استاندارد حسابداری پیمانکاری یک موضوع بسیار حیاتی در دنیای تجارت و پروژه‌های عظیم و ساخت و ساز است. این استاندارد‌ها، قوانین و دستورالعمل‌های حسابداری هستند که برای ارائه گزارش‌های مالی و اطلاعات مالی در حوزه پیمانکاری استفاده می‌شوند. حسابداران مشغول در شرکت‌های پیمانکاری باید با دقت به تمام جنبه‌های مرتبط با استانداردهای حسابداری مرتبط با این نوع سازمان‌ها آشنا باشند. در این مقاله، به بررسی اهمیت و ضرورت استاندارد حسابداری پیمانکاری، مفهوم و اصول اساسی آن، تأثیرات آن بر صنعت ساخت و ساز، و چگونگی پیاده‌سازی در شرکت‌ها خواهیم پرداخت.
استاندارد حسابداری پیمانکاری: استاندارد شماره 9 حسابداری
نکته ای که در ابتدا باید ذکر کنیم این است که در استانداردهای حسابداری، یک استاندارد مستقیماً با عنوان "حسابداری پیمانکاری" وجود ندارد؛ در واقع، استاندارد شماره 9 از مجموعه استانداردهای 42 شماره‌ای، به بررسی مباحث مرتبط با حسابداری در زمینه پیمانکاری می‌پردازد.
استاندارد حسابداری شماره 9 به نام "حسابداری پیمان های بلندمدت" شناخته می شود. این استاندارد حسابداری شماره 9 یا به عبارت دیگر استاندارد حسابداری پیمانکاری، به مسائل مرتبط با حسابداری در زمینه پیمانکاری می پردازد و هیچگونه تأثیر مستقیمی بر کارفرمایان ندارد. به همین دلیل، ضروری است که پیش از هر چیز تفاوت‌ها و تعریف پیمانکار و کارفرما را بشناسید.
به علت اختلاف در نوع فعالیت برخی از شرکت های پیمانکاری، تطابق تاریخ شروع و پایان پیمان در دوره‌های مالی یکسان صورت نمی‌گیرد. به همین دلیل، مسأله اصلی مورد بررسی در استاندارد حسابداری شماره 9، تخصیص درآمدها و هزینه‌های قرارداد پیمانکاری به دوره‌های مربوط به اجرای عملیات مرتبط با پیمان می‌باشد.
بر اساس استاندارد حسابداری شماره 9، سیستم حسابداری شرکت های پیمانکاری باید به نحوی طراحی شود که سود و زیان مرتبط با هر پیمان به صورت دقیق، شفاف، و با تفکیک قابل مشاهده نسبت به سایر پیمان‌ها قرار گیرد.
اهمیت استاندارد حسابداری پیمانکاری
استاندارد حسابداری شماره 9، تا حدی فرآیند حسابرسی پروژه‌های پیمانکاری را سهولت می‌بخشد؛ با این حال، به دلیل جزئیات بی‌شمار مرتبط با امور مالی در پروژه‌های پیمانکاری و پیمان‌های بلندمدت، نیاز به تخصص افراد متخصص در پیشبرد این امور همچنان وجود دارد.
برای اطلاعات بیشتر و دریافت راهنمایی در زمینه مدیریت امور مالی پروژه های پیمانکاری، می‌توانید با مشاوران متخصص شرکت نرم افزاری کاوش فردا ارتباط برقرار کنید. گروه نرم افزاری کاوش فردا یک نرم افزار حسابداری پیمانکاری برای شرکت های پیمانکاری توسعه داده است که تمام جزئیات مربوط به قراردادهای پیمانکاری را به دقت پوشش می‌دهد. با استفاده از این نرم‌افزار، به سادگی می توانید مدیریت امور مالی چندین پروژه پیمانکاری را همزمان انجام دهید.
بررسی اصطلاحات مورد استفاده در استاندارد حسابداری شرکت‌های پیمانکاری
در متن استاندارد حسابداری پیمانکاری، از برخی اصطلاحات خاص استفاده شده است؛ در ادامه، به تحلیل و بررسی دقیق معانی این اصطلاحات می‌پردازیم.
1- مهم‌ترین مفهوم در استاندارد شماره 9: پیمان بلند مدت
یک پیمان بلند مدت به عنوان یک توافق مشخص شناخته می شود که برای طراحی، تولید یا ساخت یک دارایی قابل‌توجه یا ارائه خدمات (یا ترکیبی از هر دو به عنوان یک پروژه) منعقد می شود؛ مدت زمان انجام و کامل شدن پروژه به طور معمول طوری طراحی شده است که فعالیت‌های پیمان در دوره‌های مالی مختلف قرار می‌گیرد. طبق این استاندارد، پیمان‌هایی که به عنوان بلندمدت تشخیص داده می‌شوند، دارای مدت زمان انجام بیش از یک سال می‌باشند.
2- انواع پیمان بلندمدت در استاندارد حسابداری شماره 9
پیمان بلندمدت به دو دسته تقسیم‌بندی می شود که در ادامه به بررسی آن ها پرداخته ایم:
پیمان مقطوع: در این پیمان از استاندارد حسابداری پیمانکاری، پیمانکار با یک مبلغ ثابت و معین برای کل پیمان یا با یک نرخ ثابت برای هر واحد از موارد موضوع پیمان، توافق می‌کند.
پیمان امانی: در این نوع پیمان، علاوه بر هزینه های قابل قبول یا تعیین شده در متن پیمان، درصد مشخصی از این هزینه ها یا حق‌الزحمه به پیمانکار پرداخت می‌گردد.
با کمک یک نرم افزار حسابداری به‌راحتی می‌توانید مقدار حق‌الزحمه و دیگر پرداختی‌ها را برای پروژه های متفاوت محاسبه کنید. شما با توجه به نیازهای خود و نوع فعالیت، می‌توانید از سیستم‌ها و زیرسیستم‌های این نرم‌افزارها بهره‌مند شوید و همیشه امور مالی مجموعه خود را در نظر داشته باشید.
3-پیش دریافت پیمان و انواع مبالغ دریافتی بابت پیشرفت کار
در استاندارد حسابداری پیمانکاری، عبارت "پیش دریافت پیمان" به معنای بخشی از مبلغی است که پیمانکار از مشتری دریافت کرده است، اما خدمات یا کارهای مرتبط با آن تا تاریخ ترازنامه انجام نشده است. مفهوم دیگر مطرح شده در استاندارد حسابداری شماره 9، مربوط به بحث مبالغ دریافتی به عنوان پیشرفت کار است. این مبالغ در دو دسته قرار می‌گیرند که به شرح زیر تعریف می‌شوند:
علی‌الحساب‌ها
سایر دریافت‌ها
4-ضررهای قابل پیش‌بینی در طول مدت پیمان
ضررهای قابل پیش‌بینی در استاندارد حسابداری پیمانکاری به ضرر‌هایی اشاره دارد که انتظار می‌رود در طول مدت پیمان برای طرفین معامله پدید آیند. میزان این زیان بدون در نظر گرفتن موارد زیر تخمین زده می شود.
بخشی از کار که تا تاریخ ترازنامه به انجام رسیده است.
شروع یا عدم شروع کار پیمان
مقدار سودی که از قراردادهای دیگر (به جز تعاریف شده در بند ۶ به عنوان پیمان واحد) پیش‌بینی می‌شود.
درآمد پیمان در استاندارد حسابداری شرکت‌های پیمانکاری
درآمد پیمان بر اساس ارزش عادله مبالغ دریافتی یا دریافتنی اندازه‌گیری می‌شود که به‌صورت مستقیم به نتیجه برخی از رویدادها در آینده وابسته است. این درآمد اغلب با وقوع رویدادها و رفع ابهامات دوباره محاسبه می‌شود. به‌طور کلی، درآمد پیمان باید عبارت باشد از:
الف- مقدار مبلغ اولیه درآمد که در متن توافق‌نامه پیمانکاری بین دو طرف درج شده است.
ب- تغییرات در حجم کار پیمان، ادعاها و دیگر پاداش‌های مرتبط با عملیات پیمان، تا حدی که احتمال دارد، ممکن است به افزایش درآمد منجر شوند یا بتوان آنها را به صورت قابل اندازه‌گیری معین نمود.
لطفاً توجه داشته باشید که امکان وجود تغییرات در میزان درآمد پیمان از یک دوره به دوره دیگر وجود دارد. به عنوان مثال، ممکن است پیمانکار و کارفرما در دوره‌ای پس از انعقاد قرارداد پیمانکاری، در مورد تغییرات یا ادعاهایی که ممکن است منجر به افزایش یا کاهش میزان درآمد پیمان گردد، با یکدیگر توافق نمایند. همچنین ممکن است به دلیل تأخیرهای مرتبط با تکمیل کار، مبلغ درآمد کاهش یابد.
هزینه های پیمان در استاندارد حسابداری برای پیمان های بلندمدت
بطور کلی، هزینه‌های مرتبط با قراردادهای پیمانکاری باید شامل سه دسته اصلی باشند که عبارتند از:
1-هزینه‌های که مستقیما با یک قرارداد خاص مرتبط می شود: هزینه های کار مستقیم (شامل سرپرستی و نظارت مستقیم)، مصرف مواد اولیه، استهلاک و اجاره ماشین‌آلات و تجهیزات، هزینه‌های جابه‌جایی مواد، ماشین‌آلات و تجهیزات، هزینه‌های مستقیم طراحی و کمک‌های فنی، هزینه‌های برآوردی برای انجام کارهای اصلاحی و تضمینی و هزینه‌های ادعا توسط شخص ثالث
2-هزینه هایی که به صورت مشترک بین پیمان ها وجود دارد و قابل تقسیم بین پیمان های مختلف است: هزینه بیمه، هزینه‌های غیرمستقیم مربوط به طراحی و کمک‌های فنی، و هزینه‌های سربار پیمان اشاره نمود.
3-سایر هزینه هایی که به اساس مفاد قرارداد از سوی کارفرما قابل درخواست هستند: هزینه‌هایی که قابل درخواست از سوی کارفرما هستند، از جمله هزینه های اداری عمومی و هزینه های توسعه را شامل می‌شود، که جبران آن ها به‌طور صریح در قرارداد مشخص شده است.
لطفاً به یاد داشته باشید که برخی از هزینه‌ها قابل تعلق به فعالیت پیمانکاری خاص یا یک پیمان خاص نیستند. این هزینه‌ها جزو هزینه‌های قرارداد نمی‌شوند و شامل هزینه‌های اداری، هزینه‌های عمومی و فروش، هزینه‌های تحقیق و توسعه که جبران آن ها در قرارداد مشخص نشده و همچنین استهلاک ماشین‌آلات و تجهیزاتی که در انجام فعالیت های پیمانکاری مورد استفاده قرار نگرفته اند، محسوب می شوند.
روش های متداول برای تشخیص درآمد و سود ناخالص در قراردادهای بلندمدت
تشخیص درآمد و سود ناخالص در قراردادهای بلندمدت از طریق دو روش، یعنی "درصد پیشرفت کار" و "کار تکمیل شده" انجام می‌پذیرد. در ادامه، به توضیح جزئیات هرکدتم از این آن ها پرداخته ایم:
درصد پیشرفت کار: روش درصد پیشرفت کار به این صورت است که درآمد و سود ناخالص به نسبت به پیشرفت کار و میزان انجام شده در پروژه محاسبه می‌شود. در این روش، سود ناخالص پیمان در هر دوره مالی با توجه به پیش‌بینی کل هزینه‌ها و صورت وضعیت‌هایی که در طول اجرای طرح تایید خواهد شد، تشخیص داده می‌شود.
روش کار تکمیل شده: روش کار تکمیل شده به این صورت است که درآمد و سود ناخالص مشخص می‌شود زمانی که کل پیمان یا بخش عمده‌ای از آن به پایان رسیده باشد و فقط کارهای جزئی کوچکی باقی‌مانده باشند.
در حسابداری پیمان های بلند مدت با استفاده از روش کار تکمیل شده، مشابه با روش درصد پیشرفت کار، هزینه‌ها و صورت وضعیت های تأیید شده در طول اجرای پروژه به‌ترتیب در حساب پیمان در جریان ساخت و حساب کار گواهی‌شده ثبت می‌شوند؛ اما شناسایی سود به تأخیر می افتد و تا زمانی که پروژه تکمیل نشده باشد انجام نمی‌شود.