پاسخ معتدل ایران به آژانس برای ارایه اطلاعات در چارچوب کد اصلاحی 3.1

نشست فصلی شورای حکام از امروز دوشنبه به مدت یک هفته در مقر آژانس بین‌المللی انرژی اتمی با سخنرانی یوکیا آمانو آغاز می‌شود.

بر اساس رویه معمول 10 سال گذشته موضوع هسته‌ای ایران و گزارش فصلی آژانس درباره فعالیت‌ها و تاسیسات هسته‌ای ایران از جمله مهم‌ترین موضوعات این نشست است که اواخر هفته جاری در دستور کار قرار می‌گیرد.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی بیش از 10 سال است که هر سه ماه یک‌بار گزارشی درباره آخرین تحولات و پیشرفت‌های هسته‌ای ایران منتشر و در اختیار اعضای شورای حکام و آژانس قرار می‌دهد. این گزارش‌ها بعد از ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت سازمان ملل هم‌زمان به این شورا ارایه می‌شود و از این رو علاوه بر قطعنامه‌های شورای حکام بر اساس قطعنامه‌های شورای امنیت تهیه و تنظیم می‌شود. بنابراین بسیاری از درخواست‌های آژانس از ایران بر اساس قطعنامه‌هایی است که در شورای امنیت علیه ایران تصویب شده است و ایران آنها را به استناد غیرقانونی و سیاسی بودن اجرا نمی‌کند.

یوکیا آمانو در گزارش اخیر خود درباره ایران بار دیگر اعلام کرد که به راستی‌آزمایی درخصوص منع انحراف مواد هسته‌ای اعلام شده در تاسیسات هسته‌ای ایران ادامه می‌دهد ولی در وضعیتی قرار ندارد که اطمینان موثقی درباره فقدان فعالیت‌ها و مواد هسته‌ا‌ی اعلام نشده در ایران ارایه دهد و نتیجه‌گیری کند که تمامی مواد هسته‌ای در ایران صلح آمیز است.

جمله فوق بیش از یک دهه است که دست به دست در گزارش‌های مدیران کل فعلی و سابق آژانس می‌چرخد. اجرای پروتکل الحاقی یکی از مهم‌ترین راه‌های رسیدن به اطمینان از انحراف نداشتن برنامه هسته‌ای یک کشور است، اما پذیرش پروتکل الحاقی امری در اختیار و چارچوب حاکمیت کشورها و بر اساس تصمیم و تصویت دولت و پارلمان کشورهای عضو صورت می‌گیرد. با این حال آژانس همواره در این سال‌ها در اقدامی فراپادمانی و مداخله‌جویانه خواستار امضا و اجرای پروتکل الحاقی از سوی ایران شده است. اما ایران اجرای پروتکل الحاقی را امری در اختیار مجلس شورای اسلامی و نیز ارایه تضمین برای خروج پرونده هسته‌ای از دستور کار شورای حکام و شورای امنیت و عادی شدن موضوع ایران در مذاکرات فنی با آژانس و مذاکرات سیاسی با 1+5 منوط کرده است.

شایان ذکر است که دولت ایران این اقدام را در اواخر سال 2003 به مدت دو سال و نیم و به صورت داوطلبانه اجرا کرد.

بر اساس گزارش فوریه 2015 مدیرکل آژانس اعلام می‌کند که مشکلات موجود در همکاری ایران و آژانس در قالب "چارچوب برای همکاری" هم‌چنان لاینحل باقی مانده است و اختلاف‌ها بر سر دو موضوع باقی‌مانده از مرحله سوم همکاری‌ها در جای خود باقی است.

"بررسی ادعاهای مربوط به مدل‌سازی و محاسبات نوترونی" و "تبادل اطلاعات در خصوص ادعاهای مربوط به آغازگرهای انفجاری بزرگ و ادعاها درباره انفجار قوی مربوطه در ایران" دو موضوعی است که هنوز ایران و آژانس از آنها عبور نکرده‌اند.

در عین حال، موضوع اختلافی دیگر که مدت‌ها میان ایران و آژانس تنش‌آفرین بود، مساله بازدید از سایت مریوان است.

آژانس بین‌المللی انرژی اتمی سه سال پیش مدعی شد که ایران احتمالا در منطقه مریوان در نزدیکی مرز عراق، دست به آزمایش انفجارهای بزرگ زده است. با وجود این‌که تهران بازدید از این منطقه را به عنوان پیشنهادی برای اجرای گام بعدی توافق دوجانبه مطرح کرده، اما آژانس همچنان از اعزام بازرسان خودداری کرد.

رضا نجفی، نماینده دائم ایران در آژانس پیش از این در سخنانی درباره درخواست آژانس برای بازدید از منطقه مریوان گفته بود، " در جهت اثبات موضوع برای کشورهای عضو، آمادگی خود را برای اجازه دسترسی مدیریت شده آژانس، استثنائا" و به صورتی داوطلبانه، به یکی از سایت‌های مورد ادعا در "منطقه مریوان" مجددا اعلام می‌کنیم.

با این حال آژانس در گزارش مورخ نوامبر 2011 خود ادعا کرد که "‌اطلاعات بیشتر ارائه شده از سوی همان کشور عضو به آژانس نشان می‌دهد که آزمایشات انفجاری قوی در سطح وسیع توسط ایران در منطقه مریوان صورت گرفته است"‌.

به گفته نجفی، منطقه مریوان همان گونه که به آژانس نشان داده‌ شده بیش از 2000 کیلومتر مربع وسعت دارد. چنین آزمایشات ادعائی در صورتی که سایت مورد نظر مورد بازدید قرار گیرد به راحتی قابل شناسایی است. مطمئن هستیم که این گونه ادعاها همچون سایر ادعاهای مطروحه جعلی، بی اساس و ساختگی‌اند. از این‌رو "همان به اصطلاح کشور عضو" که اطلاعات گمراه کننده دیگری به آژانس داده، یا باید مختصات سایت ادعائی را به آژانس ارائه دهد تا آژانس قادر باشد ادعایش را راستی آزمائی کند یا این‌که واقعیت مطلب را گفته و اعتراف کند که اطلاعات جعلی به آژانس داده و کشورهای عضو را گمراه ساخته است.

پس از آن خبرگزاری رویترز در گزارشی تلویحا اعلام کرد آژانس پیشنهاد بازدید از سایت ادعایی در مریوان را رد کرده است. این خبر با واکنش جدی ایران مواجه شد.

نماینده دائم ایران در آژانس در این‌باره اظهار کرد که "آژانس نمی‌تواند فقط با ارسال یک ایمیل برای یک خبرگزاری از مسئولیت خود شانه خالی کند." به نظر می‌آید آژانس قصد دارد بدون اعتراف به اشتباه بودن درخواست و ادعایش درباره مریوان از بیان و دلایل حذف این ادعا در گزارش‌هایش طفره رود.

در همین چارچوب پایگاه خبری بلومبرگ اخیرا در گزارشی با موضوع بازرسی آژانس از منطقه مریوان و ادعاهایی که در این مورد مطرح کرده است، نوشت: خودداری دیده‌بان هسته‌ای سازمان ملل از اعزام بازرسان به این منطقه با وجود پیشنهاد ایران، نشان می‌دهد که این نهاد احتمالا به اشتباه اطلاعاتی خود پی برده است. این پایگاه خبری به نقل از رابرت کلی، مدیر اسبق آژانس در این رابطه گفته است: مریوان یک نمونه کلاسیک از عملکرد تحلیلگران بی‌تجربه‌ای است که هر آن‌چه به آن‌ها گفته می‌شود را بی‌ چون و چرا می‌پذیرند. بی‌میلی آژانس برای رفتن به محل مربوط به یکی از دو موضوعی که لاینحل اعلام شده‌اند، نشان می‌دهد که آن‌ها اکنون به اشتباه خود پی برده‌اند.

برخی کارشناسان با توجه به افزایش امیدها برای رسیدن به توافق جامع میان ایران و 1+5 در یک ماه و ماه‌های آینده عقب‌نشینی آژانس از ادعایش در مورد منطقه مریوان را نوعی رفتار سیاسی در هماهنگی با کشورهای مذاکره‌کننده در گروه 1+5 می‌دانند. با وجود اختلاف‌نظرهای موجود میان ایران و‌ آژانس و بعد از ملاقات مدیرکل آژانس با وزیر خارجه کشورمان و معاون وی انتظار می‌رود، مسیرهای مذاکراتی میان دو طرف همراه با مذاکرات سیاسی یک بار دیگر گشایش یابد.

مدت‌هاست گزارش آژانس درباره ایران در بخش‌های زیادی تکراری و همراه با جزییاتی فنی و اغلب غیرضروری منتشر می‌شود و این روند موجب شده تا یکی از مهم‌ترین گزارش‌های‌ دیده‌بان هسته‌ای بین‌المللی را به کسل‌کننده‌ترین و طولانی‌ترین آنها تبدیل کند.

در عین حال یکی از نکات قابل توجه در گزارش‌های آژانس که به نظر می‌آید با تلاش نمایندگی دائم ایران در آژانس صورت گرفته، انتقال بسیاری از جزییات فعالیت‌های هسته‌ای ایران از متن به ضمیمه‌های گزارش است. هر چند که آژانس با انتشار دقیق عدد به عدد و گرم به گرم فعالیت‌ها و مواد هسته‌ای ایران در این جداول به حاشیه بردن برخی مسایل را در ضمیمه‌ها جبران کرده است.

ایران و کشورهای عضو جنبش غیرمتعهدها در آژانس همواره نسبت به انتشار جزییات برنامه هسته‌ای ایران و کشورهای دیگر در گزارش‌های آژانس انتقاد داشته‌اند اما این انتقاد‌ها راه به جایی نبرده است و آژانس تنها شکل کار خود را تغییر داده است.

در ادامه به برخی نکات قابل تامل و جدید در تاسیسات و فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران در گزارش اخیر آژانس اشاره خواهد شد.

ذخایر اورانیوم 5 درصدی غنی شده ایران نسبت به گزارش قبلی به هشت تن (7952.9 کیلوگرم) افزایش یافته است، در حالی که نرخ غنی‌سازی 5 درصدی ایران نسبت به گزارش قبلی آژانس تغییر نکرده است.

سانتریفیوژهایی که در بخش پایلوت نطنز قبل از توافق ژنو اورانیوم تا غنای 20 درصد تولید می‌کردند، بیش از یک سال است که اورانیوم با غنای 5 درصد تولید می‌کنند و فعالیت‌شان بدون اتصال به یکدیگر ادامه دارد.

سانتریفیوژ IR-8 که جدیدترین نسل سانتریفیوژ ایران است، بدون فعالیت در جای خود باقی است و سایر سانتریفیوژهای تحقیقاتی به طور مجزا یا گروهی در بخش تحقیق و توسعه نطنز خوراک دهی می‌شوند.

خوراک‌دهی چهار آبشار از 16 آبشار فعال در سایت غنی‌سازی فردو با اورانیوم طبیعی هم‌چنان ادامه دارد و هیچ یک از 12 آبشار دیگر از زمان اجرای توافق ژنو خوراک‌دهی نشده‌اند.

پس از اجرایی شدن توافق ژنو سانتریفیوژهایی که در فردو اورانیوم 20 درصدی تولید می‌کردند برای تولید اورانیوم 5 درصدی با اورانیوم طبیعی تغییر وضعیت پیدا کردند.

نکته قابل توجه در گزارش اخیر آژانس درخواست ایران برای جایگزینی سانتریفیوژهای معیوب و از کارافتاده با روتورهای جدید است. آژانس در این گزارش نیز تایید کرده است که از زمان اجرایی شدن برنامه اقدام مشترک تولید و سوار کردن روتور سانتریفیوژ با برنامه ایران برای جایگزینی سانتریفیوژهای آسیب دیده هم‌خوانی دارد.

این گزارش نشان می‌دهد، بخش عمده‌ای از UF6 غنی‌شده تا 5 درصد ایران در روند تبدیل به پودر دی‌اکسید اورانیوم غنی‌شده قرار گرفته است.

ایران از می 2014 کارخانه پودر دی‌اکسید اورانیوم غنی‌شده EUPP را آغاز کرد. تا 13 فوریه 2015 در مجموع 5506 کیلوگرم UF6 طبیعی را به فرایند تبدیل تزریق کرده و 1375.5 کیلوگرم اورانیوم را به شکل دی‌اکسید‌ اورانیوم تولید کرده است.

از دیگر نکات گزارش آمانو، اعلام ایجاد خطوط فرآیند بازیابی اورانیوم از پسماندهای جامد و مایع از سوی ایران است که آژانس خواستار ارایه اطلاعات بیش‌تر درباره آن شده است. با این وجود، ایران فعالیت‌های تحقیق و توسعه مربوط به بازیابی اورانیوم از پسماند جامد را آغاز کرده است.

اما نکته جالب گزارش فوریه 2015 آژانس، درخواست فراپادمانی و البته تکراری این نهاد بین‌المللی تخصصی هسته‌ای برای ارایه اطلاعات ساخت نیروگاه‌های جدید در بوشهر در چارچوب کد اصلاحی 3.1 است.

آژانس در نامه‌ای در 7 ژانویه 2015 به ایران درخواست کرده است که بر اساس الزام مرتبط با مفاد کد اصلاحی 3.1 بخش عمومی ترتیبات فرعی، طراحی اولیه و برنامه ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای که ایران اعلام کرده است، انتظار می‌رود در ابتدای 2015 در سایت بوشهر ساخته شوند را ارایه کند.

بر اساس گزارش آژانس، ایران در پاسخ به این درخواست پاسخ داده است که "موضع ایران درباره کد اصلاحی 3.1 همان است که قبلا اعلام کرده است."

با این حال ایران در پاسخ به درخواست اخیر آژانس، مراتب انعطاف و حسن نیت را نشان داده و افزوده است که "اطلاعات بیش‌تر هنگامی که در دسترس باشد به آژانس در زمان مقتضی ارایه خواهد شد."

بر اساس کد اصلاحی ۳.۱ هر کشوری از زمانی که تصمیم به ساخت یک برنامه هسته‌ای می‌گیرد موظف می‌شود که آژانس را مطلع کند. ایران پیش از این در چارچوب اعتماد سازی اجرای این کد را پذیرفته بود اما با ارجاع پرونده هسته‌ای ایران به شورای امنیت ایران علاوه بر پروتکل الحاقی، اجرای داوطلبانه کد 3.1 ترتیبات فرعی را لغو کرد.

نکته حایز اهمیت گزارش اخیر آژانس، اعلام فعالیت نیروگاه بوشهر با 70 درصد ظرفیت خود در تاریخ 14 و 15 فوریه 2015 بوده است.

بر اساس اعلام سازمان انرژی اتمی، نیروگاه اتمی بوشهر بر اساس برنامه‌ریزی قبلی از ساعت 23 دهم اسفندماه جاری برای حدود دو ماه از مدار خارج شد.

این تصمیم در راستای فراهم کردن امکان در مدار بودن نیروگاه در ایام اوج مصرف شبکه سراسری در تابستان سال 94 اتخاذ شده است.

نیروگاه اتمی بوشهر در حال حاضر حدود 190 روز کارکرد موثر سوخت دارد، که در صورت ادامه تولید، با رسیدن به مرز سیصد روز کارکرد موثر سوخت در اواسط خردادماه که بیش‌ترین نیاز به تولید برق این نیروگاه وجود دارد، باید برای سوخت‌گذاری بعدی از مدار خارج می‌شد.

ایسنا