار گیرد. این نرخ بهعنوان یک معیار اصلی مورد توجه معاملهگران قرار میگیرد. بنابراین این بازار تنها یک سامانه مجازی نیست و قرار است بخشی از ساختمان شماره یک بانک مرکزی در خیابان فردوسی، محل استقرار و فعالیت بازار متشکل ارزی شود. در این بازار صرافیهای مجوزدار حضور دارند که باید مدارک لازم درخصوص حضور در این بازار را ارائه کنند. یکی از پیشنیازهای حضور در این بازار ارائه یک حساب ارزی و حساب ریالی به بانک مرکزی و اعطای مجوز برای برداشت از این حسابها به منظور انجام معاملات ارزی است. به بیان دیگر رقم مدنظر در این معاملات از سوی بانک مرکزی مسدود و در نهایت در صورت انجام معامله، انتقال منابع ارزی و ریالی در حساب دو طرف از سوی بانک مرکزی صورت خواهد گرفت و نرخ مبادله نیز اعلام خواهد شد. همچنین از این معاملات کارمزدی کسر خواهد شد که این منابع بهعنوان درآمد این شرکت به حساب میآید، هر چند به گفته مسوولان این مبلغ رقمی کمتر از یک درصد خواهد بود. اگر چه ترکیب هیاتمدیره این شرکت جدید هنوز اعلام نشده است، اما گزارشها حاکی از آن است که کانون صرافان، شرکت فرابورس، شرکت خدمات انفورماتیک، بانکهای خصوصی و بانکهای دولتی برخی از سهامداران این شرکت هستند. مسوولان این بازار عنوان کردند که امکان دارد با عمیق شدن معاملات این بازار، در گامهای بعد با سامانه نیما ادغام شود و شاید به یک مکانیزم مشترک برای کل معاملات دست پیدا کند.

حرکت در جهت شفافیت
درخصوص بازار متشکل ارزی دو نگاه وجود دارد، در نگاه نخست، این بازار میتواند باعث افزایش شفافیت در معاملات ارزی شود. به بیان دیگر، قیمت در یک بازار شفاف تعیین میشود و عدم تقارن اطلاعات (Information Asymmetry) کاهش خواهد یافت. در این شرایط و باعمیق شدن این بازار، امکان اثرگذاری و انحراف قیمت توسط گروه محدود کاهش خواهد یافت. از سوی دیگر، در صورت افزایش معاملات و حضور بازیگران بزرگ، به مرور نوسان قیمتی نیز در این بازار کاهش مییابد. همچنین نرخ حاصل میتواند بهعنوان یک معیار برای دیگر معاملات مبنا قرار گیرد. اگر عرضه و تقاضا در این بازار متناسب باشد، نیاز به حضور بانک مرکزی و اعلام نرخهای دستوری وجود نخواهد داشت و در نتیجه شاید این موضوع باعث شود که با فعال شدن بازار و پذیرش این نرخ توسط سیاستگذار، برخوردهای انتظامی نیز در بازار ارز به حداقل برسد. در این شرایط اگر دخالتهای دستوری صورت نگیرد، دیگر نرخهای موجود در بازار نیز به سمت نرخهای تعادلی حرکت خواهند کرد و شرایط برای عبور از دامنه قابلتوجهی از نرخها فراهم میشود. از سوی دیگر، اطلاعات خرید و فروش توسط صرافیها میتواند بهعنوان یک پایگاه داده مناسب برای ارزیابی و تحلیلهای رفتار بازار مورد بررسی قرار گیرد. همچنین این بازار در صورت استقبال میتواند منابع ارزی و ریالی را که پیش از این عمدتا در گاوصندوقها نگهداری میشده، در حسابهای بانکی جمع کند و تغییرات داراییها به شکل مجازی ثبت شود. این موضوع نیاز به اسکناس را کاهش خواهد داد و در نتیجه بانک مرکزی میتواند با جمعآوری این مبالغ دست بالا را برای تنظیم بازار داشته باشد. این موضوع با توجه به تشدید تحریمها و کاهش دسترسی سیاستگذار به منابع ارزی، مخصوصا به شکل اسکناس میتواند گامی مثبت محسوب شود و نیاز به ارزپاشی به شکل اسکناس را برای فروکش عطش بازار کم کند. همچنین تمام صرافیها نیز در جریان معاملات صورت گرفته طی روز قرار خواهند گرفت و انحراف از نرخهای اصلی قابلتوجه نخواهد بود.

روی دیگر بازار متشکل
ایده بازار متشکل ارزی، اگرچه میتواند یک ایده مناسب برای شرایط کنونی بازار باشد، اما باید برخی نکات و زوایای پنهان این بازار نیز شفاف شود. نخست اینکه باید مکانیزم بانک مرکزی برای مداخله در این بازار مشخص شود. آیا اگر نرخ روند افزایشی به خود گرفت، به چه شیوهای میخواهد نرخ را به کریدور هدف بازگرداند؟ آیا باز از سیاست قدیمی عرضه با نرخ پایینتر بازار، وارد عمل میشود یا اینکه مکانیزمهای جدیدی برای مداخله مانند حراج هلندی در نظر دارد. همچنین باید مشخص شود که اگر یک نرخ دستوری از سایر بازارها به آن دیکته شود، آیا این نرخ تنها مبنای معاملات قرار میگیرد، در این صورت بازهم شرایط نابازار در معاملات حاکم شده و در نهایت صرافیها نیز از خرید و فروش دست میکشند، بنابراین باید جریانی برای مداخلاتی خارج از بازار وجود نداشته باشد و خرید و فروشها به شکل آزاد و با مداخله حداقلی سیاستگذار صورت پذیرد. برای تحقق این موضوع لازم است که دیدگاههای دستگاههای اجرایی و نظارتی نسبت به بازار تغییر کند، در غیر این صورت میتوان گفت که وجود صرافیها در این بازار تزئینی خواهد شد و عملا معاملات به شکل سنتی قبل بازخواهد گشت. نکته دیگر دراینخصوص، باز کردن حسابهای ارزی و حسابهای ریالی توسط صرافیها و اعطای مجوز به بانک مرکزی درخصوص صیانت از این بازار است. این رویکرد با توجه به رویدادهای گذشته که باعث شد مبالغ ریالی به جای مبالغ ارزی، به سپردهگذاران بازگردد، باید با نوعی اعتمادسازی صورت گیرد، در غیر این صورت شاید در گام نخست، نیاز است که یک ضمانت محکم برای دریافت منابع ارزی توسط صاحبان در هر زمان به وجود آید. نکته دیگر که باید مورد توجه قرار گیرد، براساس گزارشها ساعت فعالیت این بازار محدود به وقت اداری خواهد بود، این در حالی است که بارها مشاهده شده که پس از ساعتهای اداری و فعالیت بازار، برخی شرایط جهتدهی بازار را تغییر داده است، شاید اگر این مکانیزم فعال شود که معاملات به شکل طولانیتر صورت گیرد، این سیاست باعث شود که انحراف قیمت در ساعات غیراداری به حداقل برسد. مسوولان عنوان کردند که این بازار تنها مختص فعالیت بین صرافیها است و مردم باید ارز مورد نیاز خود را از صرافیها تامین کنند، به بیان دیگر این بازار راهی برای حذف صرافیهای خرد و کاهش اشتغال در این زمینه نخواهد بود. به بیان دیگر، افراد عادی جامعه نمیتوانند وارد مکانیزم خرید و فروش شوند و باید به شکل سنتی برای تهیه ارز به بازار مراجعه کنند. این در حالی است که پیشتر این ذهنیت وجود داشت که شرایط برای خرید و فروش افراد نیز در این بازار فراهم شود. حتی در خبرها عنوان شده بود که سیاستگذار قصد دارد زمینه فعالیت کارت ارزی را فراهم کند. این موضوع در صورت فعال شدن بازار و حضور افراد باعث میشد که جریان ارز خانگی نیز وارد بازار متشکل شود و دست سیاستگذار برای اعمال سیاستهای ارزی بازتر شود و همچنین شرایط برای عبور از معاملات سنتی و خیابانی فراهم شود.