فرهنگ اصطلاحات تخصصی مالی، واژه "instrument " را به عنوان ابزار مالی شناخته و آن را به‌عنوان یک سند رسمی و قانونی مانند سهام و اوراق قرضه و یا سایر ابزارهای مالی تعریف می‌کند. علاوه بر این، برای پوشش نیازهایی که به طور روزافزون پیچیده تر و متنوع تر می شوند، پیوسته ابزارهای مالی جدید، خلق شده و مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اما ابزارهای مالی چه نقشی در اقتصاد ایفا می‌کنند؟ نخست، این ابزارها وسیله‌ای برای افرادی است که تمایل به سرمایه‌گذاری با مازاد سرمایه خود دارند. کار ابزارهای مالی در انتقال وجوه به شکلی صورت می‌گیرد که ریسک سیستماتیک جریان نقدی را کاهش دهند.
* اوراق ارزی چه کارکردی دارد؟
با این نگاه ابزار مالی فعلی بانک مرکزی یا همان اوراق گواهی ارزی بانک‌مرکزی به منظور تسهیل و گسترش ابزارهای جدید مالی در شبکه بانکی طراحی و معرفی شده است و به عنوان یکی از گزینه‌هایی است که مردم می‌توانند برای مدیریت دارایی خود از آن استفاده کنند و البته ابزاری برای اعمال سیاست پولی بانک مرکزی نیز تلقی می‌شود.
از دیگر سو انتشار اوراق گواهی ارزی از سوی بانک مرکزی به ثبات بخشی در بازار ارز و کاهش نوسانات کمک می‌کند، چرا که بخشی از تقاضای سفته‌بازی که در این بازار شکل می‌گیرد با خرید اوراق سرمایه‌گذاران جذب و معاملات بازار ارز را به حالت طبیعی آن باز‌می‌گرداند و از طرفی به کسانی که می‌خواهند دارایی خود را به ارز تبدیل کنند و به این صورت از کاهش ارزش آن جلوگیری کنند این فرصت را می‌دهد تا با خرید اوراق ارزی از مراجعه به بازار ارز و به وجود آوردن تقاضای کاذب خودداری کرده و خرید ارز را به صورت قانونی و از مجاری رسمی انجام دهند.
* شرایط خرید و فروش اوراق گواهی ارزی
در این باره بهزاد لامعی معاون اداره صادرات بانک مرکزی، می‌گوید: بانک مرکزی براساس رصد و پایش خود از بازار و بررسی متغیرهای اقتصادی به واسطه دریافت بازخوردها و انجام نظرسنجی در سطح جامعه و شبکه بانکی این نیاز را احساس کرد که ابزار جدیدی را برای مدیریت بازار و ابزاری که مردم بتوانند در آن سرمایه‌گذاری کنند، را طراحی کند و به همین دلیل نیز اوراق گواهی ارزی را منتشر کرد.
وی در مورد ویژگی‌های این اوراق تصریح کرد: ناشر آن بانک مرکزی و بانک عامل، بانک ملی ایران است. البته شعب ارزی منتخب از سوی بانک ملی ایران و بر روی وب سایت این بانک منتشر می‌شود و شعب ارزی بانک ملی ایران در سراسر کشور امکان خرید این اوراق را برای مردم فراهم می‌کنند.
این مقام مسئول بانک مرکزی با بیان اینکه اوراق مذکور سه ماهه است، عنوان کرد: تاریخ انتشار از 25 آبان ماه تا ۲۵ بهمن ماه است و تمدید آن بنا به دریافت بازخوردها از انتشار خواهد بود. طی این بازه زمانی سه ماهه هر زمانی که مردم بخواهند اوراق خود را بازخرید کنند، می توانند با مراجعه به شعبه ای که اوراق را از آن خریداری کردند، دستور ابطال را صادر کنند و ریال خود را دریافت کنند. اوراق به این شکل است که بر مبنای میانگین موزون نرخ دلار در بازار متشکل معاملات ارزی در روز کاری قبل اوراق منتشر می شود. حداقل میزان خرید اوراق 1000 دلار و حداکثر 4000 دلار است. فرد حقیقی باید ۱۸ سال به بالا بوده و امکان خریداری به نمایندگی و با وکالت وجود ندارد. همچنین این اوراق معاف از مالیات است.
لامعی افزود: در هنگام خرید با نرخ میانگینی که در سامانه سیما (سامانه مربوط به انتشار اوراق) محاسبه می‌شود و مبنای پرداخت مشتری قرار می‌گیرد. میزان ارز خریداری شده برای مثال ۱۰۰۰ دلار میزان سپرده ریالی یا همان اوراق مشتری نزد بانک است.
وی خاطرنشان کرد: در صورتی که مشتری قصد دارد اوراق را تا سررسید نزد خود نگهداری کند، در زمان سررسید و با مراجعه به شعبه، نرخ میانگین موزون روز قبل در بازار متشکل معاملات ارزی برای تسویه مبنا قرار می‌گیرد. در این حالت مشتری می‌تواند دو درخواست به بانک ارائه کند، نخست آنکه درخواست دریافت فیزیک اسکناس را به بانک می‌دهد یا دوم معادل ریالی محاسبات به شما پرداخت می‌شود.
* اوراق ارزی چقدر سود خواهد داشت؟
معاون اداره صادرات بانک مرکزی یادآور شد: در این حالت روند ارز ممکن است افزایشی باشد که آنگاه مشتری معادل بازده آن را دریافت می‌کند، اما از دیگر سو ممکن است ارز افزایش نیافته باشد و این اوراق نیز سودی ندارد.
لامعی در ادامه به شیوه مدیریت بازار ارز از سوی بانک مرکزی پرداخت و گفت: برای مدیریت بازار ارز بانک مرکزی باتوجه به ابزارهایی که در اختیار دارد یا ابزارهای جدیدی که می تواند ایجاد کند، لازم است سمت عرضه ارز یا تقاضای ارز را مدیریت کند.
مقام مسئول بانک مرکزی درباره فعالیت‌های این بانک در سمت عرضه ارز یادآور شد: در سمت عرضه ارز بانک مرکزی از طریق سامانه نیما عرضه ارز از سوی خود و صادرکنندگان عمده را افزایش می دهد و در سمت اسکناس نیز همین گونه عمل می‌کند و در بازار متشکل ارزی که تنها بازار رسمی خرید و فروش اسکناس ارز است و بانکها و صرافی‌ها نیز عضو این بازار هستند، می‌توانند از این طرق خرید و فروش را انجام دهند و لذا بانک مرکزی از طریق مدیریت آن بازار امکان تقویت و عرضه اسکناس را افزایش می‌دهد.
* جمع آوری ریال از بازار با فروش اوراق ارزی
به باور کارشناسان، استفاده از ابزارهای مالی در بازار ارز گام خوب و رو‌به‌جلویی است و سیاستگذار ارزی می‌تواند با استفاده از این ابزار تقاضای سرمایه‌ای و سفته‌بازی را جذب کند. در نتیجه فشار از روی اسکناس برداشته و تعادل در بازار ارز ایجاد شود. در نتیجه اگر از این ابزار استقبال شود، بانک مرکزی می‌تواند ریال را از بازار جمع کند و نوسانات بازار ارز را کاهش دهد. درصورتی‌که جذابیت این اوراق بالا باشد، می‌تواند سبب تشکیل یک بازار موازی با بازار اسکناس شود. در دنیا نیز بازار مشتقه ارزی وجود دارد که بخشی از دارایی مردم در آنجا سرمایه‌گذاری می‌شود.
همچنین به اذعان کارشناسان ابزار فعلی با محصول قبلی که چند سال پیش ارائه شد تفاوت ساختاری دارد. چراکه در ابزار جدید مبنای نرخ‌گذاری بازار متشکل ارزی است که نرخ توافقی به نرخ‌های بازار نزدیک است و از نوسانات بازار تبعیت می‌کند، در حالی که در ابزاری که سال‌های گذشته استفاده شد، مبنای نرخ‌گذاری نرخ‌های بانکی بود که از نرخ‌های بازار تبعیت نمی‌کرد و جذابیتی برای متقاضی نداشت.
در این ابزار متقاضیان اطمینان بانکی دارند و بانک ملی و بانک مرکزی تضمین بازپرداخت را به صورت ریالی و ارزی به نرخ روز دارد و اطمینان و تضمین بیشتر از این نمی‌تواند قائل شد. ضمن اینکه مردم با وجود ملاحظات همچنان به سیستم بانکی اطمینان دارند و بانکها سپرده‌پذیری مشتریان را انجام می‌دهند و به تعهدات خود عمل می‌کنند.
بنابراین گزارش، طبق اطلاع رسانی های قبلی، از امروز فروش اوراق گواهی ارزی از سوی بانک مرکزی آغاز شده است و هر فرد بالای 18 سال می تواند به میزان 4000 دلار از این اوراق خریداری کند.
فارس