چند سالی است که مشکلات اقلیمی و گرمایش کره زمین تولید پسته را در بسیاری از باغات با تهدید مواجه و برداشت و عملکرد در واحد سطح را دچار مشکل و کاهش کرده است. طی سال‌های اخیر بسیاری از باغات به‌صورت سه سال مستمر هیچ تولیدی نداشتند درحالیکه هزینه جاری را برای زنده نگهداشتن درختان داشتند و تمامی این موارد موجب شد که تولید پسته با چالش‌های بسیاری همراه باشد و ما هر ساله شاهد رهاشدگی بسیاری از باغات پسته باشیم.
نوسانات دمایی زمستان ۱۴۰۲ و ابتدای بهار ۱۴۰۳ و قطعی برق چاه‌های کشاورزی در اوج گرمای مستمر ۴۳ درجه‌ای تابستان ۱۴۹۳، موجب شد شرایط از آستانه تحمل درختان پسته فرا رفته و باغداران آسیب‌های بسیاری را متحمل شوند. به همین دلیل امسال محصولاتی که روی درخت هستند، پوکی و نیم مغزی و دهنبست زیادی دارند و از لحاظ سایز نیز لطمه خورده‌اند. بر اساس برآوردهای اولیه انجمن پسته، ارقامی همچون فندقی و احمدآقایی بین ۲۰ تا ۳۰ درصد و ارقام کله قوچی و اکبری بین ۳۰ تا ۴۰ درصد محصول از بین رفته است. در ادامه این مطلب به تاثیر تغییرات اقلیمی در تولید پسته پرداخته شده است.
گرمایش زمین؛ چالش اصلی باغداری در ایران
محمود رضا مهدوی اناری- فعال صنعت پسته و عضو کمیته باغبانی و عضو هیئت امنای انجمن پسته ایران- درباره تاثیرات تغییرات اقلیمی بر میزان کشت و کیفیت پسته در کشور اظهار کرد: پسته از جمله محصولاتی است که در مناطقی با زمستان سرد و تابستانی گرم تولید می‌شود. طی بازه زمانی ۱۰ الی ۱۵ سال گذشته متاسفانه، جهان و از جمله ایران با مشکلات زیادی از جمله گرمایش کره زمین و نوسانات شدید دمایی مخصوصا زمستان‌های گرم دست و پنجه نرم می‌کند.
وی افزود: درختان میوه از جمله پسته گیاهانی هستند که برای گذران طبیعی در فصل خواب، به سرمای زمستانه مکفی نیاز دارند. میزان سرمای مکفی در فصل خواب برای هر نوع از ارقام پسته متفاوت است به طور مثال؛ پسته کله قوچی به ۶۰۰ ساعت دمای بین صفر تا هفت درجه نیاز دارد تا درخت خواب مکفی داشته باشد. ارقام احمدآقایی وفندقی نیز بین ۸۰۰ تا ۸۵۰ ساعت نیاز سرمایی دارند و رقم اکبری نیز حدود ۱۲۰۰ ساعت نیاز سرمایی بین صفر تا هفت درجه سانتیگراد دارد تا درخت خواب مکفی داشته باشد و بتواند سرحال و شاداب بیدار شود تا جوانه‌ها تبدیل به خوشه شوند.
به گفته فعال صنعت پسته و عضو کمیته باغبانی و عضو هیئت امنای انجمن پسته ایران متاسفانه گرمایش کره‌زمین زمستان‌های سرد را از ما گرفته است. تولید رقم اکبری که ساعات بیشتری به سرما نیاز دارد و حساس‌تر است به دلیل کاهش روزهای سرد، در برخی مناطق کاهش یافته است.
وی همچنین ادامه داد: از جمله مشکلات اقلیمی که از قدیم‌الایام تمام کشاورزان جهان با آن دست و پنجه نرم می‌کردند، مشکل سرمازدگی بهاره بوده که یک معضل قدیمی و سنتی محسوب می‌شود و البته راهکارهایی از جمله روشن کردن بخاری‌های سوخت گازوئیلی یا پارافین سوز برای مقابله با آن ارائه شده که در برخی مناطق و در صورتی که سرما شدید نباشد پاسخگوی شرایط است.
قطع فتوسنتز درختان پسته در گرمای بیش از حد تابستانه
مهدوی اناری تاکید کرد: گرمایش زمین مشکلات بسیاری را به وجود آورده است. از جمله مهم‌ترین آنها تابستان‌های بسیار گرم است که موجب می‌شود تا درخت در مواجهه با گرمای بیش از اندازه تابستانه فتوسنتز خود را متوقف کنند. سال جاری یکی از تابستان‌های بسیار گرم بود و به‌صورت مداوم ۲۰ الی ۳۰ روز دمای بالای ۴۰ درجه سانتیگراد را در باغات خود تجربه کردیم. متاسفانه ترکیب قطع آبیاری به دلیل قطع برق توسط وزارت نیرو و گرمای شدید موجب شد برخی از باغات تا ۵۰ درصد از محصول خود را از دست بدهند.
وی ضمن اشاره به اینکه کشاورزان همیشه با اقلیم و مشلات اقلیمی چالش داشتند، درباره سازگاری کشاورزان با تغییرات اقلیمی گفت: کشاورزی گلخانه‌ای با باغداری و زراعت در فضای باز متفاوت است و باغداری همیشه با این مسائل مواجه بوده است. رقم اکبری از جمله ارقامی بوده که به دلیل مقابله با شوری در باغداری توسعه یافت ولی آن زمانی که توسعه یافت موضوع گرمایش زمین مطرح نبود. در حال حاضر اما مسئله گرمایش زمین مطرح است و ما را گرفتار کرده به حدی که بسیاری از باغداران در حال تغییر رقم خود هستند و رقم‌هایی را جایگزین می‌کنند که به سرمای زمستانه کمتری نیاز داشته باشند.
عضو هیئت امنای انجمن پسته ایران افزود: در مسئله نیاز سرمایی انطباق رقم کاشته شده با میزان سرمای تامینی منطقه راهکار بسیار خوبی است اما درخصوص گرمای تابستانه تنها آبیاری بیشتر و منظم‌تر است که می‌تواند رفع مشکل کند و این درحالیست که آب هر روز کمیاب‌تر می‌شود.
وی با طرح برخی راهکارهایی که ارائه می‌شود، اظهار کرد: برخی راهکارها همچون ایجاد سایه‌بان بر روی باغات نیز ارائه شده که البته باید بحث هزینه فایده را در این میان مدنظر داشته باشیم که آیا اگر در حد وسیع صورت گیرد توجیه اقتصادی دارد؟ اما به نظر من چندان راهکاری اقتصادی نیست.
کم آبی؛ دلیلی برای حیات بی ثمر درختان پسته
مهدوی اناری در پایان درباره اینکه در خصوص کاشت پسته در استان‌ها آیا خود کشاورز تصمیم‌گیرنده است یا بر اساس اقلیم منطقه از سوی جهادکشاورزی پیشنهاد می‌شود؟ تصریح کرد: همیشه به این صورت بوده که شخص کشاورز تصمیم گیرنده بوده که با توجه به میزان آب و خاکی که در دسترس دارد و شرایط اقلیمی موجود کشت پسته مناسب‌تر است یا سایر محصولات؟ بهتر است که کشاورزان راهنمایی‌های لازم را داشته باشند تا سراغ محصولاتی بروند که متناسب با شرایط اقلیمی و منطقه باشد. بسیاری از افراد معتقدند که درخت پسته نیازی به آب ندارد اما درخت پسته برای تولید اقتصادی به آب نیاز دارد! با کم‌آبی تنها زنده می‌ماند اما محصول با کیفیتی ارائه نمی‌دهد و تنها در حد تمدد حیات باقی می‌ماند و بازدهی اقتصادی ندارد.
ایسنا