در شرایطی که برخی تحلیل‌ها افت قیمت نفت در بازارهای جهانی را عاملی برای کاهش قدرت چانه‌زنی ایران در مذاکرات هسته‌ای می‌دانند، اما در مقابل نظریاتی وجود دارد که براساس آن مذاکرات نه برمبنای قیمت نفت بلکه کاملا براساس قدرت دیپلماتیک ایران و ظرفیت‌های قابل توجه آن به‌خصوص در مدت یک سال گذشته استوار است.
نویسنده:
نسیم علایی
در شرایطی که برخی تحلیل‌ها افت قیمت نفت در بازارهای جهانی را عاملی برای کاهش قدرت چانه‌زنی ایران در مذاکرات هسته‌ای می‌دانند، اما در مقابل نظریاتی وجود دارد که براساس آن مذاکرات نه برمبنای قیمت نفت بلکه کاملا براساس قدرت دیپلماتیک ایران و ظرفیت‌های قابل توجه آن به‌خصوص در مدت یک سال گذشته استوار است. «یان برمر»، رئیس گروه اوراسیای رویترز معتقد است ایران در یک سال اخیر از منظر اقتصادی و سیاسی به ثبات رسیده که همین ثبات اثرگذاری افت بهای نفت را به حداقل رسانده است. این موضوع در مورد روسیه نیز صادق است؛ به‌طوری‌که براساس این تحلیل‌ها روسیه نیز از ظرفیت‌های جایگزین نفت همچون سرمایه‌های خارجی می‌تواند استفاده کند و اثرات منفی ناشی از کاهش بهای نفت را جبران کند. این در حالی است که در رابطه با قیمت نفت نیز دو چشم‌انداز کوتاه و بلندمدت مشاهده می‌شود که بر اساس آن باید گفت سطح تولید در کوتاه‌مدت به نظر نمی‌رسد با تغییرات چندانی روبه‌رو شود و به همین دلیل نوسانات افزایشی در قیمت نفت کمتر محتمل است، با این حال کاهش تولید نفت شیل و کاهش سرمایه‌گذاری‌ها در صنعت نفت در بلندمدت می‌توانند زمینه‌های رشد قیمتی را فراهم کنند.
بهای انواع نفت خام روز گذشته نیز مطابق حرکت‌های اخیری که در این بازار رصد می‌شود تا لحظه تنظیم این گزارش باز هم کاهشی ظاهر شد و نفت برنت که در حال سقوط به مرز 80 دلار است دیروز هم با کاهش 54 سنتی به 81 دلار رسید. نفت خام سبک آمریکا نیز با 65 سنت کاهش بین 77 تا 78 دلار نوسان کرد، اما اوپک در آخرین به‌روز‌رسانی سایت خود، قیمت سبد نفتی این سازمان را در روز سه‌شنبه، 11 نوامبر، با 1/71 دلار کاهش نسبت به روز پیش از آن 77/27 دلار در هر بشکه اعلام کرد.
سیگنال‌هایی که در شرایط کنونی به بازار می‌رسد به گونه‌ای است که نشان از کاهش عرضه نفت در کوتاه مدت ندارد؛ در واقع کاهش مازاد عرضه موجود در بازار در شرایط کنونی دور از انتظار به نظر می‌رسد که این موضوع نشان می‌دهد فعلا نباید منتظر تغییرات شدیدی در قیمت نفت بود یا حداقل افزایش قابل ملاحظه‌ای در بهای طلای سیاه نخواهیم داشت. این در شرایطی است که اوضاع در بلندمدت قدری متفاوت است؛ شرایط بازار نفت در بلندمدت دارای ابهاماتی است و تا مشخص شدن نتایج نشست آتی اوپک و نیز میزان تاثیر کاهش قیمت نفت روی طرح‌های توسعه‌ای شیل‌اویل‌ها، نمی‌توان در بلندمدت پیش‌بینی دقیقی از روند قیمت نفت داشت.
بازار نفت در کوتاه مدت؛ تداوم رکود
بر اساس سیگنال‌هایی که در بازار نفت وجود دارد، این کالا شاهد افت و خیز قابل توجهی نخواهد بود، چراکه نشانه‌های واقعی از کاهش عرضه نفت در بازار موجود نیست. بر اساس آخرین گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا در حال حاضر حدود دو میلیون بشکه مازاد عرضه در بازار وجود دارد. این مقدار نفت اضافی به مرور بر اثر افزایش تولید برخی اعضای اوپک و تولید نفت آمریکا به وجود آمده است. در حالی که گمانهزنیهای متفاوتی از نشست آتی اوپک و تصمیم اعضای این سازمان به کاهش سطح تولید اوپک وجود دارد، بازار شاهد نشانه‌ای واقعی که تصمیم به کاهش سطح تولید اوپک را تایید کند، نیست، چراکه طی چند روز اخیر گفته‌هایی از برخی اعضای این سازمان منتشر شده که نشان دهنده عدم نگرانی این اعضا از کاهش قیمت‌ها و عدم کاهش سطح تولید این سازمان است.علاوه بر اظهارات امیر قطر و وزیر نفت کویت، روز گذشته وزیر نفت امارات نیز اعلام کرد این کشور نگرانی از بابت کاهش قیمت نفت ندارد. وی با بیان اینکه سرمایه‌گذارانی که در بلندمدت در صنعت نفت سرمایه‌گذاری کرده‌اند از کاهش‌های کنونی قیمت نگران نیستند، گفت: در حال حاضر خروج برخی سرمایه‌گذاران از این صنعت جای نگرانی دارد و ممکن است در آینده روی توسعه این صنعت اثر‌گذار باشد. احتمال دارد در چند سال آینده مشکلاتی به وجود آید چراکه به مرور فرصت‌های سرمایه‌گذاری رو به کاهش خواهد گذاشت. به گفته سهیل بن محمد مزروعی این اولین بار نیست که دنیا شاهد سقوط قیمت نفت است. وی در ادامه افزود: اگر سیر نزولی کاهش قیمت نفت ادامه داشته باشد ممکن است روی تولید برخی نفت‌ها که هزینه تولید بالایی دارند اثر بگذارد، اما در کوتاه‌مدت این افت قیمت در مقدار عرضه نفت تاثیر چندانی نخواهد داشت و در این نوسانات قیمتی جای نگرانی نیست و ما نیز از این کاهش قیمت نگران نیستیم. وی درخصوص نشست آتی اوپک و تصمیم اعضا به کاهش سطح تولید این سازمان گفت: فقط یک کشور درباره کاهش تولید اوپک تصمیم نمی‌گیرد و باید منتظر باشیم تا ببینیم در این نشست اعضا به چه اجماعی می‌رسند.
این اظهارات مزروعی در حالی بیان می‌شود که بیژن زنگنه روز سه شنبه، 20 آبان در دیداری با امیر کویت ضمن تسلیم پیام رئیس‌جمهوری کشورمان به وی درخصوص تحولات بازار نفت با شیخ صباح گفت‌وگو کرد. گفته می‌شود زنگنه در این دیدار به‌طور جداگانه با علی العمیر، وزیر نفت کویت نیز دیدار و گفت‌وگو کرده است. این در حالی است که زنگنه روز دوشنبه نیز دیداری با امیر قطر داشت. به نظر می‌رسد ایران در حال رایزنی برای جذب نظرات موافق کاهش تولید اوپک است که این کاهش تولید ممکن است عربستان را به‌عنوان عضو خاطی اوپک نشانه رود که بیش از سهمیه تعیین شده خود نفت تولید می‌کند.
قیمت نفت در بلندمدت بر‌می‌گردد؟
اما در بلندمدت سیگنال‌هایی که می‌رسد قدری مبهم هستند. یکی از این سیگنال‌ها کاهش سطح تولید اوپک است که تا نشست این سازمان در این خصوص نمی‌توان نظر قطعی داد. دیگری کاهش سطح تولید نفت شیل و سنگ‌های ماسه‌ای است. رویترز طی گزارشی اعلام کرد رایزنی میان اعضای اوپک برای کاهش تولید، بدون سر و صدا شدت گرفته است اما در صورت عدم حصول توافق برای کاهش، میزان تولید به سقف سهمیه بازگردانده خواهد شد که در این صورت باز هم ۵۰۰ هزار بشکه کاهش می‌یابد. رویترز به نقل از نمایندگانی از اوپک نوشت، درحالی‌که گفت‌و گو در میان اعضای این سازمان در مورد نیاز به کاهش تولید به منظور حمایت از درآمدهای نفتی، بدون سر و صدا شدت گرفته است احتمالا در آستانه مهم‌ترین نشست سال، یعنی نشست اوپک، تغییری اندک در این سازمان صورت خواهد گرفت. رویترز بدون ذکر نام از قول یکی از نمایندگان عضو اوپک نوشت: این نشست، نشستی جدی و دشوار خواهد بود. در صورتی‌که اجماعی برای کاهش سقف تولید اوپک صورت نگیرد، ممکن است برای بازگرداندن میزان تولید به سقف سهمیه توافق شود.
براساس آمار اوپک این سازمان در ماه سپتامبر بیش از 30 میلیون و 470 هزار بشکه نفت تولید کرده است. این در حالی است که بلومبرگ پیش بینی کرده اوپک در ماه اکتبر بیش از 30/930 میلیون بشکه نفت تولید کرده است، تا امروز آمار دقیقی از میزان تولید اوپک در ماه اکتبر منتشر نشده است. این مقدار مازاد بر سقف تولید به تدریج از شروع سال جاری میلادی با افزایش تولید لیبی در بازار به وجود آمده است. تولید نفت لیبی که قبل از شورش‌های داخلی این کشور به‌بیش از یک میلیون بشکه در روز رسیده بود با حمله شورشیان به برخی میدان‌های نفتی و تصرف برخی از تاسیسات نفتی این کشور، به کمتر از 200 هزار بشکه در روز رسید. در این بین عربستان با افزایش تولید خود کمبود نفت موجود را جبران کرد، اما با افزایش تولید نفت لیبی به بیش از 800 هزار بشکه در روز طی چند ماه اخیر، عربستان تولید نفت خود را کاهش نداده است.
به گزارش رویترز، بر اساس آمار و ارقام میزان تولید، احتمال دارد حدود 500 هزار بشکه نفت در روز از تولید نفت اوپک کاسته شود که این توافق، مصالحه‌ای میان موافقان و مخالفان کاهش رسمی خواهد بود.
«اد مورس»، تحلیلگر بازارهای نفت در نیویورک در این‌باره به رویترز گفت، به نظر می‌رسد که عربستان می‌خواهد تمایل قطعی از سوی دیگر تولیدکنندگان برای مشارکت در هرگونه کاهش تولید را ببیند. وی افزود: سفر اخیر علی النعیمی، وزیر نفت این کشور به مکزیک می‌تواند تلاشی برای جذب حمایت برای انجام کاهش تولید از سوی هر دو طرف (داخل و خارج اوپک) باشد. در همین حال یکی دیگر از نمایندگان اوپک که پیش از این کاهش را پیش‌بینی نمی‌کرد، اکنون از این مساله مطمئن نیست. وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا احتمال اقدامی از سوی اوپک وجود دارد به رویترز گفت: پیش بینی این امر خیلی سخت است.
از سوی دیگر، بر اساس برخی آمار، کاهش قیمت نفت سرعت رشد نفت شیل را تحت تاثیر قرار می‌دهد. از هزینه تولید شیل‌ها آمار دقیقی در دست نیست. طبق آماری که فایننشیال تایمز منتشر کرده است تولید نفت شیل برای توجیه اقتصادی داشتن به قیمت‌هایی بین 40 تا 115 دلاری نفت نیاز دارد. این آمار نشان می‌دهد مشخص نیست کاهش کنونی قیمت نفت روی چند درصد از تولیدات نفت شیل تاثیر می‌گذارد چرا که هزینه تولید آنها بین 40 تا 115 دلار متغیر است. از طرفی بر اساس گزارش سازمان بین‌المللی انرژی، حدود 25 درصد نفت‌های ماسه‌ای که عمدتا در کانادا استخراج می‌شود در قیمت‌های کنونی ریسک بالایی دارند و ممکن است از چرخه تولید خارج شوند.
در نتیجه برای اینکه نتیجه بگیریم در بلندمدت قیمت نفت چه تغییری می‌کند، باید منتظر آمار شفاف‌تری از هزینه تولید شیل اویل‌ها بود.
روزنامه دنیای اقتصاد