به نظر می‌رسد که شاید این آخرین مصاحبه‌ای باشد که در چارچوب دولت سیزدهم مطرح می‌شود و یک گزارش کار را ما می‌خواهیم داشته باشیم در حوزه پتروشیمی، مهم‌ترین راهبردی که در این سه سال گذشته اتخاذ شد در حوزه تقویت بنیه‌های پتروشیمی چه بود؟
شاه میرزایی: صنعت پتروشیمی یک صنعت حدودا ۶۵ ساله در کشور ما است، در حالی که پیدایش نفت به بیش از ۱۱۵ سال پیش برمی گردد، حدود ۶۰ سال عقب ماندگی از جوشش اولین چاهی که در دره نفتون مسجد سلیمان جوشید ۶۰ سال بعد از آن شروع فعالیت‌های پتروشیمی در کشور ما بود یعنی در سال ۳۷ ابتدا اجرا و احداث پتروشیمی مرودشت شیراز و همین طور ادامه پیدا کرد تا پیروزی انقلاب اسلامی.
یعنی پیش از آن خام فروشی بوده و نفت را به صورت خام صادر می‌کردند و بعد هم صنایع پتروشیمی یعنی در چارچوب همان سیاست آنها در داخل کشور بود ولی تمام زیرساخت‌های آن وابسته به کشور‌های بزرگ مثل انگلیس و امریکا و اینها بود.
شاه میرزایی: اصولا برای اجرای یک طرح پتروشیمی نیاز به دانش فنی یعنی لایسنس، نیاز به کالا و تجهیزات، نیاز به طراحی و اجرای یک واحد فنی – عملیاتی است بعد از این که احداث صورت گرفت تازه شما می‌خواهید این واحد فنی را، خوراک را وارد کنید و از سوی دیگر محصول بگیرید، یعنی پیش راه اندازی، راه اندازی و بعد از راه اندازی نگهداشت مجتمع‌ها عملا یعنی بهره برداری و هر گاه لازم شد تعمیرات و ادامه آن کالا و تجهیزاتی که در حین بهره برداری مورد نیاز باشد.
ما تقریبا در همه این زنجیره‌ها و حلقه‌ها وابسته بودیم صد در صد، تنها در حوزه نیروی انسانی، بخشی از نیروی انسانی را از بچه‌های ایران در تاسیسات به کار می‌گرفتند و تا یک شعاعی از هسته مرکزی اجازه ورود نمی‌دادند که مهندسین و متخصصین ایرانی سر در بیاورند و وارد کارزار بشوند این صد در صدی به این معنی است و مجموعا ۶ تا مجتمع در قبل از انقلاب آماده بهره برداری بود و بهره برداری می‌شد با عملکرد یعنی تولید واقعی ما حدود یک و ۶ دهم، یک میلیون و ۶۰۰ هزار تن در سال ۵۶ گزارش شد، این وضعیت ما در قبل از انقلاب بود، حالا ما انقلاب کردیم، چه باید می‌کردیم؟
امروز که سوال جنابعالی این است که راهبرد ما بعد از ۴۵ سال از پیروزی انقلاب اسلامی چیست؟ به سرعت بعد از پیروزی انقلاب به رغم جنگ و تحریم‌ها و کودتا و ناآرامی‌هایی که در یکی دو سال اول انقلاب بود و بعد از جنگ و بعد از تحریم‌ها، تعدادی از این واحد‌ها و محصولات پتروشیمی را ما در داخل کشور به صورت انبوه برنامه ریزی کردیم، توسعه پیدا کرد، اما در حوزه محصولاتی که دارای ارزش افزوده حداکثری هست، متاسفانه به علل تحریمی بخشی از آن غفلتی که در داخل بود، سهل انگاری شد و عقب ماندگی داشتیم.
سوال: یکی از جا‌هایی که شدیدترین تحریم‌ها بر ضد آن اعمال شد صنعت نفت و از جمله پتروشیمی بود که در چارچوب قانون داماتو می‌گفتند هیچ کجا، هر کشوری ۲۰ هزار دلار هم سرمایه گذاری کند ما او را تحریم می‌کنیم.
شاه میرزایی: چون مزیت مهم کشور ما داشتن ذخایر عظیم نفت و گاز بود که آنها می‌توانست بیاید تبدیل به محصولات با ارزش افزوده بیشتر و یا حداکثری یعنی محصول نهایی پتروشیمی که بالاترین ارزش افزوده را دارد که تازه می‌شود ماده خام، برای صنایعی که کالا‌های نهایی را تولید می‌کنند مثلا صنایع صوتی – تصویری، صنایع چرم، صنایع نساجی و صنایع خودرویی و صنایع گوناگون کشور که در هر کشوری امروزه بالغ بر ۹۰ درصد مواد خام صنعت آن کشور تکیه بر محصولات و تولیدات پتروشیمی‌ها دارد، یا باید وارد کنند یا که مثل کشور ما که خوشبختانه صاحب فناوری شدیم و صاحب ذخایر نفت و گاز هستیم، نفت خام می‌آید در پالایشگا‌ها و بخشی از آن می‌رود برای مصارف حرارت و انرژی و بخشی از آن هم می‌آید بعنوان خوراک واحد‌های پتروشیمی یا گاز بعد از این که فراوری اولیه آن انجام شد یا گاز غنی می‌آید در مجتمع‌های لایه به لایه صنعت پتروشیمی و می‌شود محصولات نهایی پتروشیمی، این مزیت کشور ما است، ارزآوری کشور ما است، اقتصاد کشور ما را درست می‌کند و اشتغال کشور ما را تضمین می‌کند.
معلوم است دشمن می‌آید کسی که بدخواه ما است، کسی که در جهت براندازی ما کار می‌کند می‌آید گلوگاه اقتصاد کشور را که صنعت نفت مهم‌ترین تضمین کننده تامین منابع سرمایه کشور را تضمین می‌کند و تامین می‌کند آنجا را سعی می‌کند که مورد هدف قرار بدهد، لذا تحریم‌هایی که اشاره کردید از جمله داماتو متوجه صنعت نفت بود،
هدفگیری آن به سمت صنعت نفت و سرمایه گذاری در حوزه صنعت نفت که بیش از ۲۰ میلیون دلار سرمایه گذار خارجی مشمول جرایم سنگین و موضوعات تحریمی امریکا می‌شد.
سوال: برخی از طرح‌ها به صورت نیمه کاره یا نیمه فعال بود، در طی این سه سال چه طرح‌های عمده‌ای را به بهره برداری رسید که توانست میزان تولید صنایع پتروشیمی را افزایش بدهد؟
شاه میرزایی: بسیاری از طرح‌ها نیمه کاره رها شده بود، به علل گوناگون، بخشی از آن مشکلات سهامداری و حقوقی داشت، بخشی به علت منابع مالی، بخشی بخاطر عدم مطالعه درست در هنگام صدور موافقت اصولی، بنابراین لازم بود که بازنگری صورت بگیرد، آن طرح‌هایی که قابل انجام و قابل حرکت بود، آنها را آمدیم در مسیر بررسی قرار دادیم.
طرح داشتیم که مثل ابن سینای همدان که محصول آن مثل اتیلن اکساید مجموعه و ۷-۸ تا دیگر محصول می‌توانست به صنایع گوناگون تحرک بدهد، آن از سال ۱۳۸۳ سفری که رهبر معظم انقلاب به همدان داشتند این طرح راکد مانده بود و در حد موافقت اصولی که اینها فعال شد به علت نیاز کشور و در سال ۱۴۰۲ کلنگ زنی شد، الان که با همدیگر صحبت می‌کنیم بالغ بر ۳۰ درصد با این که در پاییز ۱۴۰۲ عملیات اجرایی آن شروع شد بالغ بر ۳۰ درصد رشد و پیشرفت فیزیکی دارد، برخی مثل مجتمع پتروشیمی زنجان، مسائل حقوقی داشت، بالغ بر ۹۶ هزار سهامدار شریف آن منطقه سهامدار بودند.
منتها مسائل دعوای حقوقی پیش آمده بود و ۱۰-۱۱ سال بود که رها شده بود مردم انتظار می‌کشیدند و دنبال یک منجی بودند که بالاخره بیاید تکلیف وضعیت سهامداری این را روشن کند و حرف آخر را برای این صنعت اعلام کند، خوشبختانه با اراده و عزمی که در دولت مردمی سیزدهم با هدایت و راهبردی که شهید عزیز ما شهید رئیسی بزرگوار داشتند و پیگیری‌های وزیر محترم این کار پیگیری شد و دو تا قوه دیگر هم آمدند پای کار یعنی تمام اختیارات رئیس محترم قوه قضائیه و همین طور رئیس محترم مجلس از طریق نمایندگان محلی پیگیری کردند بالاخره ما توانستیم به این توقف ۱۵-۱۶ ساله فائق بیاییم و امروز سهامدار عمده آن طرح مشخص شد و طرح روی غلطک افتاده در حال اجراست.
سوال: به نظر می‌رسد یک آمایش سرزمینی در حوزه واحد‌های پتروشیمی در کشور مدنظر بوده، به گونه‌ای که مثلا در زنجان، در اراک، استان مرکزی، در ایلام، در کرمانشاه و در جا‌های مختلفی که شاید از لحاظ نزدیک بودن به منابع تولید مواد اولیه خیلی هم فاصله دارند، این در چارچوب چه سیاستی اجرا شد؟
شاه میرزایی: طرح‌های پتروشیمی، طرح‌های بالادست عمدتا هم انرژی بر هستند و هم آب بر هستند و سرمایه بر، بنابراین تامین سرمایه تفاوتی نمی‌کند که در جنوب کشور، مرکز کشور یا شمال کشور باشد، ولی حوزه آب بری و انرژی بری آن را باید مراقبت بکنیم که ما بی جهت یک طرحی را در یک منطقه نامناسبی جانمایی نکنیم که بعدا ناچار باشیم صد‌ها کیلومتر یا هزار کیلومتر محصول مان را دوباره ببریم کنار آب‌ها و از آنجا بخواهیم صادرات بکنیم، باید همان مجتمع را باید ببریم کنار اسکله‌ها یا بنادری که دسترسی به آب‌های آزاد دارد و در همان جا تولید و از آنجا هم صادرات را انجام بدهیم.
ضمن این که منابع آبی فراوانی هم در آنجا هست منابع تولید انرژی هم بواسطه این که ذخایر نفتی و گازی ما عمدتا در دریای خلیج فارس و در جنوب غربی کشور قرار دارد.
بنابراین از همان جا منابع انرژی مان هم برای تولید برق و احیانا سایر زیرساخت‌های دیگر و سرویس‌های جانبی آنجا سهل الوصول‌تر است که خوشبختانه مثلا طرحی را داشتیم ما در منطقه مورچه خورت اصفهان تعریف شده بود که بعد از بررسی مجدد بنا بر این شد که با توجه به این که محصول آن هم باید به مقاصد صادراتی برود برگشت به منطقه عسلویه و اعلام شد که کارگرانی که قرار بوده در این جا از این منطقه بومی دور آن باشند این کارگران از همین جا بروند آنجا کار کنند همان جا مواهب فعالیت صنعتی را داشته باشند.
سوال: شاید یکی از علل آن هم این باشد که اصفهان دچار تنش آبی هست.
شاه میرزایی: هم اصفهان و هم استان فارس هم همین طور است ما در استان فارس پتروشیمی‌هایی را داریم مثل فیروزآباد فارس که یک طرح بالادست تعریف شده بود در حالی که سالیانه بالغ بر ۱۲-۱۳ میلیون متر مکعب فقط آب نیاز داشت، منطقه‌ای که الان به نحوی گرفتار کم آبی هست و حتی سد‌هایی که در آن منطقه هستند بعضا از ذخایر لازم برخوردار نیستند به علت شرایط اقلیمی و یا در مناطق دیگری از استان فارس همین طور طرح‌هایی از این دست تعریف شده بود، طرحی مثل زنجان که باز آن هم ۱۰-۱۲ سال بود که متوقف بود با ۸۵ هزار سهامدار، در استان گلستان ۹۵-۹۶ هزار سهامدار داشتیم در این جا ۸۵-۸۶ هزار سهامدار، باز آنجا هم متوقف بود که به لطف خدا با تلاشی که شد هم مسئولان محلی، استانداران استان گلستان و استانداران استان زنجان همه آمدند پای کار، درهمدان همین طور و این عزم بزرگ انجام شد.
یعنی بار و کاری که حدود مثلا در همدان حدود ۱۹ سال و نیم بود که متوقف بود، یا در زنجان و گلستان ۱۱-۱۲ سال بود اینها هم به تحرک افتاد و امروز مردمی که سهامدار این جا بودند شاهد این هستند که اگر پذیره نویسی کردند در دهه ۸۰، امروز شاهد حرکت این طرح‌ها و پروژه‌ها هستند که به ترتیب یکی پس از دیگری آماده می‌شوند.
نزدیک‌ترین مجتمعی که ساخته شده و عملیات اجرایی آن شروع شده کدام است؟
شاه میرزایی: ان جی ال ۳۲۰۰ یا همان پالایشگاه هویزه خلیج فارس که در منطقه هویزه در دشت آزادگان قرار دارد، از جمله طرح‌هایی است که هم مواهب زیست محیطی برای ما دارد بخاطر این که گاز‌هایی که شما، هرگاه در مناطق جنوب و در مناطق نفتی و گازی سفر می‌کنید می‌بینید که مشعل‌ها همین جور فروزان است آن مشعل‌ها جمع آوری می‌شود می‌آید در آن پالایشگاه‌ها تبدیل می‌شود به محصولات اتان و سنگین‌تر از اتان و یک بخشی از آن هم همان گاز طبیعی است که به شبکه می‌آید و نهایتا خروجی آن پالایشگاه که در پتروشیمی‌ها سرمایه گذاری کردند و جزء زنجیره پتروشیمی حساب می‌شود بقیه را می‌فرستد برای منطقه بندر امام و ماهشهر و در آنجا تبدیل می‌شود به صد‌ها محصولی که امروز بعنوان محصولات پتروشیمی ما اینها را می‌شناسیم.
همین طور پتروشیمی گچساران که زمان زیادی از آن گذشته بود، اما پیش بینی می‌شد با توجه به آن زمانی که قبل از آن گذشته بود تا بیش از یک دهه، ۱۰-۱۵ سال آینده هم این طرح مردم می‌گفتند به سرانجام نمی‌رسد ولی با یک عزم جهادی، پیگیری‌های مجدانه و برنامه ریزی که در شرکت ملی صنایع پتروشیمی با راهبردی که رئیس جمهور شهیدمان داده بودند و پیگیری وزیر محترم در شرکت ما هم همه مدیران حالت جهادی و حالت شبانه روزی به خودشان گرفتند،
در هلدینگ خلیج فارس هم انصافا همه ظرفیت‌ها متمرکز شد و ما در سال گذشته با قدوم رئیس جمهور و به دست مبارک شهید عزیز ما آنجا راه اندازی شد.
اینها طرح‌های بزرگی است، چرا؟ چون این طرح‌ها همان گاز‌های مشعلی که وقتی می‌سوزد محیط زیست ما را یعنی هوای ما را، زمین ما را، آب ما را، خاک ما را، تنفس و قلب و ریه مردم و ریه طبیعت را آلوده می‌کند به دلیل این که گاز‌های خام وقتی می‌آید حاوی مواد سمی و پس از احتراق، NO۲,NO,SO۲,SO۳,SO۴ و بعضا CO که از جمله گاز‌های آلاینده و به عنوان گاز‌های گلخانه‌ای شناخته می‌شوند که هم برای نوع انسان و هم برای محیط زیست و گیاهان بسیار آسیب زا هست، اینها همه جمع آوری شد و در حال جمع آوری است، این طرح‌ها چند برابری برای کشور ارزش افزوده ایجاد می‌کنند، هم دارایی ما، اَسِت ما را از نابودی از بین می‌برند، هم محیط زیست ما را صیانت و سلامت می‌کنند و هم آن دارایی می‌آید هدایت می‌شود ایجاد اشغال می‌شود، سرمایه می‌شود و برای کشور ما می‌شود منابعی که در خزانه کشور در نهایت جمع می‌شود.
یعنی چند بعدی برای کشور سود دارد که صنعت پتروشیمی ورود کرد با هدایت شرکت صنایع پتروشیمی و برنامه راهبردی وزارتخانه، حرکت کردیم. بعد گاز‌های همراه شرق کارون اصطلاحا، می‌آید در پالایشگاه گازی تحت عنوان بیدبلند آنجا اتان آن جداسازی می‌شود و اتان آن می‌آید از منطقه بیدبلند در نزدیکی‌های بهبهان می‌آید در منطقه گچساران، پتروشیمی گچساران که اشاره کردم قبل از این که این طرح که مایه خیر و برکت است و در آنجا تبدیل می‌شود به اتیلن و اتیلن می‌آید در واحد‌های بعدی تبدیل می‌شود به پلی اتیلن و پلیمر‌هایی که مصارف گوناگون دارد.
تقریباً در همه کشور ما واحد‌های پتروشیمی در حال ساخت است و بعضی جا‌ها ساخته شده است و به نظر می‌رسد که صنعت پتروشیمی یک صنعت با فناوری بسیار پیشرفته است و طبعاً در این حوزه هم تحریم‌ها همچنان اعمال شده و حاضر نیست کشوری فناوری را در اختیار جمهوری اسلامی قرار بدهد ما در حوزه فناوری الان کجای کار هستیم؟
شاه میرزایی: جمهوری اسلامی ایران با مسیر درستی که انتخاب کرده همواره مورد تهدید، تطمیع و تحریم خواهد بود، مگر اینکه ما بر هاضمه جهانی هضم شویم، که این از ایرانی و ایرانی جماعت هیهات و به دور است، بنابراین مزاحمت‌ها وجود دارد پس ما باید خودمان را قوی و قدرتمند کنیم، صنایع گوناگون در صنعت نفت هم اگر صادرات نفت ما را روزی ممانعت بکنند برای صادرات لاجرم ما باید در بخش پتروشیمی‌ها بیاییم سرمایه گذاری کنیم برای اینکه نفت خودمان را گاز خودمان را بعد از مصرف اولیه در منازل و نیاز‌های اولیه کشورمان بیاییم تبدیل کنیم به محصولات با ارزش افزوده چند صد برابری و بعد آن کمتر مورد پیگیری تعقیب و ردیابی و تحریم است.
ارزش افزوده بسیار بالایی دارد مهندسان و متخصصان ما که پیگیر هستند در واقع به صورت روز آمد برای دستیابی به دانش‌های جدید و با علوم و دانش‌های جدید اینها را اغنا می‌کند که از مهاجرت و سایر آسیب‌هایی که به جوانانمان وارد می‌شود باید این صنعت را گسترش بدهیم ما امروز که با همدیگر داریم صحبت می‌کنیم توانسته‌ایم در فاصله کمتر از سه سال به قله کاتالیست‌ها دست پیدا کنیم یعنی اینکه اگر در این ۱۱۰ تا ۱۱۵ سال وابستگی داشتیم عزم جدی در هفتم دی ماه ۱۴۰۰ با همه شرکایمان هم پیمان شدیم که همه بیاییم برای اینکه این محصول راهبردی که گلوگاه صنعت پتروشیمی است را بومی‌سازی کنیم.
این اتفاق افتاد الان که ما با همدیگر صحبت می‌کنیم ۱۰۰ کاتالیست‌های مورد نیاز به کاتالیست به قول قدیمی‌ها که می‌گفتند و ما ادراک کاتالیست، چرا، چون برای دستیابی به یک کاتالیست بعضاً باید شما چندین کشور را بروی التماس بکنی کاتالیست مورد نظر را ازآن ها بگیرید، بعضاً بهانه می‌کنند که این کاتالیست مصارف چندگانه دارد در مصارف نظامی در مصارف به قول آنها مصارفی که مورد تاییدشان نیست واقع می‌شود.
بنابراین ما را در این زمینه سعی می‌کردند که محروم کنند و امروز نه تنها ما در حوزه ساخت کاتالیست صاحب فناوری هستیم یعنی صاحب لایسنس هستیم، صاحب دانش هستیم صاحب سبک هستیم بلکه تنوع تولید کنندگان کاتالیستی را در برنامه آتی خودمان داریم ۹۹ تا کاتالیست و یا جاذبه‌هایی که در فرایند‌ها و واکنش‌های شیمیایی و رآکتور‌ها و به اصطلاح به طور کلی در مجتمع‌های صنعت پتروشیمی ما مصرف می‌کند، همین طور آغازگر‌ها اینها دسته‌بندی که می‌کنیم ۹۹ تا است.
بر اساس اعلام رسمی شرکت پژوهش و فناوری که در واقع شرکت دانشی این بخش است که از روز هفتم دی ماه ۱۴۰۰ که همه با هم متفق شدیم و اعلام کردیم دو هفته قبل، ۴ تا دیگر از این کاتالیست‌ها مانده بود که مطالعات اولیه‌اش انجام شده بود قرارداد نهایی انجام شد در حد مقیاس آزمایشگاهی که تا پایان امسال اسناد بومی‌سازی آن آماده می‌شود، گرچه حالا در حد آزمایشگاهی انجام شده ولی مستندسازی آن انجام می‌شود و ما عملاً جز معدود کشور‌های صاحب همه کاتالیست‌ها می‌شویم.
فارس