حمید زنگنه، استاد اقتصاد کلان و بانکداری دانشگاه وایدنر، در چستر پنسیلوانیای آمریکا و نگارنده کتابهای «سرمایه‌داری مدرن و ایدئولوژی اسلامی» (به‌همراه سیروس بینا) و «اسلام، ایران و ثبات جهانی» است که توصیه‌هایی جدی در حوزه صنایع هسته ای،مبارزه جدی با فساد خرده و کلان، گسترش رقابت، مبارزه با انحصارات و در نتیجه رانت خواری، آزادی نرخ بهره در بانک‌ها، و استقلال بانک مرکزی از دولت برای بیرون کردن سیاست از تولید پول و تورم دارد.
• بهترین عملکرد مجلس نهم تصویب برجام بود
عملکرد مجلس نهم را چطور ارزیابی می‌کنید و بهترین عملکرد این مجلس را چه می‌دانید؟
بنظر می رسد که مجلس شورای اسلامی در چهار سال گذشته فعال بوده و در دیوار اتاق خبر، عناوین لوایحی که قانون شدند و لوایحی که بصورت لایحه ماندند وجود دارند و مطمئنا تمام این‌ها با نیّت صادقانه برای خدمت به کشور در چهار چوب فهم و عقاید مجلسیان انجام شده‌اند.
به نظر من بهترین عملکرد مجلس تصویب برجام بوده و احتمالا به عنوان دست‌آوردی جدی، با شهامت، و تاریخی در خاطره‌ها باقی خواهد ماند. بنابراین وظیفه مجلس دهم و مجلس‌های بعد باید حفاظت از این دستآورد در برابر فراز و نشیب‌هایی که در آینده آن قرار دارند باشد. باید مواظب باشند که دستهای غیب مخالفان چه در ایران و چه در آمریکا آن را از مسیر بارور خود منحرف نسازند.
• بایدهای مجلس دهم
چه توصیه‌ای به مجلس دهم دارید؟
یکی از توصیه‌های اصلی من در حوزه صنایع مربوط به صنایع هسته‌ای است. در سال‌های گذشته آنها که موافق ایجاد صنایع هسته‌ای بودند مکررا خاطر نشان می‌کردند که مسئله فقط تولید برق نیست وآینده دنیا احتمالا در حول محورهای:
1- تولید نرم افزارها و تعمیم آنها به کلیه امور زندگی تولیدی و خصوصی شهروندان جهان خواهد بود.
2- تولید انرژی از منابع غیر نفتی مانند هسته‌ای، بادی، آبی، و خورشیدی است. مطمئنا هر شخصی (کشوری) که به راز ذخیره و توزیع انرژی ( مانند باطری) به قیمت مناسب پی ببرد کنترل جهان را در دست خواهد داشت همانطوری که شرکتهای تولید انرژی در کنترل شرایط زندگی کنونی هستند.
3- محصولات و فراورده‌های جنبی صنایع هسته‌ای مانند طب هسته‌ای و غیره
خوشبختانه ایران با وجود نیروی کار جوان و تحصیل کرده از هر نظر می‌تواند در هر سه این محورها فعال و مولد باشد. برای این کار باید در ایران سرمایه گذاری عظیمی برای ایجاد چیزی شبیه «سیلاکان ولی» راه اندازی شود و نطفه‌هایی که اینجا و آنجا در دانشگاهها و شرکتهای خصوصی وجود دارند را مددرسانی کنند تا بتوانند رقیب سر سختی برای جهان مترقی بشوند.
حال باید دید که چه موانع داخلی و خارجی در راه است و آنها را از میان برداشت.
از موانع یاد کردید، از دید شما این موانع کدامند؟
عوامل مهم محیطی که به پویایی کل اقتصاد ایران کمک می‌کنند (الف) مبارزه جدی با فساد خرد و کلان، (ب) گسترش رقابت، (ج) مبارزه با انحصارات و در نتیجه رانت خواری، (د) آزادی نرخ بهره در بانک‌ها، (ه) استقلال بانک مرکزی از دولت برای بیرون کردن سیاست از تولید پول و تورم هستند.
(الف) با توجه به اینکه همه مسئولان در همه جا از صدمات فساد به جامعه ناله می‌کنند، بیشتر وقت‌ها مبارزه با آن را جدی نمی‌گیرند. سازمان ضد فساد براه می‌اندازند و پس از چندی خود آن سازمان مرکز فساد می‌شود. فساد نه فقط رشد و پویائی اقتصاد را کند می‌کند عواقب دیگری از جمله ناکارآیی تجارت داخلی و خارجی را نیز ایجاد می‌کند. کارفرمایان و کارآفرینان به جای یافتن راه‌های سالم رقابت، به بدور زدن قوانین و مقرراتی که در جاهای دیگر معمول نیستند می‌پردازند و بهای آن را مردم از طریق پرداخت پول بیشتر برای کالاهای نامرغوبتر می‌پردارند. به اضافه فساد اقتصادی تار و پود اجتماع را نیز جریحه‌دار می‌کند و نتیجه این هجمه‌ها به بدنه روابط به بی‌اعتقادی در سایر وجوه مراودات روزمره است که جلوه نا مطلوبی دارد که می‌بینیم.
(ب) در بسیاری ازموارد دیده و شنیده می شود که مفهوم رقابت با نادرستی، ارتشا، پشت هم اندازی، دسیسه بازی، دروغ، و حتی شعبده بازی اشتباه گرفته می‌شود و در نتیجه فساد برای پیشبرد اهداف عادی می‌شود، در صورتی که رقابت هیچگونه ارتباطی با نادرستی و پنهان کاری ندارد. تئوری رقابت این است که تمام اطلاعات در زیر روشنایی خورشید و در ملاء عام برای همه وجود دارد و در این محیط سالم و روشن معاملات انجام می گیرند. بنابراین مجلس باید موانع موجود را حذف و تارو پود پوسیده اعتقادات ناسالم را از قوانین و مقررات جاری بزداید تا سلامت و پویایی اقتصادی رشد نماید.
(ج) انحصار در هر محیطی، چه محیط اقتصادی، چه محیط سیاسی، چه محیط اجتماعی مانند آبی که راکد است گندیدگی و ناسلامتی پدید میآورد و باعث عقب ماندگی و رکود فکری و مالی می‌شود. انحصارگران، بخصوص اگر این انحصار نتیجه قوانین مملکت باشند، قیمت‌ها را افزایش می‌دهند، مرغوبیت کالا ها را میکاهند، و میزان تولید را به حداقل لازم می‌رسانند. همه این جوانب نا مطلوب منتج به رانت و رانت خواری میشوند و این رانت از جیب مردم عادی کوچه و بازار بیرون میآید و به رانت خواران می‌رسد. بنابراین مجلس می‌تواند قوانین جاری را دوباره خوانی کنند و آن جاهایی که خود مجلس غفلتا باعث ایجاد انحصارها و در نتیجه رانت‌های ناموجه شده است را شناسائی و آنها را از قوانین بزوداید تا محیط برای رقابت آزاد و سالم ایجاد شود.
(د) شکل کنونی که در آن نرخ بهره سیاسی است با تعادل سیستم اقتصادی تناقض دارد. همانطوری که می‌بینیم که بانک‌ها تقریبا همه ورشکسته‌اند ولی به نوعی به کار خود ادامه می‌دهند که بالاخره روزی به پایان خواهد رسید. نرخ بهره می‌تواند یا بازاری شود و یا اسلامی. مجلس باید بالاخره اقدام کند و یا رومی روم و یا زنگی زنگ بشود. آن مجلس مجلسی تاریخی خواهد بود.
(ه) یکی دیگر از کارهای اساسی که مجلس می‌تواند انجام دهد مستقل سازی بانک مرکزی همانند بیشتر کشورهای پیشرفته جهان است. اگر روزی مجلسی مقتدر بوجود بیاید این عمل به وقوع خواهد پیوست و مردم را از عذاب علیم تورم که دزدی قانونی و بعقیده من غیر اسلامی در روز روشن از مردم است را برای همیشه راحت خواهد کرد. اگر بانک مرکزی مستقل شود پول اضافه بر احتیاج چاپ نخواهد کرد وتورم لگام می خورد و مردم قوت لایموت خود را بی جهت به رانت خواران نمی دهند.
وظیفه دولت در این میان چیست؟
هر چند که وجود محیط سالم لازم و ضروری است، کافی نیست. دولت باید چهار چوب اقتصادی که برای آینده مملکت در نظر دارد را تهیه و بخش خصوصی و دانشگاهی را در جریان آن بگذارد و تا آنجا که لازم است برای آنها امکانات مالی تهیه کند. این تشویق‌ها به بخش خصوصی و دانشگاهیان انگیزه کار و نوای پاداش می‌دهد. چون از طرفی محیطی بهتر و آرامتر برای رقابت سالم دارند و از طرف دیگر می‌توانند حس کنند که در ازای زحمت و پشتکاری خود از نظر مالی نیز حمایت خواهند شد.
تسنیم