جوزپ بورل که به‌عنوان جانشین فدریکا موگرینی، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا آغاز به‌کار کرده است، در اولین موضع‌گیری رسمی‌اش در قبال مساله برجام گفت که «اتحادیه اروپا بزرگترین منفعت را در زنده ماندن و ادامه حیات توافق هسته‌ای با ایران دارد.» بورل با برعهده گرفتن این سمت با میراث موگرینی، یعنی برجام درحال اغما و اینستکس بدون ضمانت اجرا روبه‌رو است. هرچند برجام در شرایط خوبی به‌سر نمی‌برد، اما مسوول جدید سیاست خارجی اتحادیه اروپا بر لزوم حفظ برجام تاکید دارد. این سیاستمدار چپ‌گرای اسپانیایی در مصاحبه‌ای با روزنامه ال‌پایس، در این باره گفت: «ما از مقام‌های ایرانی می‌خواهیم تا برای زنده نگه داشتن برجام، هر آنچه را می‌توانند انجام دهند. از بین بردن این توافق یک اشتباه بزرگ خواهد بود.» به گزارش «ایسنا» همچنین وی در پاسخ به این سوال که آیا باید خط قرمزی برای ایران[در زمینه فعالیت‌های هسته‌ای] تعیین کرد، گفت: «ما تا حد زیادی خواهان دوام برجام هستیم.» بورل همچنین با اظهار پایبندی سرسختانه به برجام تاکید کرد: «ما به دوستان ایرانی‌مان می‌گوییم که ممانعت برای از بین رفتن توافق، بهترین کاری است که می‌توانند انجام دهند.» اظهارات مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در پی این مطرح می‌شود که شرکای اروپایی برجام، پس از خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق هسته‌ای در سال ۲۰۱۸ و بازگشتن تحریم‌های آمریکا علیه ایران، در اجرای تعهداتشان مبنی بر انجام دادن اقداماتی در راستای کاهش تاثیر تحریم‌های اقتصادی آمریکا بر ایران، تعلل به خرج داده و باعث شده‌اند تا ایران از اردیبهشت ماه سال‌جاری کاهش تعهدات هسته‌ای‌اش را براساس توافق برجام کلید بزند.
اروپا در وضعیت گذار
باوجود مواضع مثبت جوزپ بورل، جانشین فدریکا موگرینی در قبال برجام و تاکیدش بر حفظ این توافق اما دکتر رحمن قهرمان‌پور، پژوهشگر مسائل بین‌الملل در پاسخ به «دنیای‌اقتصاد» می‌گوید که آغاز به‌کار این مقام سیاست خارجی اتحادیه اروپا در روند برجام خیلی موثر نخواهد بود چراکه درحال‌حاضر اروپا انسجام لازم را ندارد و در وضعیت گذار به‌سر می‌برد. قهرمان‌پور تاکید کرد که در بریتانیا و آلمان وضعیت سیاسی در حال تغییر است و به همین دلیل حتی روی کار آمدن یک فرد نسبتا حامی برجام در اتحادیه اروپا نیز نمی‌تواند تحرک جدیدی به دیپلماسی اروپا بدهد و اوضاع بسیار پیچیده‌تر از آن چیزی است که مشاهده می‌کنیم.
رفتار در چارچوب اتحادیه اروپا
همچنین مرتضی مکی، کارشناس مسائل اروپا نیز در این رابطه با اشاره به اینکه سیاستمداران نقش موثری در روند تصمیم‌سازی دارند گفت که در رژیم‌های لیبرال دموکراسی، سیستم جایگاه ویژه‌ای در تصمیم‌سازی دارد و سیاستمدار باید در چارچوب سیستم تصمیم‌گیری کند. به همین دلیل در رژیم‌های لیبرال دموکراسی سیاستمداران با توجه به توانایی و شخصیت کاریزماتیک خود میزان اثرگذاری‌شان در تصمیم‌سازی متفاوت است. مکی با اشاره به اینکه آنگلا مرکل در چهار دوره صدراعظمی آلمان نقش موثری در مواجهه با بحران‌ها در آلمان و اتحادیه اروپا داشت اضافه کرد که به همین دلیل در بررسی عملکرد صدراعظم‌های آلمان می‌بینیم که همه در یک سطح نیستند. این کارشناس معتقد است که در تحلیل تاثیر رفت‌و‌آمد مقامات اتحادیه اروپا در سیاست‌گذاری‌های این اتحادیه این موضوع را باید مدنظر داشت. همچنین به گفته مکی، فدریکا موگرینی ایتالیایی و تحصیلاتش در حوزه اسلام سیاسی بود و در شرایط خاصی به‌عنوان رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا انتخاب شد. وی با بیان این موضوع که ایتالیایی‌ها همواره کوشیده‌اند رابطه خوبی با ایران داشته باشند، ادامه داد: «در زمان انتصاب موگرینی، مذاکرات گروه ۱+۵ در نقطه اوج خود قرار داشت و موگرینی در بهترین موقعیت به‌عنوان رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا انتخاب شد تا نقش و توانایی خود را در هدایت سیاست خارجی اتحادیه اروپا در یکی از حساس‌ترین موقعیت‌های این اتحادیه به نمایش بگذارد.» به گفته این کارشناس، موگرینی از عهده این مسوولیت به‌خوبی برآمد و اگر ترامپی نبود و آمریکا از برجام خارج نمی‌شد او کارنامه موفقیت‌آمیزی داشت. کارشناس مسائل اروپا درباره جوزپ بورل اسپانیایی نیز می‌گوید وی از نگاه ایران شخصیت مثبتی است. او از سوسیالیست‌های اسپانیا است و مسوولیت وزارت‌خارجه این کشور را داشته است. مکی ادامه داد: «سوسیالیست‌های اسپانیا همواره کوشیده‌اند روابط خوبی با ایران داشته باشند و جوزپ بورل نیز مواضع مثبتی درخصوص برنامه هسته‌ای ایران داشته و دارد.» این کارشناس با بیان این موضوع که بورل در بدترین وضعیت برجام، ریاست سیاست خارجی اتحادیه اروپا را به دست گرفته است، گفت در اینجا نقش سیستم، موثرتر از کارگزار است و تاکید کرد که نباید فراموش کرد که او باید در چارچوب اتحادیه اروپا رفتارکند. در نهایت مکی گفت: «در دوره موگرینی کارگزار و سیستم، مکمل هم در پیشبرد و حفظ برجام بودند؛ اما در اینجا تنها زمان مشخص میکند که بورل تا چه اندازه می‌تواند نقش موثر و مثبتی در حفظ برجام داشته باشد.»
مواضع بورل درباره ایران
همزمان با روی کار آمدن جوزپ بورل، سیاستمدار چپ‌گرای اسپانیایی به جای فدریکا موگرینی وب‌سایت «جوئیش جورنال» (مستقر در لس‌آنجلس آمریکا) با انتشار گزارشی مواضع وی در قبال ایران و اسرائیل طی ماه‌ها و سال‌های گذشته را مرور کرده و این دیپلمات و سیاستمدار اسپانیایی را حامی جمهوری اسلامی ایران و منتقد جدی اسرائیل دانسته است. به گزارش عصرایران به نقل از وب‌سایت «جوئیش جورنال»، «جوزپ بورل در مصاحبه‌ای با وب‌سایت آمریکایی «پولیتیکو» در فوریه گذشته گفته است: دنیا باید با آرزوی ایران برای نابودی اسرائیل کنار بیاید.» او در پاسخ به سوالی درباره خروج آمریکا از برجام و موضع اروپا در این باره گفته است: «ما چشم‌انداز، منافع و استراتژی خودمان را داریم و با ایران همکاری خواهیم کرد. البته حرکت ایران به سمت تولید سلاح هسته‌ای برای ما بسیار بد خواهد بود... اما اینکه ایران می‌خواهد اسرائیل را از بین ببرد، موضوع جدیدی نیست و باید با آن کنار آمد.» همچنین بنا بر این گزارش بورل در گذشته بیانیه‌های انتقادی پرشماری علیه اسرائیل منتشر کرده است.
او همچنین بارها از «بمباران‌های وحشتناک» اسرائیل علیه باریکه غزه انتقاد کرده است. بورل همچنین در توییتی در فوریه ۲۰۱۹ در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی در ایران، از دستاوردهای انقلاب ایران تجلیل کرده و نوشته است: «امروز چهلمین سالگرد وقوع انقلاب اسلامی در ایران است. این‌قدرت منطقه‌ای در ۴۰ سال گذشته بسیار تغییر یافته است. در سال ۱۹۷۶ درصد باسوادی در ایران ۳۵ درصد بود. الان این رقم به ۸۴ درصد رسیده است. در دهه ۱۹۸۰ تنها ۵ درصد زنان شاغل، تحصیلات دانشگاهی داشتند اما الان این رقم ۴۷ درصد است، با این حال هنوز ۱۶ درصد از نیروی کار ایران را زنان تشکیل می‌دهند و بیکاری در میان بانوان ایرانی ۲ برابر مردان ایرانی است.» او همچنین در توییتی آمریکا را به عقده‌گشایی از ایران به‌وسیله تحریم‌ها متهم کرده و نوشته است: «ایران می‌تواند تا انتخابات ۲۰۲۰ آمریکا در برابر تحریم‌های دولت ترامپ مقاومت کند.» بسیاری از سازمان‌های حامی اسرائیل در آمریکا و نیز اسرائیل با ابراز نگرانی از مواضع بورل در زمینه سیاست خاورمیانه‌ای ایران از او خواسته‌اند پیش از تصدی سمت جدید خود درباره برخی اظهارنظرهای سابق خود به‌ویژه درباره «کنار آمدن دنیا با خواسته نابودی اسرائیل» توضیح بدهد. جوزپ بورل برای تصدی سمت مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا باید رای مثبت پارلمان اروپا را بگیرد. بسیاری از ناظران معتقدند پارلمان اروپا به احتمال بسیار زیاد به او رای مثبت خواهد داد.
توصیه ظریف به اروپا
به‌دنبال انتشار بیانیه‌ای از سوی وزارت امورخارجه فنلاند مبنی بر پیوستن این کشور به همراه بلژیک، نروژ، سوئد، دانمارک و هلند به اینستکس یا همان سازوکار ویژه مالی اتحادیه اروپا با ایران، محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه کشورمان روز گذشته از کشورهای اتحادیه اروپا خواست «به‌جای وعده‌های توخالی به کمترین وظیفه انسانی خود عمل کنند». چراکه پس از پیوستن این ۶ کشور، آلمان، فرانسه و انگلیس در بیانیه‌ای ضمن استقبال از این تصمیم بر آمادگی خود برای فعال کردن مکانیسم ماشه علیه ایران که به معنای بازگشت دوباره تحریم‌های اتحادیه اروپا علیه کشورمان خواهد بود، تاکید کردند. به گزارش «ایسنا» در این خصوص محمدجواد ظریف در پیامی توییتری نوشت: «به جای تهدیدهای گستاخانه و وعده‌های توخالی روی کاغذ، تروئیکای اروپا، اتحادیه اروپا و سوئد که سهامدار آینده اینستکس است، باید با کار ساده‌تری، کمترین وظیفه انسانی را انجام دهند: از شرکت دارویی مولنلنیک بخواهند محصولاتی را بفروشد که به کودکان مبتلا به بیماری پروانه‌ای[EBz] کمک میکند زخم‌هایشان را پانسمان کنند.» او در ادامه با استفاده از یک هشتگ نوشت: تروریسم اقتصادی می‌کشد.
توییت سفیر انگلیس در تهران راجع به اینستکس
از سوی دیگر سفیر انگلیس در تهران واکنش‌ها در ایران به بیانیه اخیر تروئیکای اروپایی درباره برجام که در آن به استفاده از مکانیزم ماشه اشاره شده بود، تعجب آور خواند. به گزارش «ایسنا» راب مک‌ایر، سفیر انگلیس در تهران در توییتر خود با اشاره به بیانیه اخیر تروئیکای اروپایی آورده است: «لحن بعضی عکس‌العمل‌ها به این بیانیه تعجب آور است. ما همواره نگرانی خود را نسبت به وضعیت حقوق بشر در ایران ابراز می‌کنیم؛ ولی INSTEX نشان می‌دهد که ما همگی تا زمانی که برجام پا برجاست، در راستای حمایت از تجارت که به نفع همه ایرانیان است فعالیت می کنیم.» همچنین بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل در واکنشی شدید اللحن به پیوستن شش کشور اروپایی جدید به اینستکس مدعی شد که کشورهای اروپایی باید به خاطر اینکه می‌خواهند با جمهوری اسلامی تجارت کنند، از خود شرمنده باشند.
برجام، بازی برد-برد بود
از سوی دیگر سید عباس عراقچی، معاون وزیر امورخارجه کشورمان که به ژاپن سفر کرده است در سخنانی در موسسه امور بین‌الملل ژاپن بار دیگر بر اهمیت حفظ توافق هسته‌ای تاکید کرد. به گزارش «ایسنا» موسسه امور بین‌الملل ژاپن در صفحه توییتری خود بخشی از سخنان عباس عراقچی، معاون وزیر امورخارجه کشورمان در این موسسه را بازنشر داده و آورده است:« توافق هسته‌ای ایران یک بازی برد-برد از طریق مذاکرات سازنده بود. برجام، توافقی میان آمریکا و ایران نیست، [بلکه] یک توافق بین‌المللی است.»
تلاش پمپئو برای همسو کردن دیدگاه‌های اروپا با آمریکا
همچنین همزمان با آغاز به‌کار روسای جدید کمیسیون اروپا، مایک پمپئو، وزیر امورخارجه آمریکا در بیانیه‌ای از این مساله به‌عنوان فرصتی برای ترغیب کشورهای اروپایی به همسویی با سیاست‌های ضدایرانی آمریکا استفاده کرد. به گزارش «ایسنا» مایک پمپئو در بیانیه‌ای به این مناسبت که از صفحه توییتر مورگان اورتگاس، سخنگوی وزارت امورخارجه آمریکا منتشر شد، گفت: «آمریکا امیدوار است بتواند با این گروه جدید ریاست در کنار پارلمان اروپا، دیوید ساسولی، رئیس آن و کشورهای عضو اتحادیه اروپا در راستای پیشبرد اهداف مشترکمان فعالیت کند. این[اهداف] شامل تقویت روابطمان، ارتقای استقلال اروپا در زمینه انرژی و مقابله با چالش‌های مشترک علیه امنیت و ارزش‌های دموکراتیک، از جمله تهدیدهای ناشی از روسیه، حزب کمونیسم چین و ایران، می‌شوند.» اورسولا فون در له‌یـِن، وزیر دفاع پیشین آلمان و شارل میشل، نخست‌وزیر پیشین بلژیک، روز گذشته ریاست کمیسیون اروپا و شورای اروپا را در دست گرفتند و به این ترتیب نقش اصلی را در هدایت نهادهای کلیدی اتحادیه برعهده خواهند داشت.
دنیای اقتصاد