آثار فوری و آینده یارانه نقدی بر اقتصاد خانوار

مسعود نیلی، استاد اقتصاد دانشگاه شریف طی تحلیلی به آثار کوتاه‌مدت و بلندمدت پرداخت یارانه نقدی بر وضعیت خانوارها پرداخت و گفت که یارانه نقدی وضعیت درآمدی گروه‌های کم‌درآمد به خصوص بسیار کم‌درآمد را بهبود بخشیده است؛ ولی در گذر زمان اهمیت یارانه نقدی کاهش می‌یابد و بهبود نهایی وضعیت اقتصادی خانوارها در گرو بهبود محیط کسب‌و‌کار است. نیلی پرداخت یارانه نقدی را برای دوران گذار مناسب ارزیابی کرد.

مسعود نیلی در همایش نیم قرن با اقتصاد خانوار تحلیل کرد
با گذشت دو ماه از آغاز پرداخت یارانه نقدی در قالب اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها، مسعود نیلی اقتصاددان و رییس دانشکده مدیریت و اقتصاد دانشگاه صنعتی شریف معتقد است اگرچه پرداخت یارانه نقدی در مراحل اولیه اثر تسکین‌دهنده دارد، اما با گذشت زمان و با توجه به افزایش سطح عمومی قیمت‌ها، اهمیت یارانه نقدی کاهش یافته و با کاهش قدرت خرید مردم، اثر خود را نشان خواهد داد.
نیلی دیروز در همایش «نیم قرن با اقتصاد خانوار» که در دانشگاه تربیت‌مدرس برگزار شد، تصریح کرد که پس از اعمال قانون هدفمندی یارانه‌ها، وضعیت گروه‌های کم درآمد با دریافت یارانه نقدی به میزان قابل توجهی بهبود یافت، اما این یارانه‌ها اگرچه در مراحل اولیه تسکین‌دهنده اقشار کم درآمد است، اما تنها درصورتی وضعیت درآمد خانوارهای کم درآمد بهبود می‌یابد که محیط کسب و کار برای آنها مناسب شود.
نیلی در این همایش ضمن ارائه سخنانی با موضوع «پیامدهای تحلیلی به‌کارگیری معیارهای جایگزین در طبقه‌بندی دهک‌های هزینه خانوار» گفت: روش دهک‌بندی خانوارها بسیار مهم است چنانچه نتایج دهک‌بندی با معیار سرانه با دهک‌بندی بر‌اساس هزینه کل با یکدیگر متفاوت است بنابراین انتخاب معیار دهک‌بندی تاثیر بسزایی در نتیجه گیری خواهد داشت.
نیلی یکی از کاربردهای اطلاعات بودجه خانوار را طبقه‌بندی وضعیت خانوارها عنوان کرد که معمولا به صورت دهک‌های درآمدی مطرح می‌شود. وی افزود: براساس شیوه متداول دهک‌بندی خانوارها به لحاظ بعد خانوار، خانوارهای فقیر خانوارهای کوچک‌تری هم هستند. به عبارت دیگر خانوارهای کم‌درآمد، خانوارهای با بعد کوچک هستند.
وی افزود: دهک‌بندی بر‌اساس مخارج کل یا مخارج مصرفی سرانه معادل خیلی با هم تفاوتی نخواهند داشت و عمدتا خود را به صورت بعد خانوار نشان می‌دهد. نیلی در ادامه با اشاره به تحلیلی که بر‌اساس داده‌های خام سال 86 و شبیه سازی آن با سال 89 صورت گرفته است، تصریح کرد:بررسی مدلی که در آن دهک‌های هزینه مصرفی به 20 گروه درآمدی در جامعه تقسیم می‌شوند (10 گروه شهری و 10 گروه روستایی)، نشان می‌دهد که دهک اول و دوم روستایی کم‌درآمدترین افراد جامعه هستند و بعد دهک اول شهری و سپس دهک سوم و چهارم روستایی کم درآمد‌ترین‌ها را شامل می‌شوند.
وی اضافه کرد: بررسی شرایط دهک‌های خانوار پس از اجرای قانون هدفمند کردن یارانه‌ها نشان می‌دهد پرداخت یارانه‌های نقدی نفری 45 هزار تومان طبیعتا جابه‌جایی‌هایی در وضعیت نسبی دهک‌های درآمدی ایجاد می‌کند. نیلی گفت: بر این اساس وضعیت دهک‌های درآمدی اول و دوم روستایی 140 درصد نسبت به وضعیت قبلی خود بهبود یافته و این در حالی است که سهم استفاده از انرژی در دهک‌های مختلف متفاوت است.
به گفته وی، وضعیت گروه‌های کم درآمد و به خصوص بسیار کم درآمد به میزان قابل توجهی پس از دریافت یارانه نقدی بهبود یافته است این در حالی است که با گذشت زمان و با توجه به سطح عمومی قیمت‌ها، اهمیت میزان یارانه نقدی در طول زمان کاهش یافته و یارانه نقدی فقط برای دوران گذار موثر است، اما بهبود نهایی از طریق توسعه فضای کسب و کار است. این استاد اقتصاد تاکید کرد که تنها درصورتی وضعیت درآمد خانوارهای کم درآمد بهبود می‌یابد که محیط کسب و کار برای آنها مناسب شود.
به گفته نیلی، اقتصاد باید بتواند زمینه شغل و درآمد را برای اقشار کم درآمد جامعه فراهم کند و وضعیت معیشتی خانوارها تنها از طریق درآمدی که کسب خواهند کرد، بهبود خواهد یافت. وی تاکید کرد: پرداخت نقدی یارانه‌ها بهبودی در وضعیت اقشار پایین جامعه ایجاد می‌کند، اما بهبود نهایی از طریق توسعه فضای کسب و کار است.
ورود شوک جمعیتی دهه 60 به بازار کار
وی در بخشی دیگر از این سخنرانی به موضوع شوک جمعیتی که در دهه 1360 اتفاق افتاد، اشاره کرد و گفت: هم اکنون جمعیت وسیعی از جوانانی که در دهه 1360 متولد شده‌اند در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد، تحصیل می‌کنند و به زودی این اقشار وارد بازار کار می‌شوند. وی افزود: البته عده‌ای هم که به صورت طبیعی هرساله وارد بازار کار می‌شوند که در نتیجه اقتصاد کشور باید خود را برای پذیرش اشتغال آنها آماده کند.
به گفته نیلی، برای توسعه اشتغال نیاز به رشد اقتصادی بالایی است و باید سالانه بیش از یک میلیون شغل ایجاد کرد. وی خاطرنشان کرد کمک‌های ما صرفا در مراحل اولیه تسکین‌دهنده خواهد بود و بعد از مدتی قدرت خرید کاهش می‌یابد و اثر خود را نشان خواهد داد.
عدم تعادل تورم ایجاد می‌کند
نیلی در خصوص تورم حاصل از پرداخت نقدی یارانه‌ها گفت: چنانچه پرداخت نقدی تنها از محل درآمد فروش انرژی جمع‌آوری شود صرفا بازتوزیع صورت گرفته است، اما از آنجا که هیچ‌کس نمی‌تواند پیش‌بینی کند که مقدار کشش قیمتی تقاضا در افزایش قیمت‌های جدید چگونه است، ممکن است مقدار درآمد حاصل از فروش انرژی کمتر از پیش‌بینی‌ها باشد و این عدم تعادل ایجاد می‌کند که در نهایت بر روی تورم تاثیر خواهد گذاشت.
معاون معاونت برنامه‌ریزی: هزینه‌های خانوارها همیشه 5/1 برابر درآمدشان بوده است
قاسم حسینی، معاون برنامه‌ریزی معاونت برنامه‌ریزی و نظارت راهبردی رییس‌جمهور نیز در این همایش با اشاره به طرح هزینه درآمد خانوار که سال‌ها است در مرکز آمار ایران انجام می‌شود، گفت: این طرح با همه خوبی‌هایش متاسفانه نارسایی‌هایی دارد. به عنوان مثال در این 50 سال گذشته همواره هزینه‌های اظهار شده از سوی خانوارها 5/1 برابر بیش از درآمدهایشان بوده است.
وی ادامه داد: البته ممکن است در یک مقطعی، خانواری پس‌اندازی داشته باشد و بتواند از آن بیش از اندازه درآمد هزینه کند ولی وقتی این روند برای همیشه ادامه پیدا می‌کند مشخص است که طرح اشکالی دارد. اگرچه بخشی از این موضوع هم به فرهنگ ایرانی برمی‌گردد که همیشه هزینه‌هایش را بیش از درآمدش اعلام می‌کند. وی به لزوم ساماندهی روش آمارگیری در طرح هزینه درآمد خانوار اشاره و خاطرنشان کرد: این طرح بسیار مهم است و حتی در اجرای طرح هدفمند کردن یارانه‌ها مبنای کار همین طرح هزینه درآمد خانوار بود. بنابراین باید تلاش شود که با روش‌‌های جدید این طرح با دقت بیشتر و واقعی‌تر انجام شود.
16 هزار صفحه اسناد پشتیبان برای برنامه پنجم
وی در بخشی از سخنان خود با تشریح برخی ابعاد برنامه‌ پنجم توسعه با بیان اینکه بیش از 16 هزار صفحه مدرک و اسناد پشتیبان به هیات رییسه مجلس در زمینه برنامه پنجم توسعه ارائه شده است گفت: ما برای تهیه این برنامه و تصویب آن در مجلس از همه ظرفیت‌ها استفاده کردیم و به نظر من الان قانونی داریم که توانسته چارچوب‌های مورد نظر را برای توسعه کشور به خوبی ترسیم کند.
40 سال سابقه تهیه طرح هزینه خانوار
در ابتدای این همایش ذبیح‌الله قائمی، معاون مرکز آمار ایران، بابیان اینکه طرح هزینه خانوار بیش از 40 سال است که از سوی نهادهای آماری کشور تهیه می‌شود، محورهای مهم همایش را فرآیند تولید آمارهای خانوار و داده‌های طرح،تهیه شاخص‌ها، روند و عوامل موثر بر توزیع درآمد، تعیین سطح رفاه و فقر، تعیین ویژگی‌های اجتماعی و فرهنگی خانوارها و همچنین تعیین الگوی مصرف خانوار برشمرد. احمد مجتهد رییس پژوهشکده پولی و بانکی نیز در این همایش گفت: طرح هزینه و درآمد خانوار از سال 1342 در مناطق روستایی و از سال 1347 در مناطق شهری کشور درحال اجرا است. وی بابیان اینکه جامعه هدف در طرح هزینه و درآمد خانوار شامل همه خانوارهای ساکن و گروهی در نقاط شهری و روستایی است، ضمن اشاره به نتایج طرح هزینه و درآمد خانوار در سال 1388 گفت: بر‌اساس نتایج این طرح 90 درصد خانوارهای آمارگیری شده شهری از گاز لوله کشی، 86 درصد از تلفن همراه و 36درصد از خودروهای شخصی استفاده می‌کنند. مجتهد با اشاره به اینکه این ارقام برای سال 1387 به ترتیب 89، 79 و 34درصد بوده است، افزود: همچنین بر‌اساس نتایج طرح یاد شده، هزینه یک خانوار شهری شامل 7/22 درصد هزینه خوراکی و 3/77 درصد هزینه غیرخوراکی است که این میزان برای خانوار روستایی به ترتیب 37 و 63 درصد است.

رییس شورای رقابت: طرح هزینه ـ درآمد خانوار رفتار واقعی جامعه را نشان می‌دهد.
جمشید پژویان رییس شورای رقابت نیز در همایش نیم قرن با اقتصاد خانوار تاکید کرد که در چارچوب مطالعات اقتصادی تنها مرجع اطلاعات بودجه خانوار است که می‌تواند نشانگر رفتار مصرف‌کننده و تولید‌کننده باشد. وی افزود: طرح هزینه درآمد خانوار مهم‌ترین طرحی است که می‌تواند اطلاعات بودجه خانوار را در چارچوب مبانی سیستم تقاضا در اقتصاد خرد بیان کند. پژویان با اشاره به اینکه از سال‌ها پیش نتیجه اطلاعات طرح هزینه درآمد خانوار را آنالیز کرده است، گفت: تجربه من نشان می‌دهد که نتایج این طرح همواره بسیار به واقعیت نزدیک بوده و می‌تواند به عنوان پایه اصلی برای برنامه ریزی‌ها استفاده شود. وی با بیان اینکه نتایج این طرح می‌تواند رفتار مصرف و تولید در جامعه را نشان دهد، گفت: از مهم‌ترین کاربردهای این طرح، شناخت رفتارهای مصرف‌کننده است چون نتایج آن قابلیت تفکیک دارد و در شرایط کفایت آماری اطلاعات بسیار گسترده‌ای از اقتصاد خانوار می‌تواند ارائه کند.
رییس شورای رقابت تاکید کرد: بر‌اساس مطالعات صورت گرفته، تقریبا هیچ گونه اختلال اساسی در نتایج طرح هزینه درآمد خانوار وجود ندارد. به گفته وی طرح‌های عملی همواره با طرح‌های تئوری متفاوت‌اند ودر عمل ممکن است اشکالات کوچکی در اجرا بروز کند، اما واقعیت این است که نتایج طرح هزینه درآمد خانوار به واقعیت بسیار نزدیک است.

روزنامه دنیای اقتصاد