نزدیک به یک ماه است که شاهد درگیری نظامی بین روسیه و اوکراین هستیم. این جنگ نظامی که مشخص نیست تا چه زمانی طول خواهد کشید اقتصاد جهان از جمله ایران را تحت تأثیر خود قرار داده است.
ایران که تا همین چند وقت قبل یکی از بزرگترین واردکنندگان غلات از اوکراین بود اکنون دنبال منابع دیگری برای خرید غلات و نهاده‌های دامی است؛ قیمت نفت که به دلیل افزایش تقاضا روند صعودی با شیب ملایم را طی می‌کرد با آغاز این درگیری نظامی به یکباره شیب تندی به خود گرفت تا جایی که یک باره از قیمت‌های کمتر از ۱۰۰ دلار به ۱۳۰ دلار در هربشکه رسید؛ بازار پتروشیمی در جهان هنوز تحت الشعاع این جنگ است و کارشناسان این صنعت معتقدند تا بازگشت آرامش زمان زیادی سپری خواهد شد. مواردی دیگر که در این گزارش سعی کردیم بخشی از اثرات این جنگ را در اقتصاد ایران مورد بررسی قرار دهیم.
افزایش قیمت نهاده دامی و غلات در پی جنگ روسیه و اوکراین
با آغاز جنگ میان روسیه و اوکراین نگرانی‌هایی درباره تأمین غلات مورد نیاز کشور مطرح شده و در عین حال برخی عنوان می‌کنند این فرصت مناسبی است برای اینکه دولتمردان بر سیاست‌های خودکفایی بیشتر تمرکز کنند.
در همین راستا عضو هیأت مدیره اتحادیه واردکنندگان نهاده‌های دام و طیور ایران می‌گوید: اوکراین و روسیه سهم زیادی در تأمین غلات جهان دارند به همین علت جنگ میان این دو کشور موجب شده تا قیمت نهاده‌های دامی جهش چشمگیری داشته باشد.
محمد مهدی نهاوندی با اعلام این مطلب اضافه می‌کند: بروز جنگ میان دو کشور موجب شده تا فروشندگان خارجی تمایلی به عرضه محصولات خود نداشته باشند و البته از سوی دیگر نیز خریداران کالاهای اساسی تلاش می‌کنند تا سهم بیشتری از خرید کالاهای اساسی را به خود تخصیص بدهند.
وی با اشاره به افزایش ۵۰ درصدی قیمت نهاده‌های دامی اظهار می‌کند: در حال حاضر قیمت‌های پیشنهادی برای ذرت تحویل بنادر جنوبی حدود ۴۵۰ یورو و برای جو دامی ۴۵۵ یورو است و قیمت اعلامی فروشندگان خارجی برای کنجاله سویا هم حدود ۶۵۰ یورو اعلام می‌شود.
عضو هیأت مدیره اتحادیه واردکنندگان نهاده‌های دام وطیور ایران تصریح می‌کند: با توجه به شرایط موجود لازم است تا قیمت‌های ارزی و ریالی نهاده‌های دامی اصلاح شود تا فرآیند تأمین نهاده‌های دامی توسط بخش خصوصی تداوم داشته باشد.
این گزارش حاکی است ناگفته نماند با توجه به فصل برداشت و صادرات ذرت برزیل که از ماه جولای ۲۰۲۲ شروع می‌شود بنابراین ایران در این مدت با محدودیت شدید تأمین ذرت برای یک بازه زمانی ۴ الی ۵ ماهه مواجه خواهد شد.
باید تاکید کرد با اشاره به عدم امکان تأمین ذرت از کشور آرژانتین به دلیل محدودیت‌های قرنطینه حفظ نباتات و آغاز فصل برداشت و صادرات از ماه می سال ۲۰۲۲ و همچنین در خصوص دسترسی به بازار ذرت آمریکا که در حال حاضر تا شش ماه آینده تنها منبع قابل توجه تأمین ذرت در دنیا است عملاً امکان استفاده از ذرت آمریکایی را نخواهیم داشت ویا اینکه باید از طریق واسطه‌هایی این ذرت تأمین شود.
این روزها اعلام می‌شود که ایران می‌تواند بخشی از غلات مورد نیاز خود را از کشورهای مانند هند و پاکستان وارد کند اما مسئله اصلی اینجا است که این دو کشور بیشتر کنجاله صادر می‌کنند و این با سیاست‌های کشور ما که تاکید بر واردات دانه است، منافات دارد ضمن اینکه ذرت تولید هند و پاکستان با استانداردهای بهداشتی کشور ما تطابق ندارد بنابراین ما نمی‌توانیم از این کشورها ذرت وارد کنیم.
جهش قیمت نفت از ۹۵ به ۱۳۰ دلار
قیمت نفت تحت تأثیر تحریم‌های غربی علیه روسیه به دلیل جنگ رویه واوکراین برای نخستین بار در یک دهه گذشته به حدود ۱۳۰ دلار در هر بشکه رسید و تنها خبر نزدیک شدن به توافق هسته‌ای ایران بود که باعث شد قیمتها اندکی عقب نشینی کنند. افزایش شدید قیمت نفت موجب شد تا آمریکایی‌ها که انتظار چنین قیمت‌هایی را نداشته باشند دوباره دنبال مذاکره با مقامات ونزوئلایی باشند تا بتوانند نفت ونزوئلا را وارد بازار کرده که با این کار کمی قیمت نفت در بازار جهانی کاهش یابد.
مسئله اینجا است که نفت ونزوئلا کمترین شباهت را با نفت روسیه دارد و نفتی که می‌تواند بازار را متعادل کند فقط نفت ایران است. نفت سبک ایران از نظر ساختاری شباهت بسیار زیادی با نفت اورال روسیه دارد که این مسئله موجب شده تا برخی از مشتریان نفت روسیه دوباره دنبال خرید نفت از ایران باشند. اما همه چیز به توافقات ایران و اروپا بستگی دارد.
به گفته تحلیلگران، اگر مذاکرات ایران و اروپایی‌ها به توافق منجر شود شود، چند ماه زمان می‌برد تا تحریم‌ها رفع شوند. این به معنای آن است که بعید است تا ماه مه یا ژوئن نفت بیشتری از ایران به بازار عرضه شود. به عنوان مثال هنگامی که نخستین توافق میان ایران و قدرتهای غربی در سال ۲۰۱۵ امضا شد، تحریم‌ها شش ماه بعد پس از اینکه تدابیر هسته‌ای ایران مورد بررسی دیده بان سازمان ملل قرار گرفت، رفع شدند.
تحلیلگران می‌گویند اکثر پالایشگاه‌های نفت جهان سالهاست به دلیل تحریم‌ها نتوانسته‌اند نفت ایران را خریداری کنند و به دو تا سه ماه زمان برای انجام تغییرات فنی و فراهم کردن امکان ازسرگیری واردات نفت ایران نیاز دارند و هنگامی که پایبندی ایران به توافق تأیید شد، ایران نیازی به صبر کردن برای افزایش تولید میادین نفتی ندارد و می‌تواند از نفتی که در ذخایرش نگهداری می‌کند استفاده کند تا اندکی از فشاری که روی قیمتها به دلیل کندی عرضه روسیه به دلیل تحریم‌های غربی وجود دارد، کاسته شود.
شرکت اطلاعاتی کپلر برآورد می‌کند ایران تا اواسط فوریه ۱۰۰ میلیون بشکه نفت در ذخایر شناور داشته است و می‌تواند برای مدت حدود سه ماه یک میلیون بشکه در روز معادل یک درصد از عرضه جهانی، نفت عرضه کند اما این افزایش عرضه موقتی خواهد بود.
انتظار می‌رود ایران پس از توافق تولید نفت را افزایش دهد اما تحلیلگران می‌گویند ممکن است سه تا شش ماه زمان ببرد تا صادرات نفت ایران به میزان یک تا ۱.۳ میلیون بشکه در روز رشد کند و به بیش از ۲.۵ میلیون بشکه در روز برسد.
بحران اوکراین و تأثیر بر صنعت پتروشیمی
کشورهای اروپایی بخصوص آلمان، ایتالیا، ترکیه، هلند، فرانسه، انگلیس و بلاروس نزدیک به ۴۰ درصد مصرف گاز خود را از طریق ۳ خط لوله یامال، نورد استریم ۱ و بلو استریم و یا به صورت LNG از روسیه تأمین می‌کنند. همچنین روسیه بعد از آمریکا و عربستان سومین تولیدکننده بزرگ نفت جهان است که سالانه حدود ۵ میلیون بشکه صادرات نفت دارد. این کشور حدود یک‌چهارم نفت مورد نیاز اروپا را از طریق خط لوله صلح (دروژبا) با ظرفیت انتقال یک میلیون بشکه نفت در روز تأمین می‌کند. همچنین صنعت پتروشیمی روسیه با فروش حدود ۴۰ میلیارد دلار مواد شیمیایی و پتروشیمی دارای جایگاه نهم جهان است. این کشور با ۱۰ میلیارد دلار واردات ششمین واردکننده بزرگ از اتحادیه اروپا و با ۶.۵ میلیارد دلار صادرات، هفتمین صادرکننده بزرگ مواد شیمیایی و پتروشیمی به اتحادیه اروپا است.
این وابستگی گسترده متقابل باعث شده است تا امنیت عرضه و تقاضای محصولات پتروشیمی در بازار جهانی نیز تحت تأثیر قرار گیرد. بر اساس گزارش VCI انجمن صنعتی آلمان، حدود ۲.۴ درصد از صادرات مواد شیمیایی آلمان به ارزش حدود ۶ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۱ به روسیه صادر شده است و حدود ۲۵ شرکت شیمیایی آلمانی دارای شعبه‌های روسی هستند که در مجموع ۶۰۰۰ نفر را استخدام کرده‌اند. همچنین شرکت آلمانی BASF علاوه بر مالکیت ۶۷ درصدی سهام شرکت روسی Wintershall Dea، تولیدکننده نفت و گاز و فعال در پروژه نورد استریم ۲ است و ۱۲ سایت فعال تولیدکننده مواد شیمیایی در روسیه دارد. همچنین شرکت بلژیکی Solvay با شرکت پتروشیمی روسی سیبور، در مجتمع ۱.۶ میلیارد دلاری RusVinyl تولیدکننده پلی وینیل کلراید در کشور روسیه شریک هست. بر اساس گزارش مؤسسه ICIS با وجود افزایش ۲۵ درصدی هزینه خوراک نفتا، قیمت اتیلن به دلیل عدم وجود تقاضای کافی از سمت صنایع پایین‌دست خود تقریبا” ثابت مانده است. بنابراین برخی از تولیدکنندگان مواد شیمیایی ممکن است توقف تولید یا برای ادامه تولید تقبل هزینه‌های اضافی انرژی را مد نظر قرار دهند و یا اینکه مجبور شوند تا خوراک مورد نیاز صنایع تکمیلی خود را از دیگر کشورها از جمله ایران تأمین کنند.
حدود ۲۰ درصد از بازار تجارت جهانی آمونیاک در اختیار کشور روسیه است که حدود دو سوم این حجم از طریق بندر یوژنی و مابقی از طریق بنادر بالتیک به بازارهای اروپایی و جهانی صادر می‌شود. خط لوله یولیاتی به طول ۲۴۷۱ کیلومتر از کارخانه Togliatti Azot در استان سامارا روسیه تا بندر یوژنی اوکراین در دریای سیاه امتداد دارد، به دلیل خطرات احتمالی ناشی از آسیب دیدن این خط در جریان تهاجم روسیه به اوکراین، ترانزیت آمونیاک به بندر یوژنی از طریق این خط لوله و بارگیری در آن بندر تعلیق شده است. همچنین روسیه تولید چهار واحد از هفت واحد تولید آمونیاک کارخانه خود را متوقف کرده است.
با توجه به کاربرد آمونیاک به عنوان ماده اولیه برای تولید کودهای کشاورزی بخصوص اوره، کاهش آمونیاک ناشی از توقف تولید در روسیه به طور بالقوه می‌تواند باعث افزایش قیمت کودهای مذکور و در نهایت افزایش قیمت و کمبود مواد غذایی شود. این وضعیت موجب شده است تا صادرات کود اوره ایران توسط پتروشیمی‌هایی که تا چند وقت قبل دنبال تعطیل کردن بودند افزایش یابد.
پروازهایی که به سمت آسمان ایران می آیند
تنش‌های اخیری که در مرز اوکراین با همسایه شرقی آن رخ داده، اگرچه آسمان این کشور را از تردد پروازهای تجاری پاکسازی کرده، اما به دلیل وابستگی دولت کی‌یف به غرب، هنوز نوتام (هشدارهای هوانوردی) هایی در خصوص ممنوعیت تردد از آسمان اوکراین از سوی ایکائو (سازمان جهانی هوانوردی) و EASA (آژانس امنیت پرواز اروپا) صادر نشده است. نقشه آسمان اوکراین نشان می‌دهد با این حال آسمان اوکراین خالی از پروازهای عبوری است و در عوض آسمان ایران می‌تواند به عنوان یک مسیر جایگزین و امن معرفی شود که به نظر می‌رسد این مسئله نیاز به رایزنی و دیپلماسی سیاسی و اقتصادی دارد.
مهر