علاوه‌بر این، نگرانی‌هایی از احتمال رشدهای غیرمنطقی و بیش از حد سهام نیز در این فضای بازار به‌وجود آمده است.
شاخص سهام از ابتدای زمستان از 14 کانال عبور کرد
سبزپوشی بدون اصلاح بورس تهران
ابراز نگرانی کارشناسان از رشدهای پرشتاب قیمت سهام
شاخص کل بورس تهران، روز گذشته در ادامه روند صعودی با رشد 1214 واحدی (معادل 1/6 درصد) مواجه شد. به این ترتیب، با کانال شکنی مکرر شاخص از ابتدای زمستان (14 کانال شکنی متوالی دماسنج بازار) ورود شاخص به کانال 75 هزار واحدی رقم خورد. در حالی شاهد رشدهای متوالی و دسته‌جمعی قیمت سهام هستیم که با ادامه ورود هیجانی نقدینگی نگرانی‌ها از رشدهای غیرمنطقی بازار تشدید شده است. در این خصوص، از زمان آغاز روند صعودی بورس (ابتدای دی) شاخص تنها چهار روز منفی را تجربه کرد و جهش 23/2 درصدی شاخص ثبت شد. در این شرایط در مصاحبه با کارشناسان بازار نظر آنها را نسبت به شرایط کنونی بازار جویا شده ایم. کارشناسان به این موضوع تاکید دارند که با وجود انتظار نسبت به بهبود وضعیت اقتصادی کشور، در پی رشدهای پیاپی و بدون اصلاح قیمتی باید در انتظار تعدیل و ریزش قیمت‌ها بود. رشد نسبت قیمت به درآمد بازار در شرایطی که ارزش بازار با رشد قیمت سهام روند صعودی را در پیش گرفته است، مشاهده می‌شود. در این خصوص، برخی کارشناسان حتی به این موضوع اشاره کرده‌اند که کاهش سودهای محقق شده شرکت‌ها در ماه‌های آتی دور از انتظار نیست که این موضوع می‌تواند رشد نسبت قیمت به درآمد بازار را تشدید کند. به این ترتیب، رشدهای هیجانی و موج سواری در معاملات سهام، احتمال سبقت گرفتن قیمت از ارزش ذاتی سهم را افزایش می‌دهد و ناپایداری رونق فعلی را محتمل می‌کند.
سبقت انتظارات از واقعیات
بهزاد گلکار، کارشناس بازار سرمایه
اتفاقی که از ابتدای زمستان در بازار سهام تهران رخ داد، فقط و فقط ناشی از خوش‌بینی فعالان بازار سهام نسبت به اتفاقاتی است که در آینده برای اقتصاد ایران رخ خواهد داد. فعالان بازار انتظار دارند در سال آینده با رونق گرفتن اقتصاد، گشایش‌های اقتصادی و تعامل با اقتصاد بین‌الملل در نهایت سودآوری شرکت‌های بورسی رشد کند و در نتیجه خرید سهام را در قیمت‌های فعلی جذاب می‌دانند.
اما در واقع فعالان بازار به اتفاقاتی بها می‌دهند که قرار است در سال‌های 95 و 96 به بار بنشیند. به نظر می‌رسد نسبت P بر E بازار در حال حاضر از 7 مرتبه گذشته است و با این روند انتظار می‌رود تا عدد 10 نیز برسد. در واقع انتظار می‌رود شرکت‌ها تا پایان سال جاری گزارش‌های مطلوبی منتشر نکنند و سودآوری شرکت‌ها با توجه به اوضاع سخت سال 94، مناسب نیست و تا پایان سال کاهش می‌یابد. از طرف دیگر روند بازار نشان می‌دهد که رشد قیمت‌ها احتمالا ادامه خواهد داشت. لذا از یک طرف مخرج کسر در حال کوچک شدن و صورت آن در حال بزرگ شدن است. لذا P بر E بیش از 10 تا پایان سال کاملا در دسترس است. اما چنانچه این اتفاق رخ دهد، دیگر خبری از رشدهای قیمتی در سهام در سال 95 نخواهد بود. چرا که تمام اتفاقات مثبت سال آینده در حال پیش‌خور شدن است. اما رشد فعلی بازار به دلیل تجربه سال 92 نگرانی‌هایی را نیز برای فعالان بازار به وجود آورده است. در این باره باید به این نکته توجه داشت که رشد قیمتی در سال 92 علاوه بر خوش‌بینی بیش از حد فعالان بازار به دلیل افزایش سودآوری شرکت‌ها از محل تسعیر نرخ ارز رقم خورد.
در آن دوره بیشتر، شرکت‌هایی با رشد قیمت مواجه شدند که کالا و مواد اولیه ارزان با نرخ ارز هزار تومانی داشتند ولی با نرخ ارز 3 هزار تومانی به فروش می‌رساندند و هر روز شاهد تعدیلات مثبت این گونه شرکت‌ها بودیم. اما در سال آینده افزایش سودآوری شرکت‌ها از محل افزایش تولید و ظرفیت رقم خواهد خورد که سود پایدارتری را برای شرکت‌ها تامین خواهد کرد. چنانچه تجربه سال 92 باعث برخی نگرانی‌ها درباره قیمت سهام نشده بود، قطعا رشد بازار در این برهه می‌توانست شدیدتر باشد. اما در هر حال انتظار سرمایه‌گذاران نباید به گونه‌ای باشد که شرکت‌ها به زودی به سوددهی قابل توجه می‌رسند چرا که عملکرد شرکت‌ها در گزارش‌های سال 95 و 96 مشخص خواهد شد. نگرانی که در این مورد وجود دارد، پیشی گرفتن رشد قیمت سهام از رشد سودآوری شرکت‌ها است. چنانچه به سرعت سودآوری شرکت‌ها رشد نکند، آنگاه اصلاح‌های قیمتی بعضا سنگین در انتظار نمادهای مختلف خواهد بود.
نکته دیگری که فعالان بازار باید مدنظر قرار دهند، این است که ورود سرمایه‌گذاران خارجی در این شرایط چندان میسر نیست. در واقع چنانچه قرار باشد سرمایه‌گذاران بزرگ بین‌المللی وارد بازار شوند، زیر ساخت‌های بازار باید به سرعت رشد کند. در حال حاضر ارزش بازار سهام تهران رقمی در حدود 85 تا 90 میلیارد دلار است که به‌طور متوسط سالانه 15 تا 20 درصد از سهام شرکت‌هایش مورد معامله قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر با توجه به سهام شناور آزاد پایین سهم‌های حاضر در بازار سهام ایران، در طول یک سال نهایتا رقمی حدود 20 میلیارد دلار در بازار جابه‌جا می‌شود. این رقم در کلاس جهانی بسیار کوچک محسوب می‌شود. لذا بازار باید با عرضه‌های اولیه، افزایش سرمایه و به‌روز شدن دارایی‌ها طبق استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی بزرگ شود. چنانچه چنین اتفاقی رخ دهد و منجر به حضور سرمایه‌گذاران خارجی شود، آنگاه سرمایه‌گذاران باید بدانند که رقابت در بورس تهران برای کسب سود دشوارتر خواهد شد و فعالان بازار باید به‌گونه‌ای دیگر دارایی‌های خود را مدیریت کنند. در واقع در سال‌های آینده جهش‌های قیمتی بسیار محدودتر خواهد شد و چنانچه محدودیت‌های بازار رفع شود، دیگر خبری از سودهای نجومی نخواهد بود.
لزوم توزیع نقدینگی با عرضه‌های اولیه
شروین شهریاری، کارشناس بازار سرمایه
در حال حاضر بازار سهام در مسیر پرشتاب صعودی قرار گرفته و سرعت این روند منجر به تحریک تقاضای سرمایه‌گذاران خرد و تازه‌وارد به منظور عقب‌نماندن از قافله رشد سهام شده است. همچون همه بازارهای به‌شدت صعودی، این روزها بیش از هر چیز اخبار مثبت و دلگرم‌کننده توسط عوامل بازار (رسانه‌ها، کارگزاران، فعالان روزانه تالار معاملات و...) منتشر می‌شود و سرمایه‌گذاران را تشویق به خرید هر‌چه بیشتر سهام می‌کند. اصولا تشکیل حباب نیز از همین روند پیروی می‌کند. هر‌چه قیمت‌ها بیشتر رشد می‌کند، حجم معاملات نیز افزایش می‌یابد، زیرا انگیزه عرضه در برخی سهامداران (به ویژه نهادهای حقوقی، دولت و...) تقویت می‌شود.
از سوی دیگر، خوش‌بینی مورد اشاره باعث می‌شود تا با تحریک طمع، سرمایه‌گذاران به خرید هر‌چه بیشتر سهام روی آورند و به تدریج سبد سرمایه‌گذاران مملو از سهامی می‌شود که اکثرا قیمتشان از ارزش ذاتی بیشتر است. در اینجا یک پدیده متناقض رخ می‌دهد؛ هر مقدار نقدینگی در بازار کمیاب‌تر می‌شود (صرف خرید سهام می‌شود) انتظار و خوش‌بینی نسبت به تشدید روند صعودی نیز بیشتر می‌شود. این روند در نهایت منجر به ایجاد شکاف بین عرضه و تقاضا و آغاز روند نزولی بازار می‌شود. با چرخش بازار معمولا حجم عرضه‌ها بسیار زیاد می‌شود، زیرا تعداد زیادی از سرمایه‌گذاران وجود دارند که در قیمت‌های پایین‌تر خرید کرده و خواهان شناسایی سود و فرار از تبعات آغاز یک روند نزولی هستند. در این حالت معمولا از حمایت سرمایه‌گذاران حقوقی هم خبری نیست زیرا آنها تازه موفق شده‌اند در اثر فرصت استثنایی کسب شده به منظور فروش گسترده سهام، نقدینگی جذب کنند و حتی اگر قصد خرید سهام داشته باشند منتظر قیمت‌های پایین‌تر خواهند بود.
درخصوص پشتیبانی عوامل فاندامنتال از شرایط فعلی بازار سهام باید توجه داشت مواردی نظیر امکان افزایش ظرفیت تولید شرکت‌ها، ورود سرمایه‌گذاران خارجی و انعقاد قراردادهای جدید و در نهایت چشم‌انداز رشد 5 درصدی اقتصاد در سال آینده مطرح هستند که همگی عواملی مهم و تاثیر‌گذاری در تقویت ارزش سهام هستند. اما آنچه درخصوص این تحولات باید توجه داشت ماهیت زمان انعکاس آنها در سودآوری شرکت‌هاست. رشد 24 درصدی متوسط قیمت سهام از نیمه دی ماه تاکنون هر‌چند با این دلایل قابل توجیه است اما اگر روند جاری با همین شتاب فوق‌العاده ادامه یابد به سرعت موجب سبقت گرفتن قیمت سهام از واقعیت تحولات می‌شود. در همین حال، نکته قابل اشاره این است که هنوز مهم‌ترین مشکل اقتصاد ایران یعنی تنگنای مالی در شبکه بانکی رفع نشده و چشم‌انداز حل آن نیز مشخص نیست. به این ترتیب نرخ سود 20 تا 22 درصدی در قالب ابزارهای متنوعی به‌صورت بدون ریسک و روزشمار در اختیار سپرده‌گذاران است که می‌تواند یک رقیب جدی برای بازار سهام در صورت تداوم رشد سریع قیمت‌ها بدون توجه به ارزش‌گذاری‌ها محسوب شود. به نظر می‌رسد به منظور حفظ روند منطقی بازار توصیه به تسریع روند عرضه‌های اولیه در شرایط کنونی منطقی باشد تا با گسترده‌تر کردن فرصت‌های سرمایه‌گذاری، از تمرکز نقدینگی در بخش محدودی از سهام و تبعات ناخوشایند بعدی آن با توجه به حضور گسترده خریداران تازه وارد در صفوف خرید جلوگیری شود.
صعود بدون اصلاح هیجانی است
مازیار فتحی، کارشناس بازار سهام
بازار سهام کشور در روزهای اخیر رشد بی‌وقفه و روند صعودی را تجربه کرده است و این امر در شرایطی اتفاق افتاده که کمتر کارشناسی انتظار این شتاب رشد را داشت. رشدی که با افزایش قیمت سهام در شرکت‌های زیر مجموعه گروه خودرویی پس از اخبار پیرامون این صنعت در راستای انعقاد قراردادهای جدید این شرکت‌ها و حضور شرکای خارجی در این صنعت آغاز شد و کم‌کم به دیگر صنایع تسری یافت. به هر ترتیب روند رشد قیمت سهم‌ها در روزهای اخیر به دلیل تغییر وضعیت سیاسی و اقتصادی کشور در شرایط کنونی روندی قابل دفاع است چرا که بورس، بازار آینده و انتظارات است و این پیش‌بینی‌های مثبت از روند آتی اقتصاد کشور و به تبع آن بورس تهران است که موجب افزایش قیمت سهام در روزهای اخیر شده است. افزایشی که در مواردی شائبه وجود حباب قیمتی را نزد فعالان بازار نیز مطرح کرده است. این در حالی است که با لحاظ کردن تفاوت شرایط کنونی با شرایط سال 92، وجود حباب قیمتی در معاملات رد می‌شود چرا که در مقایسه با سال 92 که هنوز ریسک تحریم‌ها در معاملات وجود داشت و تنها رشد دلار و سرازیر شدن نقدینگی به بازار موجب رشد قیمت سهم‌ها شد، اکنون با تغییر جایگاه اقتصادی و سیاسی کشور مواجه بوده‌ایم. اما به هر ترتیب نباید این موضوع را از نظر پنهان داشت که اگر رشد بازار با شتاب کنونی در روزهای آینده ادامه داشته باشد، باید منتظر ریزش‌های سنگین بود چرا که صعود بدون اصلاح، حاکی از غلبه روند هیجانی در معاملات بازار سهام است.
موضوع مهم دیگری که باید مورد توجه فعالان بازار سهام قرار بگیرد این است که مساله رفع تحریم‌ها و ورود سرمایه‌گذار خارجی و تغییر شرایط اقتصادی هر چند وضعیت بنیادی اکثر شرکت‌ها را از خود متاثر می‌کند اما نمی‌تواند به یک اندازه و در مقاطع زمانی مشابه در وضعیت صنایع بورسی موثر باشد از این رو معامله‌گران باید به اثر‌گذاری رفع تحریم‌ها بر صنایع مختلف در مقاطع متفاوت توجه کنند. به‌طور مثال در صنایع مربوط به بخش ساخت و ساز و مسکن با توجه به شرایط رکودی این بازار نمی‌توان انتظار رشد و تغییر سودآوری به شتاب برخی از لیدر‌های هسته‌ای را داشت.
دنیای اقتصاد