تولید خودرو طی سال‌های گذشته با افت وخیز بسیاری مواجه بوده است، به‌طوری که تولید یک میلیون و 600 هزار دستگاهی خودرو در سال 90 به 624 هزار دستگاه در سال 91 رسید. افتی که به علت بحران ناشی از افزایش تحریم‌ها، کمبود نقدینگی و همچنین مشکلات مدیریتی ایجاد شد. بدین ترتیب کاهش تولید در سال 93 در حالی جبران شد که خودروسازان توانستند تولید 1/2 میلیون دستگاهی را در این سال رقم بزنند و به دنبال آن وزارت صنعت برنامه تولید خودروسازان در سال 94 را 200 هزار دستگاه افزایش داد؛ رقمی که به‌دلیل همزمانی آن با نهایی شدن بحث مذاکرات هستهای امیدواری بسیاری نسبت به تحقق آن وجود داشت. با این وجود، اثرات روانی ناشی از برجام که با افزایش انتظارات مشتریان خودرو همراه بود موجب افت 17 درصدی تولید خودرو در سال گذشته شد؛ بنابراین خودروسازان نتوانستند برنامه تولید درنظر گرفته شده از سوی وزارت صنعت را محقق کنند.
کاهش تولید در صنعت خودرو طی سال گذشته به دنبال توافق هستهای و در شرایطی که تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران لغو شد، تابع عوامل متعددی بوده است؛ عواملی چون اثرات روانی ناشی از برجام، افزایش انتظارت مشتریان، قدیمی شدن خودروهای تولیدی خودروسازان، نبود کیفیت و قیمت متناسب با خواست مشتریان که برخی از کارشناسان آن عوامل را در سال جاری نیز ادامه‌دار می‌دانند. براین اساس، وزارت صنعت در حالی برنامه تولید صنعت خودرو در سال جاری را یک میلیون و 350 هزار دستگاه در نظر گرفته است که برنامه پیش‌بینی شده تولید در سال 95 در مقایسه با سال 94 کاهش 3/5 درصدی دارد. با این حال، کارشناسان برنامه تولید خودرو در سال جاری را تابع عواملی چون تقاضای مناسب در بازار می‌دانند این در شرایطی است که به نظر می‌رسد خودروسازان از سمت عرضه مشکلی ندارند اما در بخش تقاضا با مشکل قابل توجهی مواجه هستند و همین موضوع برنامه تولید آنها را تحت‌تاثیر خود قرار می‌دهد.
ریشه یابی یک مشکل
به باور بسیاری از کارشناسان کاهش تقاضا در بازار و به دنبال آن افت تولید در سال گذشته یکی از بدترین اتفاقات صنعت خودرو بود که تداوم این روند در سال جاری نیز پیامدهای خوبی برای این صنعت نخواهد داشت. بسیاری توان تولید خودرو ایران را با تولید سال‌های 89 تا 90 مقایسه می‌کنند؛ یعنی زمانی که تیراژ تولید خودرو به یک میلیون و 600 هزار دستگاه رسید؛ بنابراین به نظر می‌رسد که تولیدکنندگان مشکلی در ظرفیت تولیدی خود ندارند حال آنکه مساله آنجاست که صنعت خودرو ایران طی یک‌سال گذشته با مشکل جدی به نام بحران تقاضا مواجه شده است. بازار راکد خرید و فروش خودرو در سال 94 موجب شد تا خودروسازان نتوانند برنامه تولید مدنظر وزارت صنعت را محقق کند.
با این حال آنگونه که به‌نظر می‌رسد خودروسازان مخالفتی با تولید 1/3 میلیون دستگاهی پیش بینی شده در سال جاری، ندارند اما آنها نسبت به فروش محصولاتشان احساس نگرانی می‌کنند. به‌خصوص آنکه در شرایط کنونی بازار خودرو تحت‌تاثیر اثرات روانی برجام قرار دارد و براین اساس مشتریان خودروهای داخلی در شرایط کنونی نمی‌توانند بین کیفیت و قیمت خودروها تناسبی برقرار کنند و تمایلی به خرید از خود نشان نمی‌دهند. اما با توجه به شرایط کنونی برخی از خودروسازان معتقدند که تولید نیز خیلی نمی‌تواند بر وفق مراد آنها پیش رود. در این زمینه برخی از کارشناسان معتقدند که تولید تابع دو عامل درونی و بیرونی است. از آنجا که خودروسازان شرایط داخلی مناسبی برای تولید دارند بنابراین نگرانی نسبت به تولید پیش بینی شده، ندارند. زیرا تجربه نشان داده که خودروسازان توانایی تولید 1/6 میلیون دستگاهی دارند، اما عامل موثر دیگر مسائل بیرونی موثر بر تولید است که از جمله آنها می‌توان به مباحث پولی-مالی اشاره کرد. به‌خصوص آنکه بخش عمده‌ای از منابع مالی خودروسازان جهانی از سیستم بانکی تامین می‌شود. از سوی دیگر بخش عمده فروش خودروسازان خارجی از طریق سیستم فروش لیزینگی صورت می‌گیرد که در این زمینه نیز بانک‌ها نقش جدی دارند. بنابراین در صورتی که مشکل خودروسازان در این بخش‌ها حل شود آنها به خوبی می‌توانند برنامه تولید مدنظر خود را محقق کنند.
در همین زمینه، ساسان قربانی، سخنگوی شورای سیاست‌گذاری خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» با بیان اینکه خودروسازان کشور ظرفیت و توان تولیدی مناسبی دارند می‌گوید: که استفاده از تمام توان ظرفیتی تولید نیازمند حمایت‌های دولتی است. قربانی پیش بینی تولید 1/3 میلیون دستگاهی خودرو از سوی وزارت صنعت و معدن را بنابر یک برنامه‌ریزی و هدف‌گذاری مشخص می‌داند و می‌گوید: مسلم است که این عدد براساس نیازسنجی که وزارتخانه داشته، در نظر گرفته شده است. در این میان اما برخی از کارشناسان چنین نظری ندارند. به باور آنها، تعیین عدد یک میلیون و 350 هزار دستگاهی خودرو توسط دولت را بدون برنامه می‌دانند.
یکی از مدیران ارشد صنعت خودرو با اشاره به اینکه توان مالی خودروسازان کاهش یافته و این موضوع قطعا بر تولید اثرگذار است، می‌گوید: قطعه‌سازان به‌دلیل محدودیت‌های مالی بسیاری از نیروهای خود را اخراج کردند یا تولید خود را تک شیفت کرده‌اند بنابراین تولید نمی‌تواند افزایش پیدا کند و خودروسازان نمی‌توانند عدد مدنظر را محقق کنند؛ مگر اینکه مشکل مالی آنها حل شود. حسن کریمی سنجری دیگر کارشناس صنعت خودرو نیز یکی از مشکلات کنونی تولیدکنندگان خودرو در کشور را از میان رفتن برخی زیرساخت‌ها طی سال‌های گذشته می‌داند و معتقد است این موضوع تا حدودی توان تولید خودروسازی کشور را کاهش داده است بنابراین نمی‌توان همچنان بر توان بالای صنعت خودرو اشاره کرد زیرا بخشی از این توان تحت‌تاثیر چالش منابع مالی، کاهش یافته است. با این حال، به نظر برخی دیگر از کارشناسان هر چند خودروسازان توان تولید دارند، اما اطمینانی نسبت به فروش این تعداد خودرو ندارند. در این زمینه آنها به تجربه سال گذشته درخصوص بحران فروش و تقاضا اشاره می‌کنند.
در همین زمینه، حسن کریمی سنجری، کارشناس صنعت خودرو در این باره به «دنیای اقتصاد» می‌گوید: خودروسازان در بهترین حالت قادر به تولید یک میلیون دستگاه خواهند بود؛ زیرا تولید در سال 95 همچون سال گذشته تحت‌تاثیر جو روانی برجام است. این در حالی است که مشتریان یک‌سری خواسته‌ها از جمله تنوع محصول، کیفیت و قیمت از خودروسازان دارند که به دنبال تحقق آنها هستند. وی معتقد است خودروسازان در شرایطی می‌توانند تولید خود را نسبت به سال گذشته افزایش دهند که برنامه‌ریزی به منظور تحریک تقاضای بازار را مدنظر قرار دهند. فربد زاوه، کارشناس خودرو در گفت‌وگو با «دنیای اقتصاد» نیز یکی از بخش‌های موثر در تقاضای موجود در بازار را که اثرجدی بر تولید در صنعت خودرو دارد، قراردادهای جدید با خودروسازان خارجی می‌داند و می‌گوید: به‌دلیل آنکه خودروسازان اعلام کرده‌اند محصولات جدیدشان در سال 96 وارد بازار خواهد شد؛ بنابراین خودروسازان برای افزایش تقاضا در بازار نیز نمی‌توانند به این گزینه تکیه کنند.
بازار کشش ندارد
به باور کارشناسان، کشش بازار خودروی داخل یک میلیون دستگاه است؛ زیرا قدرت خرید مشتریان ایرانی طی سال‌های گذشته کاهش یافته است و این موضوع بر بازار خودرو نیز سایه انداخته است. موضوعی که طی سال گذشته یکی از عوامل رکود بازار خودرو محسوب می‌شد، بنابراین دولت به منظور تحریک تقاضا و کمک به تولیدکنندگان تسهیلات 25 میلیون تومانی برای مشتریان را درنظر گرفت. بر این اساس کارشناسان تاکید دارند که در سال جاری نیز بازار به‌دلیل عدم تغییر در قدرت خرید مشتریان با مشکل کمبود تقاضا مواجه است؛ بنابراین در صورتی که دولت برنامه خاصی برای کمک به فروش در صنعت خودرو نداشته باشد نه‌تنها تحقق یک میلیون و 350هزار دستگاه با مشکل مواجه خواهد شد، بلکه رسیدن به تیراژ یک میلیون دستگاه نیز به سختی صورت خواهد گرفت. فربد زاوه با اشاره به اینکه کاهش قدرت خرید مشتریان تنها یکی از عوامل اثرگذار بر این موضوع است، می‌گوید: از آنجا که قدرت خرید مشتریان ایران افزایش نداشته بنابراین برنامه تحریک تقاضا بار دیگر باید مدنظر خودروسازان قرار بگیرد وگرنه خودروسازان نمی‌توانند برنامه تولید خود را محقق کنند. یکی از مدیران ارشد صنعت خودرو نیز با اشاره به اینکه اگر اتفاق جدیدی در صنعت خودرو طی سال جاری صورت نگیرد بازار براساس میزان کششی که دارد، پیش می‌رود، می‌گوید: از آنجا که تحول جدی در رونق اقتصاد کشور ایجاد نشده است؛ بنابراین نمی‌توان امیدی به این داشت که سرمایه‌ها به سمت خرید خودرو سوق پیدا کند مگر اینکه براساس برنامه‌ریزی، بازار جدیدی ایجاد شود.
امید واهی صادرات
بسیاری از کارشناسان صنعت خودرو یکی از راه‌های در نظر گرفته شده برای فروش خودروهای تولیدی خودروسازان داخلی را بازارهای هدف صادراتی عنوان می‌کنند. در این میان نیز وزارت صنعت یکی از راه‌های محقق شدن برنامه تولید خودروسازان طی سال جاری را توجه به صادرات محصولات می‌داند. هدفی که طی سال‌های گذشته نتوانسته راهگشای تولید در خودروسازی‌های کشور شود. در این میان برخی از کارشناسان نیز یکی از راه‌های فروش خودرو را صادرات می‌دانند؛ اما آنها با توجه به شرایط کشورهای هدف از جمله عراق، سطح کیفی تولیدات خودروسازان، قیمت و از همه مهم‌تر وجود رقبا به‌خصوص خودروسازان چینی معتقدند که در این بازارها امید چندانی به توسعه صادرات خودروسازان وجود ندارد. یکی از مدیران ارشد صنعت خودرو می‌گوید: میزان محصولات صادراتی خودروسازان بین 60 تا 70 هزار دستگاه است؛ بنابراین این رقم تاثیر چندانی در تحقق برنامه خودروسازان ندارد. وی تاکید دارد: خودروسازان در صورتی می‌توانند در برنامه تولید خود صادرات را در نظر بگیرند که در قراردادهای جدید خود با خودروسازان خارجی خودروهای باکیفیت و قیمت مناسب را مدنظر قرار دهند.
دنیای اقتصاد