بازار ارز ایران در ۶ ماه اول سال ۶ شوک سیاسی و نظامی را پشت سر گذاشته است که هر یک از آنها می‌توانست بازار را از پای در بیاورد، اما هربار پس از گذشت چند روز، قیمت‌ها به سطوح قبلی برگشت.
چشمگیرترین نوسان در بین این شوک ها، مربوط به عملیات وعده صادق ۱ بود که ایران در پاسخ به حمله صهیونیست‌ها به کنسولگری ایران در دمشق و شهادت سردار سرتیپ محمدرضا زاهدی و چند نفر دیگر از مستشاران نظامی ایران، برای اولین بار سرزمین‌های اشغالی را به طور مستقیم با موشک و پهپاد هدف قرار داد. در آن ایام یعنی نیمه دوم فروردین‌ماه، دلار آزاد از حوالی ۶۱ هزار تومان شروع به افزایش کرد تا ۶۸ هزار تومان هم در کانال‌های تلگرامی قیمت خورد، ولی نهایتا با فروکش کردن التهابات، اواخر فروردین به کانال ۵۸ هزار تومان سقوط کرد.
در موارد بعدی یعنی سقوط بالگرد رئیس جمهور شهید، تشدید درگیری حزب الله با رژیم صهیونیستی و ترور شهید اسماعیل هنیه در تهران هم بازار ارز خیلی زود ثبات خود را بازیابی کرد. پس از شهادت سید حسن نصرالله نیز در حالی که برخی پیش‌بینی‌ها از دلار ۷۰ هزار تومانی حکایت داشت، اما نهایتا با موشکباران بی‌سابقه اسرائیل در عملیات وعده صادق ۲، بر خلاف پیش‌بینی‌ها ترمز افزایش ارز کشیده شد.
بلوغ بازار
به نظر می‌رسد فعالان بازار به این بلوغ رسیده‌اند که برای پیش بینی آینده نرخ‌ها، باید در تحلیل‌های خود به متغیر‌های بنیادی همچون میزان فروش نفت و درآمد‌های ارزی، میزان رشد متغیر‌های پولی و تورم و همچنین برنامه‌های مداخله‌ای بازارساز نسبت به اتفاقات سیاسی و نظامی وزن بیشتری بدهند.
مهمترین هنر بانک مرکزی در سال‌های اخیر را می‌توان کنترل رشد نقدینگی و پایه پولی و بازگرداندن آن به روند‌ها بلندمدت دانست. نرخ رشد نقدینگی در اواخر دهه ۹۰ روند صعودی کم‌سابقه‌ای را در پیش گرفت و با ثبت رکورد‌های بالای ۴۰ درصد، از میانگین بلندمدت - یعنی حوالی ۲۷ درصد - فاصله زیادی پیدا کرد، ولی در پی اجرای سیاست‌هایی با محوریت تثبیت ارزی و کنترل مقداری ترازنامه در کنار مدیریت انتظارات تورمی، نرخ رشد نقدینگی در خردادماه امسال به ۲۶.۸ درصد کاهش یافت.
علاوه بر این نرخ رشد پایه پولی که در انتهای سال ۱۴۰۱ در سطح ۴۲.۹ درصد بود، در یک روند کاهشی مستمر ین متغیر به ۲۳.۳ درصد در خردادماه ۱۴۰۳ کاهش یافت.
از طرفی بهبود متغیر‌های پولی پس از اجرای سیاست تثبیت اقتصادی منجر به کاهش تورم شده است. تورم نقطه به نقطه مصرف‌کننده از ۵۵.۴ درصد در فروردین ماه ۱۴۰۲ به ۳۱.۲ درصد در شهریورماه امسال رسیده است. تورم سالانه مصرف‌کننده هم از ۴۹.۱ درصد در اردیبهشت ماه سال ۱۴۰۲ به ۳۴.۲ درصد در شهریور ماه امسال رسیده است که کمترین میزان آن در ۴۴ ماه اخیر است.
در عرصه بین‌المللی هم از یک طرف فروش نفت ایران در سال‌های اخیر جهش چشمگیری داشته به طوری که از فروش ۳۰۰ تا ۷۰۰ هزار بشکه‌ای هم اکنون به فروش ۱.۵ تا دو میلیون بشکه‌ای نفت و میعانات رسیده‌ایم که درآمد‌های ارزی خوبی را در اختیار بازارساز قرار داده است.
البته نباید از دیپلماسی فعال اقتصادی دولت بویژه مذاکرات پولی و ارزی بانک مرکزی با کشور‌های همسایه و دوست غافل شد که هم نیاز به ارز‌های خارجی را در روابط با کشور‌ها کاهش داده و هم دسترسی به منابع ارزی مسدودشده را بیشتر کرده است.
بانک مرکزی موفق شده است با اتکا به سیاست‌های پولی و همچنین دیپلماسی ارزی و بانکی، فضای روانی جامعه را هم آرام کند و به این ترتیب انتظارات تورمی تا حدود زیادی فروکش کرده است که اتفاق بسیار مهمی در ثبات بازار ارز و سایر بازار‌ها داشته است.
نوسانات ناشی از شوک‌های سیاسی، ناپایدار است
کارشناسان اقتصاد اعتقاد دارند که با ادامه روندی که از یک سال و نیم اخیر در اقتصاد ایران شکل گرفته، بازار ارز و سایر بازار‌ها در برابر نوسانات موقتی بیرونی بسیار مقاوم‌تر از گذشته شده‌اند به طوری که نه تنها فعالان اقتصادی از جهش‌های قیمتی سخن به میان نمی‌آورند که عموما بر بازگشت ثبات به بازار‌ها بعد از هر تنش سیاسی و نظامی تأکید دارند.
مرتضی افقه؛ اقتصاددان در این باره اعتقاد دارد که «افزایش نرخ ارز ریشه اقتصادی ندارد و صرفا ناشی از تنش‌های سیاسی و بالاگرفتن منازعات منطقه‌ای است و با آرام شدن هیجانات، فروکش می‌کند.»
به گفته او، بخشی از مداخلات بانک مرکزی طی ماه‌های گذشته از قبیل دنبال کردن رویکرد‌های ثبات اقتصادی و ارزی و کنترل رشد نقدینگی تا حدی در کاهش نوسانات نرخ ارز اثر گذار بوده است. موضوعات دیگری مثل عرضه ارز و تامین نیاز‌های وارداتی و مهم کشور مانع بزرگی در برابر بالا رفتن مکرر و بی دلیل نرخ ارز خواهد بود.
موفقیت بانک مرکزی در تثبیت بازار
شریف نظام مافی؛ رئیس اتاق مشترک بازرگانی ایران و سوئیس هم در گفتگو با ایبِنا گفت: برای اینکه شرکت‌ها در فعالیت خود با مشکل مواجه نشوند باید ثبات در نرخ ارز داشته باشیم که خوشبختانه در یکسال اخیر در بازار ارز ثبات داشته‌ایم. بانک مرکزی به خوبی توانسته نرخ ارز را به ثبات برساند و در این اقدام نمره قبولی را کسب کرده است.
از طرفی، عباس حاتمی؛ استاد اقتصاد دانشگاه اصفهان در گفتگو با خبرنگار ما اظهار کرد: دامنه تاثیرگذاری ریسک‌های سیاسی بر بازار ارز در ایران گذرا و مقطعی بوده است. به عبارتی دیگر دامنه نوسانات نرخ ارز در اثر ریسک‌های سیاسی در ایران ناپایدار است. پس از حمله ایران به اسرائیل نرخ دلار تا ۷۰ هزار تومان افزایش یافت؛ اما به سرعت و طی چند روز اُفت قابل توجهی را تجربه کرد.
وی ادامه داد: مقطعی بودن نوسانات، باعث شده است تا فعالان بازار ارز با یادآوری این تاثیرات کوتاه مدت، ریسک کمتری را متقبل شوند و در قیمت‌های بالا نه تنها اقدام به خرید ارز نکنند، بلکه با سود حداقلی از این بازار خارج شوند.
هادی قوامی؛ نماینده مجلس هم گفت: باوجود این التهاب‌های شدید در منطقه نرخ ارز نوسانات زیادی را تجربه نکرد و بعد از فروکش کردن هیجانات نرخ‌ها دوباره به حالت قبلی بازگشت. در شرایط کنونی نیز نباید نگران ماندگاری نرخ دلار در کانال‌های بالا بود و به طور هیجانی وارد بازار ارز شد چرا که تجربه نشان داده که بازار دوباره آرام خواهد شد.
ایبنا