تیر و ترکشهای سوءمدیریت محمود احمدینژاد به مثنوی هفتاد دفتر میماند. هرروز، دفتری تازه رو میشود و آنقدر صفر در پس اعداد ردیف شده که دیگر حساسیت مردم نسبت به ارقام حیرت‌انگیز فسادهای مالی میلیاردی کمرنگ شده است. ماجرا از فاش‌شدن اختلاس سه‌هزارمیلیاردتومانی رسانه‌ای شد و در داستان «بابک زنجانی» به اوج خودش رسید. شاید به همین خاطر حالا فاش‌شدن تخلف هشت‌هزارو435میلیاردریالی «بانک کشاورزی» خیلی عدد بزرگی به نظر نمی‌رسد. «دیوان محاسبات» گزارشی از تفریغ بودجه سال 90 منتشر کرده که بند بند آن، آه از نهاد آدمی بلند می‌کند. گزارش تفریغ بودجه 90 نشان از آن دارد که بانک مرکزی در نوسان بازار ارز تاثیرگذار بوده و رقم دلالی بانک مرکزی در بازار ارز و تخلف آن حدود 18هزارمیلیاردریال برآورد شده. این گزارش همچنین تخلفات بودجه در اختصاص بیش از هفت‌هزارمیلیارد از منابع بودجه به افراد خاص و رشد 200درصدی کمک به برخی نهاد‌های خاص را برملا ساخته؛ از جمله نهادهایی که مورد توجه ویژه کابینه احمدینژاد قرار گرفته بودند، می‌توان به سازمان نظام مهندسی کشاورزی، موسسه بصیرت و موسسه ترجمان وحی اشاره کرد. البته این همه ماجرا نیست. تخلفات دولت در درآمد‌ها و هزینه‌های اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و حساب ذخیره ارزی از دیگر ناگفته‌های این گزارش است. بر اساس قانون بودجه تمامی اعتبارات باید در قالب برنامه خاص هزینه شوند اما جالب است بدانید که بر اساس گزارش ارایه‌شده از سوی دیوان محاسبات، برخی اعتبارات قابل‌توجه، تحت عناوین کمک به اشخاص حقیقی و حقوقی در اختیار مقامات خاص قرار گرفته؛ همچنین حساب ذخیره ارزی در سال‌های 87، 88، 89 و 90 تعهدات خود را پرداخت نکرده و تنها کسری بودجه دولت را پوشش داده است.
پرتخلف‌ترین بخش‌های بودجه 90؛ پژوهش، ورزش، تربیت بدنی و...
بر اساس قانون بودجه سال 1390، بانک مرکزی موظف بوده از مبالغ ارزی حاصل از صادرات نفت خام و میعانات گازی 20درصد سهم صندوق توسعه ملی را کسر و به حساب این صندوق واریز کند. اما در سال 1390 بانک مرکزی 20درصد رقم مورد نظر را به صندوق ذخیره ارزی وارد کرده است. یعنی از 94میلیارد دلار وصول‌شده از صادرات نفت خام و میعانات گازی تنها 20درصد آن به مبلغ 18میلیارددلار به حساب صندوق واریز شده است. این گزارش همچنین درباره احکام پرتخلف قوانین بودجه سنوات اخیر به احکامی اشاره کرده که به موجب آن، درصدی از اعتبارات برای انجام اموری از قبیل پژوهش، ورزش و تربیت بدنی، بسیج و غیره اختصاص یافته است. بودجه 90 همچنین در پرداخت منابع مالی بخش دفاعی کشور هم تخلف داشته، به شکلی که از سه‌میلیارددلار برای تقویت بنیه دفاعی، هزارو500میلیاردریال کمتر از میزان تعیین‌شده پرداخت کرده است. ﺗﻔﺮﯾﻎ ﺑﻮدﺟﻪ در اﺻﻄﻼح ﻣﺎﻟﯽ ﻓﺮاﻏﺖ از ﺑﻮدﺟﻪ و ﯾﺎ ﻧﺘﯿﺠﻪ اﺟﺮای ﺑﻮدﺟﻪ اﺳﺖ. دیوان محاسبات کشور سالانه با بررسی حساب‌ها و اسناد مربوط به دستگاه‌های دولتی گزارش تفریغ بودجه را تهیه می‌کند که در آن نحوه و میزان هزینه سازمان‌ها، پروژه‌ها و پیشرفت آنها بر اساس لایحه بودجه مشخص است.
تخلف ۱/۵ میلیارددلاری شرکت ملی نفت
گزارش تفریغ بودجه سال‌های 90 و 91 و بررسی مقایسه‌ای این دو بودجه از تخلف حدود ۱/۵ میلیارددلاری یکی از زیرمجموعه‌های شرکت ملی نفت ایران در عدم واریز پول فروش نفت ایران صحه گذاشته است. شرکت ملی نفت ایران از طریق یکی از شرکت‌های زیرمجموعه این شرکت طی سال 1391 اقدام به فروش چند محموله نفت خام و میعانات گازی به ارزش یک‌میلیارددلار کرده، اما این شرکت در تاریخ سررسید، بهای نفت خام و میعانات گازی مذکور را وصول نمیکند. در ادامه شرکت ISO در دی ماه 90 از جانب اتحادیه اروپا تحریم شده و بهای نفت خام و میعانات گازی مذکور وصول نشده است.
نپرداختن بودجه «مترو» توسط بانک مرکزی
بانک مرکزی در کنار تخلفهای گزارش‌شده همچنین از پرداخت بودجه مترو و اعتبارات حمل‌ونقل ریلی سر باز زده. به این ترتیب این بانک هشت‌میلیاردو362میلیون‌و948هزاردلار از تعهدات قطعی قوانین بودجه سال‌های 87 و 88 و همچنین دومیلیارددلار تعهدات شبکه مترو را از تعهدات این حساب حذف کرده که این اقدام مغایر حکم قانون بودجه برنامه پنجم توسعه است. در بخش دیگری از گزارش به این نکته اشاره شده که «درخواست 15میلیارددلاری دستگاه‌های اجرایی برای استفاده از فاینانس یک سال معطل ابلاغ مصوبات شورای اقتصاد مانده بود.» نکته دیگر اینکه 83درصد واگذاری‌ها در سال 90 بابت رد دیون دولت بوده است. به این ترتیب سازمان خصوصی‌سازی تا پایان اسفند 1390 قسمتی یا تمام سهام تعداد 168 شرکت را جهت رد دیون تخصیص و واگذار کرده است. تخلف گزارش شده دیگر اینکه دولت 15درصد بیشتر از مصوبه مجلس یارانه نقدی پرداخت کرده است.
دلالی «بانک مرکزی» در بازار ارز و تخلف 18هزارمیلیاردی
تخلفها به همین جا ختم نمی‌شود. شاهکار بانک مرکزی در دلالی این بانک در ماجرای ارز قابل مشاهده است. بانک مرکزی در سال 1390 ارزهای خریداری‌شده را با نرخ مرجع فروش (نرخ بین بانکی)، نرخ بازار فرعی، نرخ مداخله‌ای و نرخ فروش در حساب مشتریان به فروش رسانده است. عملکرد بانک مرکزی در فروش ارزهای خریداری‌شده با نرخ‌های گوناگون تایید می‌کند که این بانک، نرخ مرجع تعیین‌شده خود را به‌عنوان نرخ روز ارز تایید نکرده. به همین خاطر واریز مابه‌التفاوت ریالی حاصل از فروش ارز به حساب خزانه به نرخ خرید ارز مرجع (جایگزین نرخ فروش روز ارز) بوده و منجر به عدم واریز مبلغ 18هزارو353میلیاردو338میلیون‌ریال شده است. به این ترتیب بانک مرکزی صادرات نفت خام و میعانات گازی سهم دولت به مبلغ 57میلیارددلار را با نرخ خرید ارز مرجع خریداری کرده و آن را ملاک واریز مابه‌التفاوت قرار داده نه کل ارز فروخته‌شده. به این ترتیب مبلغ 77میلیارددلار شامل حال عدم رعایت مفاد حکم این بند میشود.
اختصاص 7 هزارمیلیارد از اموال بیت‌المال به افراد خاص
تمامی اعتبارات مندرج در بودجه باید در قالب برنامه خاص هزینه شوند اما برخی اعتبارات که میزان آن نیز قابل‌توجه بوده، تحت عناوین کمک به اشخاص حقیقی و حقوقی در اختیار مقام‌های خاص قرار دارد، به‌عنوان نمونه در بودجه سال 1390 کل کشور توزیع مازاد درآمدهای استانی موضوع بند (س) ماده 224 برنامه پنجم و اعتبارات جدول شماره 16 به مبلغ چهارهزارو697میلیاردریال و جدول شماره 17 به میزان یک هزارو891میلیاردریال توسط مقامات و مراجع خاص توزیع شده است. افزایش 200درصدی کمک به نهاد‌های خاص از دیگر مشکلات پیش روی است. بر اساس یافته‌های دیوان محاسبات اعتبار توزیع‌شده و اختصاص‌یافته به برخی موسسات، نظیر سازمان نظام مهندسی کشاورزی و منابع طبیعی، موسسه بصیرت و موسسه ترجمان وحی در سال 1390 نسبت به سال 1389 به ترتیب (170درصد)، (283درصد) و (185درصد) رشد نشان می‌دهد در حالی‌که ماهیت نهادها و دلایل کمک موصوف مبهم بوده و شفاف نیست.
بانک مرکزی در سال 90 تسهیلات 40 هزارمیلیاردی خرید تضمینی گندم را پرداخت نکرد
متاسفانه یکی از نقاط تاریک این گزارش اجحافی است که به کشاورزان شده، چنانچه بانک مرکزی در سال 90 تسهیلات 40هزارمیلیاردی خرید تضمینی گندم را پرداخت نکرده است. از سوی دیگر تخلف هشت‌هزارمیلیاردی بانک کشاورزی از سوی دیوان محاسبات مطرح شده است. تخلف 114هزارمیلیاردی دولت در هزینه منابع مازاد نفتی نیز از دیگر محورهای گزارش دیوان به شمار می‌آید. در بندهای دیگر این گزارش نیز تاکید شده که: «بودجه سلامت صرفا به اجرای پروژه‌های مهر ماندگار اختصاص یافته است.»
افزایش 16درصدی معوقات بانک‌ها
افزایش 16درصدی معوقات بانک‌ها در بودجه 90 از محورهای گزارش است. همچنین با وجود در اولویت‌بودن پرداخت کامل سه‌میلیارددلار تقویت بنیه دفاعی، هزارو500میلیاردریال کمتر از میزان تعیین‌شده در قانون برنامه تقویت بنیه دفاعی پرداخت شده است. همچنین مبلغ هشت‌هزارمیلیاردریال از سهم بخش سلامت، برخلاف حکم قانونی برای اجرای طرح‌های مهر ماندگار به وزارت راه‌وشهرسازی اختصاص یافته که این اختصاص برخلاف حکم قانون بودجه به مصرف رسیده است. همچنین مبلغ 150میلیاردریال از سهم احداث و بازسازی عتبات عالیات بر خلاف قانون بودجه به بنیاد فقه و معارف اهل بیت(ع) اختصاص داده شده است.
85 هزارمیلیارد مالیات معوق
گمرک از کالاهای وارداتی مالیات نگرفتند. مرور پاراگرافهای دیگر گزارش تفریغ بودجه سال 1390 کل کشور نشان از آن دارد که 89درصد از درآمدهای مالیاتی پیش‌بینی‌شده به مبلغ چهارصدمیلیاردریال، وصول شده. همچنین مقایسه حقوق ورودی اخذشده در سنوات 1389 و 1390 نشان‌دهنده ثبات نرخ تعرفه موثر در سطح ۱۱/۷ درصد است و به‌منظور حمایت از تولید داخلی، در سطح کلان تغییری در موانع تعرفه‌ای واردات کالاهای خارجی مشاهده نمی‌شود. از طرف دیگر فرار مالیاتی به طور گسترده وجود دارد.
تنها 29درصد بودجه‌های فرهنگی در سال 90 محقق شد
با وجود اعطای مجوزهای لازم به دولت برای تسویه بدهی دولت و تصویب هیات وزیران برای تسویه مطالبات صندوق تامین‌اجتماعی، بدهی دولت به صندوق مزبور به مبلغ 354هزارو60میلیاردریال تسویه نشده است. همچنین اعتبار بخش فرهنگ در بودجه 90 رقمی حدود 13هزارو848میلیون‌ریال بوده که تنها 29 درصد آن تخصیص و پرداخت شده است. طرفه آنکه حتی منابع تامین یارانه داروی بیماری‌های صعب‌العلاج نیز در بودجه 90 تامین نشده است.
بودجه‌های موکول‌شده میلیاردی به سال بعد
انحراف شدید منابع صندوق نوآوری و شکوفایی و فناوری‌های نوین هم از دیگر فرازهای این گزارش است. چنانچه آمار نشان از آن دارد که وجه پرداختی به وزارت کشور جهت تامین واگن‌های قطار شهری اختصاص یافته که مبین پرداخت مغایر با حکم این جزء از قانون بودجه سال 90 است. از 800میلیاردریال اختصاص‌یافته به وزارت فرهنگ، مبلغ 254میلیاردریال آن بابت صورت وضعیت‌ها و تعدیلات پیمانکاران پرداخت شده و مبلغ 546میلیاردریال آن به سال بعد انتقال یافته که این موضوع مبین عدم رعایت مفاد حکم این جزء از قانون بودجه است. از مبلغ شش‌هزارمیلیاردریال اختصاص‌یافته به نهاد ریاست‌جمهوری، مبلغ 677/1میلیاردریال آن بین 18 دستگاه اجرایی توزیع و مابقی آن به مبلغ چهارهزارمیلیاردریال به سال بعد انتقال یافته است. آنچه مشخص است این اعتبار باید در اختیار صندوق نوآوری و شکوفایی و فناوری‌های نوین قرار می‌گرفت که متاسفانه به سایر دستگاه‌ها اختصاص و تمام در غیرمحل خود هزینه یا به سال بعد انتقال یافته است. در این رابطه رییس مجلس با نگارش دو نامه به شخص رییس‌جمهوری این موضوع را متذکر شد. یکی دیگر از مسایل مورد تاکید قرارگرفته در این گزارش این است که «125 دستگاه اجرایی صورت‌حساب دریافت و پرداخت سال 90 را به دیوان محاسبات ارایه ندادند.» و همچنین «تنها 904 دستگاه اجرایی از 2723 دستگاه اجرایی بودجه قانونی را به پژوهش اختصاص داده‌اند.»
اظهارنظر دیوان محاسبات کشور درخصوص بودجه کل کشور
بودجه 90 که یکی از شاهکارهای «دولت مهرورز» محمود احمدینژاد بوده، از سوی «دیوان محاسبات»، بودجه‌ای غیرجامع نام گرفته و نقطه ضعف‌های مختلف آن باعث شده تا بخش‌های مختلف از قلمرو بودجه کل کشور خارج شود. بسیاری از دستگاه‌های فعال نظیر مناطق آزاد تجاری، صنعتی، بنیادها و برخی نهادها که درآمدهای هنگفتی نیز به دست می‌آورند، از این قبیل نهادها به شمار می‌روند. دیوان محاسبات همچنین تاکید دارد «لایحه بودجه بر مبنای اهداف سالانه تنظیم نشده و بسیاری از احکام آن مستلزم تکرار همان حکم در قوانین بودجه سنوات بعد است که همین امر، قانون بودجه را متاثر و منفعل کرده و در صورت عدم تکرار، مشکلات عدیده‌ای برای مجریان و ناظران بودجه پدید می‌آورد.» به عبارت دیگر وجود بندهای متعدد موجب ابهام در اجرای قانون بودجه شده است. از احکام پرتخلف قوانین بودجه سنوات اخیر می‌توان به احکامی اشاره کرد که به موجب آن، درصدی از اعتبارات مصوب جهت انجام اموری از قبیل پژوهش، ورزش و تربیت بدنی، بسیج و غیره اختصاص یافته که از احکام پرتخلف به شمار می‌آید.
تکرار تخلف در 2 دولت احمدینژاد
قرائت گزارش تفریغ بودجه 85 در مجلس، علاوه بر دوهزار مورد انحراف از قانون، نشان داد که بیش از یک‌میلیارددلار از مازاد درآمدهای نفتی کشور به خزانه واریز نشده است؛ بر اساس گزارش دیوان 64درصد از بودجه 88 به‌طور کامل رعایت نشده است. دولت در سال ۱۳۸۹ در ۹۴ بند یعنی ۶۰درصد کل اجزا و بندها عدم رعایت مفاد بند یا سایر قوانین داشته است. همچنین در بودجه سال گذشته مبلغ دوهزارمیلیاردریال بابت تنخواه‌گردان قانون هدفمندکردن یارانه‌ها از محل درآمد حاصل از صادرات نفت خام و میعانات گازی به حساب خزانه‌داری کل کشور واریز شده که تاکنون تسویه نشده و همچنین حدود چهارمیلیاردو502میلیون‌‌دلار که صرف واردات بنزین و نفت گاز شده و بالغ بر ۲۶۲میلیون‌‌دلار که صرف بازپرداخت تعهدات بیع متقابل گازی شده به حساب خزانه‌داری کل کشور نزد بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران واریز نشده است. سال ۸۵ دیوان محاسبات از 5/1میلیارددلار پول گمشده و انحراف دولت از قانون بودجه خبر داد، سال ۸۶ این دیوان از وجود 3/2میلیارددلار پول گمشده و عبور ۵۴ درصدی دولت از قانون خبر داد، سال ۸۷ عبور از قانون توسط دولت به ۷۲درصد رسید و این‌بار حرفی از پول‌های گمشده به میان نیامد، سال ۸۸ نتیجه بررسی‌ها نشان از عبور ۶۴درصدی دولت از قانون بودجه بود و دولت در بودجه ۸۹ عدد ۶۴درصد سال گذشته‌اش را تکرار کرد. همچنین بر اساس گزارش تفریغ بودجه سال ۹۰ دولت به ۶۵درصد قوانین بودجه عمل نکرده است.
آمنه شیرافکن
روزنامه شرق