نام ایران را بسیاری از جهانیان با هنر فرش دستباف می‌شناسند. هنری که زاییده ذهن و خلاقیت ایرانیان است. با این حال در برخی موارد دیده می‌شود که فرش‌های صنعتی و ماشینی گویا قصد رقابت شدید با فرش دستباف را دارند.
این در حالی است که برخی مشتریان بازار از قیمت بالای فرش دستباف گلایه کرده و این مورد را عاملی برای روی آوردن به فرش ماشینی می‌دانند. رییس مرکز ملی فرش ایران درباره این موضوع می‌گوید: حوزه فرش نیز مانند بسیاری از حوزه‌های صنعت و تولید دو محصول دارد. یک محصول به صورت دستباف که کاملا هنرمندانه است و تولیدی منحصر به فرد دارد و دیگری هم مدل صنعتی این فرش است که می‌تواند تولید انبوه داشته باشد.
این دو حوزه به‌طور کامل با یکدیگر متفاوت هستند. حمید کارگر ادامه می‌دهد: در ایرانی که مهد و قطب تولید فرش دستباف در دنیاست، مردم دنیا نیز ایران را به نام فرش و فرش را به نام ایران می‌شناسند و نشان پرشین کارپت (فرش ایرانی) در همه دنیا شناخته شده؛ نباید مشتاق استفاده از نمونه‌های صنعتی و ماشینی و مصنوعی فرش بود. وی تصریح می‌کند: فرش ماشینی، کالایی سرمایه‌ای و ماندگار نیست یعنی اگر روزی قرار باشد این فرش فروخته شود باید آن را با قیمتی ناچیز و به مغازه‌هایی که کالای دست دوم خریداری می‌کنند فروخت.
کپی تصنعی فرش دستباف
رییس مرکز ملی فرش ایران ادامه می‌دهد: فرش دستباف علاوه بر اینکه آسیبی به سلامت انسان وارد نمی‌کند، از الیاف طبیعی نیز تولید شده و از سوی دیگر به عنوان کالای سرمایه‌ای شناخته می‌شود، بنابراین در فرهنگ ایرانی نوعی پس‌انداز نیز به شمار می‌آید و هر زمان که قصد فروش آن را داشته باشیم، می‌توانیم با قیمتی بالاتر از قیمت خرید آن را بفروشیم.
به گفته کارگر در فرش ماشینی از یک طرح و نقش ممکن است هزاران طرح و نقش کپی شود و این تفاخری را برای خانواده‌ها به همراه ندارد. از سوی دیگر این فرش قیمت پایین‌تری در مقایسه با فرش دستباف دارد؛ چراکه نیروی انسانی خاصی را درگیر خود نمی‌کند. درواقع این فرش، کپی تصنعی فرش دستباف است. وی می‌افزاید: فرش دستباف حتی در تنگنای اقتصادی خانواده‌های ایرانی جایگاه خود را دارد به این معنا که همه می‌دانند این کالا سرمایه‌ای بوده و دوام بیشتری دارد اما مسئله این است که به دلیل قیمت بالای فرش دستباف به خرید فرش ماشینی روی می‌آورند. این درحالی است که فرش ماشینی از گنجینه غنی و ذخایر ارزشمند فرش دستباف استفاده می‌کند و به‌طور مستقل طرح و نقشی ندارد.
کارگر بیان می‌کند: متاسفانه برخی کارخانه‌های تولید فرش ماشینی مخاطب را فریب می‌دهند تا فروش بیشتری داشته باشند. این کارخانه‌ها القابی مانند دستباف، دستباف‌گونه و... را به‌کار می‌برند یا اینکه در تبلیغات خود و تابلوهای محیطی نصب شده در فروشگاه‌ها یا حتی دکورها از دار قالی استفاده می‌کنند؛ این امر نشان‌دهنده این است که فرش ماشینی وامدار فرش دستباف است. البته این‌کار مخاطبان را سردرگم می‌کند. به گفته او فرش ماشینی از لحاظ دوام، کیفیت، اصالت و سازگاری با سلامت انسان قابل مقایسه با فرش دستباف نیست. ایران پیش از دوران تحریم یکی از بزرگترین صادرکنندگان فرش دستباف به کشورهایی چون امریکا بود این در حالی است که در دوران تحریم، این صادرات کاهش داشت.
کارگر درباره این موضوع می‌گوید: قبل از اعمال تحریم‌ها در سال ۲۰۱۰ میلادی امریکا بزرگترین واردکننده فرش ایران بود و در سال ۸۸، حدود ۸۲ میلیون دلار صادرات فرش به امریکا داشته‌ایم، یعنی ۱۶ درصد صادرات فرش دستباف ایران به این کشور بوده اما در سال‌های اخیر صادرات فرش به این کشور متوقف شده است. حال باید تلاش کرد تا دوباره این بازار را از رقیبانی که در مدت تحریم این بازار را در دست خود گرفتند، پس بگیریم. وی بیان می‌کند: با برداشته شدن تحریم‌ها امیدواریم هزینه صادرات فرش ایران به سایر کشورها کاهش یابد و امکان صادرات دوباره فرش ایرانی به امریکا فراهم شود.
قیمت، عامل تعیین‌کننده خرید فرش
برخی منابع خبری از وجود تعداد ۹۵۰ شرکت تولید فرش ماشینی در کشور خبر می‌دهند. موضوعی که علی سلیمانی، فعال بازار فرش، درباره آن می‌گوید: ممکن است این آمار صحت داشته باشد چراکه تعداد شرکت‌هایی که فرش ماشینی تولید می‌کنند زیاد شده اما این موضوع مهم نیست چون تعداد کارخانه‌های فرش دستباف نیز کم نبوده و چه به صورت متمرکز و چه به صورت غیرمتمرکز شاهد بافت این کالای اصیل ایرانی هستیم. سلیمانی ادامه می‌دهد: نکته‌ای که درباره فرش دستباف بسیار مهم است بازاریابی، کیفیت و طرح آن است. به گفته او در حوزه فرش دستباف نیز اگر قیمت‌ها کاهش یابد مشتری‌های بیشتری پیدا خواهد شد چراکه برخی مشتریان به دلیل قیمت بالای این نوع فرش توانایی خرید ندارند و یکی از دلایلی که باعث می‌شود مردم به سمت خرید فرش ماشینی بروند قیمت نازل‌تر آن در مقایسه با فرش دستباف است. او تصریح می‌کند: فرش ماشینی در واقع فرش نبوده و از کفپوش، نایلون، پلی‌استر و مواد شیمیایی تشکیل شده و به دلیل اینکه به‌وسیله ماشین تولید شده قیمتی ارزان‌تر دارد.
تلاش برای بازگرداندن بازار فرش ایران
سلیمانی می‌گوید: حالا که تحریم‌ها برداشته شده باید برنامه‌ریزی‌های دقیق داشته باشیم تا بتوانیم بازارهای جهانی به ویژه بازار امریکا را برای این کالا بازپس بگیریم. با توجه به اینکه بیش از ۵سال است که از بازار امریکا دور شده‌ایم و کشوری مثل هندوستان جای ایران را در این بازار گرفته، حال باید با تبلیغات قوی و برنامه‌ریزی شده به بازاریابی جدید پرداخته و در این زمینه نظر و دیدگاه مشتریان را در سطح جهانی بدانیم.
الگوی فرش ماشینی مستقل شود
مدیرعامل اتحادیه فرش روستایی زنجان و عضو هیات مدیره اتحادیه فرش روستایی ایران با بیان اینکه برخی از فرش‌های ماشینی در تبلیغات خود از فرش دستباف نام می‌برند می‌گوید: این نوع فرش‌ها با کپی‌برداری و ایجاد تغییراتی کوچک در طرح باعث کاهش فروش فرش دستباف شده و فروش فرش ماشینی را بیشتر می‌کنند. اما به نظر نمی‌رسد که فرش ماشینی به این راحتی بتواند خود را جایگزین فرش دستباف کند. به گفته ناصر باباخانی سازمان ملی فرش، اتحادیه‌های مربوط و تمامی نهادهایی که با فرش دستباف در ارتباط هستند باید به احیای این فرش و طرح و نقش‌های قدیمی آن کمک کنند تا این فرش تنوع طرح‌های سابق خود را به‌دست بیاورد.
فرش دستباف و تاثیر بر سلامتی
رییس شرکت سهامی ملی فرش نیز با اشاره به اینکه تلاش فعالان فرش ماشینی بر رقابت تنگاتنگ با فرش دستباف است می‌گوید: باید تلاش کنیم تا با معرفی فرش دستباف به مردم آنها را با فرهنگ، سلامت و سرمایه گذاری فرش دستباف آشنا کنیم. محمدرضا عابد با بیان اینکه قیمت فرش ماشینی در مقایسه با فرش دستباف بسیار پایین‌تر است، ادامه می‌دهد: طرح‌های فرش ماشینی به صورت الگوبرداری و کپی از فرش دستباف است. این عامل باعث شده که فرش ماشینی در داخل و خارج از کشور روند رو به رشدی داشته باشد. وی بیان می‌کند: تاکید ما بر این است که فرش دستباف از لحاظ سلامتی برای انسان مفید است اما مردم از این موضوع اطلاع ندارند. عابد مهم‌ترین مشکل فرش دستباف را آگاهی نداشتن مردم از مزیت‌های این فرش و بالا بودن قیمت آن و ناتوانی مردم در خرید این نوع فرش دانست.
کارت اعتباری خرید فرش دستباف هم می‌آید
رییس مرکز ملی فرش ایران از برنامه توزیع کارت اعتباری خرید فرش دستباف از سوی دولت خبرداد و گفت: اعتبار این کارت ۱۰میلیون تومان و سود بانکی آن ۴درصد است. حمید کارگر در گفت‌وگو با مهر اظهار کرد: با توجه به اینکه در فاز نخست طرح خرید اعتباری کالاها، فرش ماشینی به‌صورت عمومی مطرح نشده و تنها نشان(برند)هایی خاص با فروشگاه‌هایی خاص انتخاب شده‌اند، بنابراین نمی‌توانستیم فرش دستباف را نیز با فروشگاه‌هایی خاص که ایجاد انحصار می‌کند، برای مشارکت در این طرح، معرفی کنیم. وی افزود: این به معنای آن نیست که رایزنی خاصی در زمینه گنجاندن فرش دستباف در قالب طرح خرید اعتباری دولت نکرده باشیم؛ بلکه رایزنی‌های مکرری انجام شده و هنوز هم ادامه دارد، بر این اساس روز گذشته مقرر شد که در فاز دوم طرح خرید اعتباری کالا، برخی تولیدکنندگان فرش دستباف در فهرست این طرح قرار گیرند.
صمت