اوره و متانول در یک نگاهنفت، گاز و پتروشیمی شیمیایی و حلال‌ها 

به گزارش ارانیکو وبه نقل از -پایگاه اطلاع رسانی بازار سرمایه -سنا، شناخت و بکار گیری هر چه بیشتر توانایی های هر کشور شرط لازم برای توسعه اقتصادی آن تلقی می شود ، در کشور ایران که حدود 9 درصد از ذخایر نفت و 18 درصد ذخایر گاز جهان را طبق آمار بریتیش پترولیوم در سال 2012 در اختیار دارد صنایع وابسته به نفت و گاز از جمله صنعت پتروشیمی از مزیت های بالقوه کشور به شمار می آیند، برای نمونه در سال 1383 از 3846 میلیون دلار صادرات غیر نفتی کشور 7451 میلیون دلار ( 27.3 درصد ) متعلق به صادرات محصولات پتروشیمی بوده است ، در همان سال در بین محصولات پتروشیمی صادرات متانول با 952 هزار تن رتبه اول از نظر حجم و رتبه دوم از نظر ارزش ( 255 میلیون دلار ) را دارا بوده است . در واقع متانول به عنوان یکی از محصولات بالا دستی صنعت پتروشیمی و از منابع تجدید شدنی سوخت محسوب می شود که می تواند جایگزین مشتقات نفت خام گردد و در تولید فرآورده هایی از قبیل ضد یخ ، حلال و سوخت استفاده شود . طبق گزارش منتشر شده توسط گمرک جمهوری اسلامی ایران ، صادرات متانول در سال 1390 با ارزشی برابر با 1364 میلیون دلار در رتبه 3 صادرات کل کشور قرار گرفته است و در سال 1391 در رتبه نخست. طبق گزارش هیات مدیره شرکت سرمایه گذاری نفت و گاز و پتروشیمی تامین ، ظرفیت تولید متانول در جهان 86 میلیون تن و ظرفیت تولید این محصول در ایران معادل 5.04 میلیون تن معادل 5.87 درصد ظرفیت تولید کل جهان بوده است. شرکت پتروشیمی زاگرس با ظرفیت تولید 3.3 میلیون تن متانول معادل 3.83 درصد کل ظرفیت تولید متانول جهان ، بزرگترین تولید کننده این محصول در ایران است و شرکت های پتروشیمی فن آوران با ظرفیت تولید یک میلیون تن ، پتروشیمی خارک با ظرفیت تولیدی 660 هزار تن و پتروشیمی شیراز با ظرفیت تولیدی 84 هزار تن در رده های بعدی از لحاظ ظرفیت تولید متانول قرار می گیرند .

در سال های آینده استفاده از متانول در کاربردهای سوختی از یک سو و استفاده از آن جهت تولید پلاستیک از سویی دیگر با افزایش قابل توجهی رو به رو خواهد شد بگونه ای که برآورده شده است تا سال 2022 تقاضای متانول از سطح 60 میلیون تنی فعلی به 173 میلیون تن خواهد رسید که بیش از 70 درصد تقاضای آن مربوط به کاربردهای سوختی و تولیدی پلاستیک خواهد بود ، گفتنی است در سال های اخیر عمده استفاده از متانول در تولید DME ، MTBE و به صورت افزودنی مستقیم در بنزین بوده است که ماده MTBE به عنوان ماده افزودنی به بنزین موجب افزایش عدم آرام سوزی ( اکتان ) بنزین می گردد ، از DME نیز به عنوان جایگزین پروپان در ترکیب LPG استفاده می گردد . کاربرد نوظهوری نیز برای DME ایجاد شده که آن سوخت جایگزین در بازار حمل و نقل دیزلی خصوصا در بازار حمل و نقل دیزلی چین است. یکی دیگر از کاربردهای متانول این است که به عنوان خوراک طی فرآیندی کم هزینه تبدیل به الفین یا پروپیلن می شود و پیش بینی می شود در نهایت تولید کنندگان متانول بازار تجاری متانول را تنها به صورت یک بازار جایگزین برای بازار الفین نگاه خواهند کرد. البته در تحلیل های مرتبط با متانول باید به قدرت کشور چین در این محصول توجه داشت برای نمونه نقش چین در تقاضای متانول در سال 2012 حدود 50 درصد بوده است نکته دیگری که قابل تامل می باشد این است که 84 درصد از خوراک مجتمع های تواید متانول در سال های اخیر گاز طبیعی و تنها 12 درصد آن بر مبنای ذغال سنگ بوده است ، اما با توجه به آنکه حدود 98 درصد از واحد های بر مبنای ذغال سنگ در چین قرار دارند پیش بینی می شود که روند تولید متانول از ذغال سنگ در سال های آتی با شدت بیشتر پیش رود ، بنابراین بررسی روند قیمتی ذغال سنگ می تواند در زمینه برآورد قیمت متانول مفید باشد . لازم به ذکر است آسیای شمال شرقی، اروپا و آمریکا بزرگترین وارد کنندگان متانول در سال 2012 بودند که واردات آنها مجموعا 80 درصد از کل واردات جهان را تشکیل می دهد، خاورمیانه و شمال آفریقا هچنان بزرگترین صادرکنندگان متانول باقی خواهند ماند و سهم آنها از کل صادرات جهان به 70 درصد می رسد (سید محمد هادی رضوی، 1392).

در دو سال اخیر قیمت جهانی متانول افزایش بی سابقه ای را تجربه کرده است بطوریکه در ابتدای سال 2013 قیمت جهانی متانول در اروپا و آسیا به ترتیب 370 دلار و 435 دلار برای هر تن بوده است ، اما با افول بی سابقه نفت که از جولای 2014 شروع شد و توسط بسیاری از موسسات معتبر بین المللی نیز پیش بینی نشده بود قیمت محصولات وابسته به نفت نیز با کاهش رو به رو شده است که در ادامه روند قیمتی متانول را مدت اخیر می توانید مشاهده کنید که قیمت های مربوطه از مجملات ICIS و PLATS استخراج شده است، همانطور که مشخص است همبستگی قابل توجهی در روند قیمتی متانول چین و جنوب شرقی آسیا با نفت خام برنت و وست تگزاس وجود دارد که از روی شکل زیر بوضوح قابل مشاهده است:

با توجه به افت قیمت نفت، قیمت متانول نیز با کاهش روبرو شده است البته تنها عامل بر تغییرات قیمت متانول را نمی توان نفت دانست، اورهال شرکت های بزرگ تولید کننده متانول در سطح جهان و کاهش تولید برخی شرکت های تاثیرگذار در سطح جهان به واسطه کاهش و یا قطعی مواد اولیه از دیگر عوامل اثرگذار بر قیمت متانول هستند. گفته می شود برخی شرکت های متانولی از جمله پتروشیمی زاگرس جهت کنترل قیمت ها و جلوگیری از کاهش بیشتر قیمت متانول، عرضه های خود را کاهش داده اند، بنابراین پیش بینی می شود نرخ 300 دلار برای سراسر سال آینده متانول رقمی منطقی باشد البته با فرض اینکه قیمت نفت از قیمت های کنونی پایین تر نیاید و محدوده 40 دلار کف قیمتی نفت محسوب شود. در مجموع و با توجه به بررسی که در زمینه قیمت متانول و ارتباطی که با قیمت نفت دارد، صورت گرفت پیش بینی می شود نرخ متانول برای سال آینده و با فرض قیمت های فعلی نفت در محدوده 270 تا 360 دلار دارای یک کف و سقف قیمتی باشد.


بخش دوم: اوره

از میان عناصر شناخته شده در طبیعت، ازت، فسفر و پتاسیم بیشتر از بقیه در رشد گیاهان موثرند و از این رو بعضی ترکیبات حاوی این عناصر بعنوان کود شیمیایی در کشاورزی مصرف می­شوند. اوره از مشهورترین کودهای ازته بوده که از محاسن آن می توان به مواردی از قبیل سازگاری برای اغلب گیاهان بویژه همه غلات، عدم تغییر در غلظت املاح خاک و بجا نگذاشتن ترکیبات نمکی در خاک اشاره نمود. از کل اوره تولیدی در جهان بیش از 70 درصد آن به مصرف کشاورزی رسیده و بقیه در تولید پودر ملامین، استفاده به عنوان خوراک دام، مصارف پزشکی و غیره استفاده می­شود. به­منظور بررسی رابطه بین قیمت نفت و قیمت اوره از داده­های تاریخی قیمتی نفت خام برنت و کود اوره فوب دریای سیاه استفاده شده است. بدین جهت، قیمت­های ماهانه 23 سال اخیر (ماه ژانویه سال 1991 تا دسامبر 2014) نفت و اوره از سایت Indexmundi.com استخراج شده است. نمودار زیر نشان­دهنده قیمت این دو کالا در بازه زمانی فوق است.

همان­گونه که در نمودار فوق مشاهده می­شود؛ می­توان دوره زمانی 23 ساله فوق را به دو قسمت تقسیم کرد، از سال 1991 تا پایان سال 2008 میلادی که همبستگی بسیار زیادی بین قیمت نفت و قیمت اوره مشاهده می­شود که تقریباً معادل مثبت 90 درصد است. اما از سال 2009 تا انتهای سال 2014 میلادی میزان همبستگی قیمت بین این دو کالا همچنان مثبت ولی به مقدار زیادی کاهش پیدا کرده است و به عدد حدود مثبت 70 درصد رسیده است. البته ممکن است بررسی این رابطه از لحاظ زمانی متفاوت باشد، به نحوی که این امکان وجود دارد که قیمت نفت با وقفه­ای چندماهه بر روی قیمت کود اوره اثرگذار باشد که بدین منظور بایستی از تکنیک­های اقتصادسنجی که اثرگذاری دو متغیر را بر روی هم و با وقفه زمانی در نظر می­گیرد، استفاده شود.

براساس بررسی­های صورت گرفته بر روی عوامل اثرگذار بر روی قیمت جهانی اوره، عوامل زیر احصاء گردیده است. لازم به ذکر است آوردن عوامل زیر به عنوان عوامل اثرگذار بر روی قیمت اوره به این معنا نیست که عوامل دیگری وجود ندارد، زیرا همان­گونه که می­دانیم در اقتصاد جهانی شناسایی تمام عوامل اثرگذار بر یک متغیر کاری بس دشوار و تا حدود زیادی ناشدنی است. به هر صورت با توجه به بررسی­های انجام شده، بیش از آنکه قیمت اوره تحت تأثیر قیمت جهانی نفت باشد، تحت تأثیر محرک های عرضه و تقاضا خود محصول است که در زیر به برخی از عوامل موثر بر عرضه و تقاضا اشاره شده است اما این بدان معنی نیست که قیمت نفت هیچ تأثیری بر قیمت اوره ندارد.

· میزان تولید و مصرف در کشور چین به عنوان بزرگترین تولید کننده و مصرف کننده کود اوره در جهان و میزان صادرات اوره در صورت وجود مازاد تولید نسبت به مصرف داخلی

· وجود طرح­های توسعه­ای تولید اوره در سال­های پیش­رو در چین و ایالات متحده آمریکا

· تعرفه صادرات اوره در چین

· رشد اقتصادی جهان و افزایش درآمد سرانه

· افزایش یا کاهش جمعیت جهان

· قیمت محصولات کشاورزی (غلات، ذرت و ...)

· سیاست­های یارانه­ پرداختی به کشاورزان

· بازارهای ارز و شاخص دلار

· سطح زیر کشت محصولات کشاورزی در جهان

· قیمت مواد اولیه تولید اوره شامل قیمت گاز طبیعی، ذغال سنگ و آمونیاک

بررسی هر یک از عوامل فوق می­تواند انتظارات قیمتی از این محصول را در سال­های پیش­رو تا حد زیادی تبیین نماید.

به دلیل آن که ماده اولیه تولید اوره آمونیاک است، قیمت آمونیاک می­تواند معیاری برای کف قیمتی اوره در نظر گرفته شود. برای تولید هر یک تن اوره، 58/0 تن آمونیاک و 78/0 تن گاز دی اکسید کربن مصرف می­شود.

از طرف دیگر قیمت حبوبات می­تواند به عنوان سقفی برای قیمت اوره لحاظ گردد. به اعتقاد Yara International حدود 50 درصد از حرکت قیمت اوره توسط قیمت حبوبات (ذرت و گندم) توضیح داده می­شود. قیمت حبوبات خود تحت تأثیر شاخص دلار، نرخ رشد اقتصادی در بازارهای نوظهور و آب و هوا است.

گفتنی است یکی از مهمترین مسائلی که در تعیین قیمت کف یک کالا نقش بسیار مهمی دارد میزان بهای تمام شده برای تولید آن کالا می­باشد. شکل زیر منحنی بهای تمام شده تولید اوره را در سال 2014 میلادی در کشورهای مختلف نشان می­دهد. تقسیم بندی بهای تمام شده اوره در چین به دو قسمت دوره با مالیات بالا و دوره با مالیات پایین به دلیل وجود مالیات متفاوت بر صادرات اوره این کشور می­باشد که در ماه­های با تقاضای بالا مالیات بیشتر بر صادرات وجود دارد. البته لازم به ذکر است که طبق تعرفه سال 2015، مالیات بر صادرات اوره در چین در تمام ماه­های سال تک نرخی و به ازای هر تن معادل 80 یوان چین (تقریبا 13 دلار) شده است.