ورود به صنایع پیشران از جمله بخش معدن و صنایع معدنی را می‌توان یکی از اولویت‌های هیات‌های تجاری خارجی در شرایط پس از تحریم دانست، اما آنچه مسلم است، برای ورود سرمایه‌گذاران به این بخش‌ها، دولت باید گام به گام با برنامه‌ریزی پیش برود. از این رو در دوران گذار و در فضای پس از تحریم، کشور ما از دیدگاه فعالان داخلی حوزه معدن و صنایع معدنی و از منظر سرمایه‌گذاران خارجی، از مزیت‌های نسبی در سرمایه‌گذاری در بخش معدن برخوردار است. از سوی دیگر با لغو تحریم‌ها، شرایطی فراهم خواهد شد که با حضور سرمایه گذاری خارجی و متخصصان، می‌توانیم بخش معدن را به سمت تولید با ارزش افزوده بیشتر سوق دهیم.
رییس سازمان نظام مهندسی معدن ایران نیز در این باره معتقد است: «دوران پس از تحریم، آغاز سرعت گرفتن حرکت کشور در مسیر توسعه اقتصادی به واسطه فراهم شدن شرایط حضور سرمایه‌گذاران خواهد بود؛ چرا که سرمایه‌گذار خارجی، منتظر به آرامش رسیدن فضای کسب‌وکار در ایران در دوران پس از تحریم است تا پس از آن، سرمایه‌های خود را با اطمینان کامل وارد کار کنند. بنابراین با توجه به پتانسیل‌های بالای معدنی در کشور، نیازمند توجه بیشتر و تغییر نگاه مسوولان دولتی و صاحبان سرمایه در پررنگ کردن بخش معدن و صنایع معدنی در اقتصاد کشور هستیم و دولت باید تا جایی که امکان دارد، دست از دخالت در بخش معدن بردارد و از توان بخش خصوصی واقعی و تشکل‌ها در این فضای جدید بیشتر استفاده کند.» به گفته ناصرنیا، «با لغو تحریم‌ها و سرریز شدن سرمایه‌های خارجی به این بخش، در 6 ماهه دوم سال جاری، بخش معدن رشدی بین 5 تا 10 درصد را تجربه خواهد کرد.».در همین زمینه با هرمز ناصرنیا، رییس سازمان نظام مهندسی معدن گفت‌وگو شده است.
با توجه به ایجاد فضای امیدواری در کشور پس از توافق هسته‌ای، انتظارات برای جذب سرمایه‌گذاری خارجی در بخش‌های مختلف اقتصاد کشور در فضای پس از تحریم بالارفته است؛ با این اوصاف و با توجه به لغو تحریم‌ها در نیمه دوم سال جاری می‌توان امیدوار بود که ورود سرمایه‌گذاران خارجی برای سرمایه‌گذاری در بخش معدن افزایش یابد؟
در دوران پس از تحریم و با اجرایی شدن مراحل مربوط به توافق هسته‌یی و رفع کامل تحریم‌ها، فرصت‌های زیادی برای سرمایه‌گذاری بخش معدن و صنایع معدنی وجود دارد، اما تشویق سرمایه‌گذاران برای سرمایه‌گذاری در این بخش یک مقدمه است و برای ادامه فعالیت، مقدمات دیگری باید فراهم شود که این شرایط درحال حاضر فراهم نیست. البته پس از توافقات نهایی هسته‌یی، شاهد افزایش ورود سرمایه‌گذاران خارجی به کشور هستیم و این خود جای امیدواری است که حجم سرمایه‌گذاری در نیمه دوم سال جاری در بخش معدن افزایش یابد.
سرمایه‌گذاران خارجی در کدام حوزه صنایع معدنی تمایل بیشتر به سرمایه‌گذاری دارند؟
می‌توان گفت تمایل آنها بیشتر برای ورود و سرمایه‌گذاری در حوزه صنایع معدنی همچون فولادسازی، فلزات سنگین مثل نیکل، تیتانیوم و... باشد، اما باید به‌دنبال راه‌حل برای مشکلات موجود و جذب سرمایه‌گذار رفت که تاکنون اقدامات جدی در این زمینه انجام نشده است.
چه نوع موانع یا مشکلاتی بر سر راه جذب سرمایه‌گذاران خارجی وجود دارد که باید رفع شود؟
متاسفانه در حال حاضر شاهدیم که به راحتی سرمایه‌ها از کشور خارج می‌شود اما از آن طرف، دولت به راحتی اجازه سرمایه‌گذاری را به خارجی‌ها نمی‌دهد. اگرچه اراده دولت‌ها همواره جذب سرمایه‌های خارجی بوده است، اما برنامه و عملکرد آنها طوری بوده که ورود سرمایه‌گذار خارجی به کشور را مشکل کرده است. امنیت سرمایه، سودآوری، برگشت سرمایه و... از جمله مواردی است که باید در بخش سرمایه‌گذاری‌ها به آن توجه شود؛ چرا که سرمایه‌گذار در جایی اقدام به سرمایه‌گذاری می‌کند که ریسک کمتری داشته باشد. این در حالی است که رتبه ایران در ریسک سرمایه‌گذاری بسیار پایین است؛ یعنی هنوز فضای اطمینان‌بخش برای سرمایه‌گذار خارجی در ایران وجود ندارد یا خیلی ضعیف است.
وجود چنین فضایی تا چه اندازه به ضعف ساختارهای دولتی حاکم بر اقتصاد کشور برمی‌گردد؟
متاسفانه باید اذعان کرد، ساختارهای دولتی کشورمان دارای ضعف است و تلاش زیادی نیاز است که این ساختارها اصلاح شود. به‌طور مثال یکی از این موارد خروج ارز است؛ یعنی سرمایه‌گذار خارجی نباید دغدغه سرمایه‌گذاری خود در کشور ما را داشته باشد، این در حالی است که در این زمینه با موانع زیادی روبه‌رو هستیم.
چالش‌های عمده بخش معدن در حال حاضر چیست؟
در حال حاضر یکی از چالش‌های عمده بخش معدن دخالت بیش از حد دستگاه‌های دولتی در کار معدن است که می‌توان با اتخاذ سیاست‌های راهبردی این نوع دخالت‌ها را کاهش داد. نظارت و برنامه‌ریزی با دخالت متفاوت است. در واقع کار دولت برنامه‌ریزی و نظارت بر عملکردهاست. از این رو چنانچه مجوزی برای بهره‌برداری یک واحد معدنی صادر شده است، دولت حق دخالت ندارد. این در حالی است که برخی از معادن ما تحت فشار مقامات محلی، مردمی و نمایندگان مجلس شورای اسلامی قرار دارند. به‌طور نمونه یک معدن‌دار با 25 نفرکارکن مشغول به فعالیت است؛ این درحالی است که برخی از مسوولان و نمایندگان با تحت فشار قراردادن، سعی در جذب آشنایان برای فعالیت دارند.
حال اگر با مقاومت معدن‌دار روبه‌رو شوند، وی را تحت فشار قرار خواهند داد، در مقابل هم اگر بپذیرند، با ضرر و زیان روبه‌رو خواهند شد. البته یکی دیگر از مشکلات بخش معدن، ضعف بازاریابی خارجی است؛ چراکه تجار و بازرگان ما تنها در واردات تخصص دارند و در زمینه صادرات و بازاریابی محصولات داخلی خیلی تخصص ندارند و این ضعف بزرگ است؛ چراکه معدنکاران ما نمی‌توانند در تمام دنیا راه بیفتتد و اقدام به بازاریابی محصولات کنند.
راهکار شما برای رفع این مشکل چیست؟
راهکار اساسی در این زمینه فرهنگ‌سازی است؛ چراکه خیلی از معدنکاران خود اقدام به صادرات محصول می‌کنند. چندین سال در بازدیدی که از کارخانه روی در ژاپن به عمل آوردیم، متوجه شدیم که سنگ انگوران که متعلق به معدن انگوران زنجان یعنی بزرگ‌ترین معدن روی ایران است، از طریق دلالان از دوبی به ژاپن صادر شده است. این نشان می‌دهد که بازاز تولید ما با بازار صادراتی هیچ ارتباطی ندارد.
به اعتقاد شما معادن ایران چه اندازه توان جذب سرمایه خارجی را دارند؟
جذب سرمایه خارجی در صنایع گوناگون، متفاوت است؛ به طور مثال ظرفیت سرمایه‌گذاری در صنعت سیمان کشور تکمیل است، اما امکان جذب سرمایه برای تولید آهن وجود دارد؛ چراکه در حال حاضر تولید 25میلیون تن فولاد در سال را داریم؛ این در حالی است که در سند چشم‌انداز توسعه ملی، میزان تولید فولاد 35میلیون تن در سال پیش‌بینی شده است. همچنین برای صنایع معدنی مثل مس، روی و تیتانیوم نیز جا برای افزایش تولید و جذب سرمایه‌گذاری وجود دارد. نبود اطلاعات زمین‌شناسی و اکتشافی کافی یکی از مشکلاتی است که در بخش معدن ایران وجود دارد؛ چراکه سازمان زمین‌شناسی این اطلاعات را برای همگان منتشر نمی‌کند. از این‌رو سازمان نظام مهندسی معدن فرصت‌های سرمایه‌گذاری را منتشر کرده است.
چرا در سال‌های اخیر شاهد افت شاخص تولید در بخش معدن بودیم؟
سال 92 با افزایش تولید فولاد در چین مواجه بودیم که به دنبال آن افزایش قیمت فولاد و مواد معدنی نیز افزایش یافت. همچنین سال گذشته چین تولید فولاد خود را کاهش داد و با توجه به اینکه کشور چین یکی از اثرگذار‌ترین صنایع در دنیاست، این امر سبب کاهش قیمت تمام فلزات شد و موضوع تاثیرگذار دیگر در کاهش تولیدات معدنی رکود بخش ساختمان کشور است. از این‌رو رکود در این دو حوزه روی تولید مواد معدنی تاثیر منفی گذاشت و به دنبال آن، شاهد رکود سرمایه‌گذاری در بخش معدن در سال‌های 93 و 94 بودیم که رشدی را دربرنداشت.
در حال حاضر مجموع سرمایه‌گذاری‌های انجام‌شده در بخش معادن در حال بهره‌برداری به چه میزان است؟
در زمینه استخراج سنگ‌آهن 47درصد، استخراج سنگ مس 17درصد، استخراج سنگ‌های تزیینی و نما 9درصد، مصالح ساختمانی 6درصد و در بخش زغال‌سنگ نیز 5درصد است.
ارزش تولیدات معادن در حال بهره‌برداری چه میزان است؟
براساس آمار به دست آمده ارزش تولیدات کل معادن در حال بهره‌برداری 80هزار میلیارد ریال است و تغییرات قیمت تولیدات معدن از سال 90 تا سال 1393 به 180.5درصد رسیده است.
با توجه رشد منفی 6درصدی بخش معدن در نیمه نخست سال جاری، می‌توان انتظار داشت که با لغو تحریم‌ها شاهد تحقق رشد 6درصدی در بخش معدن و صنعت کشور باشیم؟
تحقق رشد مثبت در این دو بخش، تا حدی مربوط به تحولات جهانی است که ربطی به شرایط داخلی کشور ما ندارد، اما چنانچه تحریم‌ها لغو شود، قطع به یقین این امر منجر به تحرک در صنعت ساختمان خواهد شد که به طور مستقیم بر بخش معدن تاثیر مثبت خواهد گذاشت؛ چراکه مواد معدنی مثل گچ، سیمان، آهک، سنگ‌های تزیینی ما به صنعت ساختمان ارتباط دارد اما پیش‌بینی می‌شود با لغو تحریم‌ها که آثار روانی مثبتی بر بخش‌های مختلف اقتصادی کشور خواهد گذاشت، بخش معدن در 6ماهه دوم سال رشدی بین 5 تا 10درصد را تجربه کند.
چه اقداماتی از سوی سازمان نظام مهندسی معدن به عنوان یک نهاد فعال در عرصه معدنی برای تحقق رشد در این بخش انجام شده است؟
سازمان نظام مهندسی معدن ایران از ابتدای فعالیت خود وظایف مختلفی را برعهده داشته که یکی از آنها براساس قانون، جلب مشارکت در سرمایه‌گذاری برای فعالیت‌های معدنی است. به همین دلیل از ۵سال پیش ساختاری در سازمان نظام مهندسی معدن پایه‌گذاری شد و با دستگاه‌های مختلف همچون وزارت صنعت، معدن و تجارت، وزارت امور اقتصادی و دارایی و... ارتباط برقرار کرده که بر همین اساس، برنامه‌ریزی‌هایی مبنی‌بر پیدا کردن راهکار برای گسترش فعالیت‌های معدنی انجام شد و تا حدودی نتایج خوبی به دست آمد.
با توجه به اینکه یکی از اهداف ما جذب سرمایه‌گذار خارجی است، از اقدامات انجام‌شده، معرفی فرصت‌ها به سرمایه‌گذاران است. این موضوع نشان از ظرفیت بالای ایران در بخش معدن دارد. یکی دیگر از اقدامات برگزاری نمایشگاه فرصت‌های سرمایه‌گذاری در معدن و صنایع معدنی است که سرمایه‌گذاران خارجی را با فرصت‌های سرمایه‌گذاری در ایران آشنا می‌کند.
تعادل