بازارگردانی بانک‌های خصوصی در معاملات بین بانکی

از مجموع1138هزار و 954 میلیارد تومان معاملات در بازار بین بانکی در سال 1393، بیش از 1076هزار میلیارد تومان تسهیلات یک‌شبه، بیش از 13هزار میلیارد تومان تسهیلات یک هفته‌یی، 7167میلیارد تومان تسهیلات دوهفته‌یی و 12291میلیارد تومان تسهیلات یک ماهه بوده و تسهیلات بیش از یک ماه تا یک‌سال در مجموع 16/0درصد کل تسهیلات را تشکیل داده و تسهیلات بیش از سه ماه نیز تقریبا به سمت صفر میل می‌کند.

این نکات نشان می‌دهد که عملکرد تسهیلات بازار بین بانکی در سال 93، عمدتا پدیده‌یی کوتاه‌مدت و یک‌شبه تا یک ماهه و با نرخ 25تا 29/5درصدی بوده و البته بیش از 94درصد این تسهیلات با نرخ متوسط 27 درصد یک‌شبه پرداخت شده است.حجم انواع معاملات بازار بین بانکی گویای این مطلب است که 94/5درصد معاملات از نوع یک‌شبه O/N و 2/4درصد معاملات به صورت سایر ODD بوده و فقط 1/2درصد معاملات از نوع یک هفته 1W و باقی معاملات فقط 1/9درصد از کل معاملات انجام شده در سال 1393 را شامل می‌شوند.

رشد 96درصدی حجم معاملات بین بانکی در سال 93

مقایسه عملکرد کلی بازار بین بانکی در سال‌های 92 و 93 نشان می‌دهد که حجم معاملات بین بانکی 96/3درصد رشد کرده و از 311هزار میلیارد تومان در سال 92 به 1138میلیارد تومان درسال 93 افزایش یافته است. نرخ مرجع معاملات یک‌شبه نیز از 23/2درصد در سال 92 با 16/3درصد رشد به 27درصد در سال 93 افزایش یافته است.

شبی 58 تسهیلات بین بانکی در سال 93

همچنین تعداد معاملات از 5886 فقره در سال 92 با 195درصد رشد به 17370 فقره در سال 93 رسیده است. به عبارت دیگر، از متوسط شبی 20 تسهیلات در بازار بین بانکی براساس 300 روز کاری در طول سال 92، به متوسط هر شب 58 تسهیلات بین بانکی در سال 93 افزایش یافته است.

بیشترین تسهیلات در ماه‌های شهریور بهمن و اسفند93

حجم معاملات ماهانه نیز نشان می‌دهد که بیشترین حجم معاملات سال93 در ماه‌های شهریور، بهمن و اسفند با رقم بین 110 تا 120هزار میلیارد تومان بوده است. در سال92 نیز ماه‌های بهمن و اسفند به ترتیب با 45 و 65هزار میلیارد تومان بیشترین معاملات را شاهد بوده است. همچنین ترکیب سپرده‌گذاری و سپرده‌پذیری در بازار بین بانکی نشان می‌دهد که بانک‌های خصوصی در سال93 معادل 49/6درصد سپرده‌گذاری و 64/2درصد سپرده‌پذیری را به خود اختصاص داده‌اند و با 565هزار میلیارد تومان سپرده‌گذاری و 730هزار میلیارد تومان سپرده‌پذیری بیشترین سهم را در بازار بین بانکی داشته‌اند.

بانک‌های خصوصی در سال92 نیز 64درصد سپرده‌گذاری و 47درصد سپرده‌پذیری در بازار بین بانکی داشته‌اند. پس از بانک‌های خصوصی، بانک‌های خصوصی شده در رتبه دوم فعالان بازار بین بانکی هستند و با 31/8درصد سپرده‌گذاری به میزان 362هزار میلیارد تومان و 27/8درصد سپرده‌پذیری در این بازار به میزان 317هزار میلیارد تومان، سهم قابل‌توجهی در عملکرد بازار بین بانکی داشته‌اند. بانک‌های خصوصی شده در سال92 نیز با 31درصد سپرده‌گذاری و 48درصد سپرده‌پذیری نقش فعالی در بازار بین بانکی داشته‌اند. اما بانک‌های دولتی با کمترین سهم حدود 18/6درصد سپرده‌گذاری و 8درصد سپرده‌پذیری را به خود اختصاص داده‌اند.

در سال92 نیز بانک‌های دولتی 5درصد فعالیت بازار بین بانکی در بخش سپرده‌گذاری و سپرده‌پذیری را به خود اختصاص داده‌اند. به عبارت دیگر، بیشترین پرداخت تسهیلات و دریافت تسهیلات توسط بانک‌های خصوصی انجام شده و بانک‌های خصوصی شده نیز در رتبه دوم هستند. بانک‌های خصوصی و خصوصی شده در مجموع 82درصد سپرده‌گذاری و 92درصد سپرده‌پذیری را در بازار بین بانکی انجام می‌دهند. به عبارت دیگر، به‌طور متوسط 87درصد عملیات بازار بین بانکی را بانک‌های خصوصی و خصوصی شده به خود اختصاص داده‌اند.

هدف از تشکیل بازار بین بانکی

بازار بین بانکی در تاریخ 18تیرماه1387 با هدف تسهیل جریان منابع ریالی کوتاه‌مدت بین بانک‌ها در جهت مدیریت کارآمد نقدینگی و بهبود روابط مالی میان بانک‌ها و بانک مرکزی و کاهش اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی ایجاد شد.

بازار بین بانکی یکی از اجزای بازار پول و یکی از روش‌های تامین مالی بانکی است که امکان معاملات بین بانک‌های عضو را فراهم آورده تا بانک‌ها از طریق به‌کارگیری منابع مازاد یکدیگر نیازهای کوتاه‌مدت خود را برطرف کرده و کمتر به منابع بانک مرکزی اتکا کنند. بانک مرکزی به‌عنوان عضو و مدیر بازار مسوولیت تنظیم، برنامه‌ریزی، سازماندهی، هماهنگی، تدوین مقررات، نظارت، کنترل و تسویه معاملات را برعهده داشته و جهت اعمال سیاست‌های پولی در بازار مداخله می‌کند. 

بازار بین بانکی بستری را فراهم می‌کند تا بانک‌های دارای کمبود منابع کوتاه‌مدت، نیاز خود را در قالب سپرده‌های عمدتا یک شبه از بانک‌های دارای مازاد منابع تامین کنند. در اکثر موارد این سپرده‌های یک شبه بارها تمدید و در آمار بازار بین بانکی به‌عنوان معامله تمدیدی ثبت می‌شوند. اما در صورتی که همین معاملات قبل از پایان هر ماه تسویه شوند هیچ تاثیری در مانده‌های پایان ماه دفاتر حسابداری نخواهد داشت.

تفاوت بازار بین بانکی با تسهیلات بلندمدت بانک‌ها

ازسوی دیگر تسهیلات بانکی مربوط به مشتریان هر بانک و نسبتا طولانی‌مدت است که در صورت تمدید، قطعا در مانده‌های پایان ماه تسهیلات تمدیدی تاثیرگذار خواهد بود. بنابراین ماهیت سپرده‌های بازار بین بانکی جدید/ تمدیدی باتوجه به یک شبه و بین بانکی بودن با تسهیلات بانکی بلندمدت و بین بانک و مشتریان بسیار متفاوت است و مقایسه این دو بلامحل است.

عملکرد بازار بین بانکی ریالی در سال1393

حجم و نرخ انواع معاملات در بازار بین بانکی طی سال1393 نشان می‌دهد که 94.5درصد معامله‌ها در بازار بین بانکی یک شبه و با نرخ متوسط 27درصدی پرداخت شده و حجم آن بیش از 1076هزار میلیارد تومان بوده است. براین اساس روشن است که سهم عمده تسهیلات بازار بین بانکی را معامله‌های یک شبه تشکیل می‌دهد و بانک‌هایی که هنگام انجام معامله‌های خود در اتاق پایاپای دچار کمبود منابع شده‌اند از سایر بانک‌ها، تسهیلات یک شبه دریافت کرده‌اند.

نکته قابل‌توجه دیگر این است که در مورد تسهیلات زیر یک ماه، هر چه زمان استفاده از تسهیلات بین بانکی افزایش یافته، نرخ تسهیلات نیز افزایش داشته و نرخ یک شبه 27درصد، نرخ یک هفته‌یی 28/1درصد، نرخ 2هفته‌یی 27/7درصد و نرخ سه هفته‌یی 29/1درصد بوده است. اما درمورد تسهیلات یک ماهه تا 4ماهه، به‌دلیل اینکه بانک‌ها زمان بیشتری برای دریافت تسهیلات در‌اختیار داشته‌اند نرخ‌ها کمتر از تسهیلات کوتاه‌مدت یک شبه تا سه هفته‌یی بوده است. درنتیجه نرخ تسهیلات یک ماهه 25/9‌درصد، نرخ تسهیلات 2ماهه 27/3‌درصد، نرخ تسهیلات سه ماهه 24/6‌درصد و نرخ تسهیلات 4ماهه 25درصد بوده است. اما جالب این است که تسهیلات 6ماهه و یکساله با افزایش نرخ مواجه شده و با نرخ 29/5درصد پرداخت شده است.

یک هفته‌ای

تسهیلات یک هفته‌یی نیز در رتبه دوم قرار دارد که با سهم 1/2درصدی از کل عملیات بازار بین بانکی به میزان 13هزار و 228میلیارد تومان تسهیلات با نرخ متوسط 28/1درصدی برای یک هفته پرداخت شده است.

2هفته‌ای

معاملات 2هفته‌یی با نرخ متوسط 27/7درصد سهم 6‌دهم درصدی از کل تسهیلات بین بانکی داشته و به میزان 7167‌میلیارد تومان تسهیلات 2هفته‌یی پرداخت شده است.

3هفته‌ای

تسهیلات 3هفته‌یی در بازار بین بانکی با نرخ 29/1درصدی به میزان 175میلیارد تومان پرداخت شده و سهم بسیار اندک نزدیک به صفر درصد داشته است.

یک ماهه

1/1 درصد تسهیلات بازار بین بانکی در سال93 معادل 12هزار و 291میلیارد تومان با نرخ متوسط 25/9درصد و برای یک ماه پرداخت شده است.

دو ماهه

معادل 630میلیارد تومان تسهیلات با نرخ 27/3درصد به مدت دو ماه در بازار بین بانکی پرداخت شده و سهم تسهیلات 2ماهه از کل تسهیلات بین بانکی یک‌دهم درصد کل تسهیلات بین بانکی بوده است.

3ماهه

تسهیلات 3ماهه نیز سهم یک‌دهم درصدی از کل تسهیلات بین بانکی داشته و به میزان 796میلیارد تومان با نرخ 24/6درصدی پرداخت شده است. نکته قابل توجه این است که مجموع تسهیلات 4ماهه، 6ماهه و یکساله، سهم بسیار کمی از کل تسهیلات بین بانکی داشته و در مجموع معادل 430میلیارد تومان تسهیلات برای بیش از سه ماه تا یک سال پرداخت شده است.

4ماهه

حدود 300میلیارد تومان تسهیلات با نرخ 25درصد برای مدت 4ماه در بازار بین بانکی پرداخت شده است.

6ماهه

تسهیلات 6ماهه سهم بسیار اندکی از کل تسهیلات داشته و با نرخ 29/5درصد معادل 80میلیارد تومان برای 6ماه پرداخت شد.

یکساله

تسهیلات یکساله که نرخ آن 29/5درصد بوده بسیار اندک و معادل 50میلیارد تومان بوده است.

تعادل