سبد نفتی اوپک نیز از کف قیمتی خود نزدیک به 100 درصد رشد قیمتی را به ثبت رسانده است. با این حال اختلاف قیمت بین سبد نفتی اوپک و نفت برنت به‌عنوان نفت شاخصی که بیشترین نزدیکی را با آن دارد، بیشتر از سال‌های قبل شده است. بررسی آماری نشان می‌دهد اختلاف قیمتی سبد نفتی اوپک و نفت شاخص دریای شمال که همبستگی بالا و نزدیک به یک دارند، در سال 2015 افزایش یافته، بنابراین با وجود اینکه سبد نفتی اوپک در چند ماه ابتدای سال رشد قیمتی چشمگیری را تجربه کرده است، نتوانسته این فاصله قیمتی را جبران کند. از سوی دیگر بررسی‌ها نشان می‌دهد ایران نفت خود را به خصوص بعد از لغو تحریم ها نسبت به سال‌های گذشته ارزان‌تر از نفت برنت و سبد نفتی اوپک به فروش رسانده است. دو عامل رقابت شدید نفتی بین کشورهای عضو اوپک و همچنین کاهش عرضه نفت در بازار اروپا دو سناریو برای تحلیل رفتار روند قیمتی نفت‌های شاخص محسوب می‌شود.
گسترش فاصله قیمتی
برای بررسی اختلاف قیمت بین نفت‌های سه فاصله زمانی تعریف کرده‌ایم. اولین بازه زمانی به سال‌هایی بر‌می‌گردد که اتفاق خاصی در بازار نفت رخ نداده بود و به عبارتی همه چیز در بازار عادی بود. نه ایران تحریم شده بود و نه بازار با اشباع نفت مواجه بود. فاصله زمانی دوم به سال 2015 باز‌می‌گردد، در این سال ایران در تحریم به‌سر می‌برد و از طرفی بازار نفت با اشباع بی‌سابقه‌ای مواجه شده بود، رقابت نفتی بین کشورهای تولیدکننده در این سال به اوج خود رسید. اما بازه قیمتی سوم به 4 ماه ابتدای سال 2016 باز میگردد. فاصله‌ای که ایران صادرات نفت خود را به شکل چشمگیری افزایش داد و باعث تعجب همه شد. بررسی آماری نشان می‌دهد که قیمت نفت ایران و سبد نفتی اوپک همبستگی 0/999 یعنی حدود یک دارد که نشان می‌دهد قیمت نفت ایران و سبد نفتی اوپک همسو بایکدیگر حرکت می‌کنند. همچنین همبستگی قیمتی نفت برنت و سبد نفتی اوپک نیز نزدیک به یک است.
اما درخصوص اختلاف قیمتی نفت‌های شاخص باید گفت، اختلاف قیمتی آنها در فاصله 10 سال پیش از تحریم‌های ایران یعنی از سال2000 تا 2010 به‌طور متوسط 3/86 دلار در هر بشکه بوده، یعنی به‌طور میانگین نفت برنت در بازار لندن حدود 3/8 دلار گرانتر از سبد نفتی اوپک به فروش می‌رسیده است. در این فاصله زمانی، اختلاف قیمت نفت سنگین ایران که به‌عنوان نفت شاخص کشورمان در سبد نفتی اوپک لحاظ می‌شود با سبد نفتی این سازمان به‌طور میانگین حدود 80 سنت و با نفت شاخص دریای شمال(برنت) 3/5 دلار بوده، یعنی هر بشکه سبد نفتی اوپک حدود 80 سنت و نفت برنت 3/5 دلار گرانتر از نفت سنگین ایران به فروش می‌رسیده است.
با این حال بررسی‌ها نشان می‌دهد که در سال 2015 اختلاف بین قیمت سبد نفتی اوپک و برنت و از سوی دیگر اختلاف قیمتی نفت سنگین ایران و سبد نفتی اوپک افزایش یافته است. بر اساس این بررسی، اختلاف قیمتی سبد نفتی اوپک و نفت شاخص برنت 20 سنت بیشتر شده و به 2/9 دلار رسیده و اختلاف قیمتی نفت سنگین ایران و نفت برنت با رشد 70 سنتی به 4/2 دلار رسیده است. اما کار به اینجا ختم نمی‌شود. در واقع در چند ماهی که از لغو تحریم‌های ایران می‌گذرد این اختلاف قیمتی گسترده تر شده است. اختلاف قیمت نفت ایران و نفت برنت در چهار ماه ابتدای سال 2016 نسبت به متوسط سال 2015 حدود 1/3 دلار افزایش یافته است و به 5/5 دلار رسیده است. این در حالی است که اختلاف قیمت سبد نفتی اوپک و نفت برنت 90 سنت بیشتر شده است.
دو سناریو برای توجیه آمار
افزایش اختلاف بین قیمت نفت برنت و سبد نفتی اوپک دو نتیجه به دنبال دارد یا سبد نفتی اوپک افت قیمتی بیشتری داشته یا اینکه نفت برنت با افت قیمتی کمتری مواجه شده است. سناریوی اول یعنی افت بیشتر سبد نفتی اوپک قابل توجیه تر به نظر می‌رسد. در واقع با افت قیمت نفت از اواسط سال 2014 و اشباع بازار نفت، به اصطلاح کارشناسان بازار تغییر فاز داد و از بازار فروشنده به بازار خریدار تبدیل شد. در بازار خریدار قدرت دست کشورهای وارد‌کننده نفت است و آنها بیشتر حق انتخاب مشتریان خود را دارند و شرایط خرید را آنها تعیین می‌کنند. این شرایط موجب افزایش رقابت بین کشورهای تولیدکننده نفت می‌شود، به‌طوری‌که برای نگه داشتن سهم خود در بازار اقدام به تخفیف قیمتی می‌کنند. همان‌طور که طی دو سال اخیر بارها شاهد کاهش قیمت نفت از سوی عربستان و به دنبال آن دیگر کشورهای عضو اوپک برای تصاحب بازار نفت بودیم. کارشناسان نفتی این تخفیف‌های پیاپی را جنگ قیمتی بین اعضای اوپک نامیدند.
تصاحب بازار و اعمال تخفیف و رقابت بین کشورهای عضو اوپک می‌تواند مهمترین دلیل کاهش بیشتر قیمت سبد نفتی اوپک باشد، اما در این بین سناریوی دیگری هرچند با قوت کمتر وجود دارد. ممکن است نفت برنت یعنی شاخص نفت در بازار لندن با مقاومت بیشتری برای کاهش قیمت‌ها مواجه شده باشد. لیبی یکی از تامین‌کنندگان اصلی بازار اروپا محسوب می‌شود. این کشور پیش از افزایش درگیری‌های داخلی یعنی در زمان حکومت معمر قذافی روزانه کمی کمتر از 800 هزار بشکه به اروپا نفت صادر می‌کرده که حدود 70 درصد نفت صادراتی این کشور را شامل می‌شده است. از سویی ایران نیز که در این سال‌ها گرفتار تحریم‌های غرب نشده بود حدود 750 هزار بشکه از نفت خود را راهی بازار اروپا می‌کرده است. در واقع از سال 2012 نفت ایران و از سال 2014 نفت لیبی از بازار اروپا حذف شده که در مجموع می‌توان گفت در سال 2015 عرضه نفت به بازار اروپا حدود 1/5 میلیون بشکه کاهش یافته است. این موضوع می‌تواند موجب کمبود نفت در این بازار نسبت به دیگر بازارهای آمریکا و آسیا باشد که قدری قیمت نفت شاخص برنت را بالا نگه داشته باشد.
افت قیمت بیشتر نفت ایران
ایران به دلیل تحریم‌ها و رفع آنها طی یک سال اخیر شرایط پیچیده‌تری نسبت به دیگر کشورهای عضو اوپک داشته است. در واقع صادرات نفت ایران از سال 2012 به دلیل تحریم‌های غرب رو به کاهش گذاشت و از حدود 2/4 میلیون بشکه به حدود یک میلیون بشکه در سال 2015 رسید اما با رسیدن به توافق و رفع تحریم‌های غرب در ژانویه 2016، صادرات نفت ایران مجددا افزایش یافت و در ماه‌های اخیر به بیش از 2 میلیون بشکه در روز رسیده است. در واقع از ابتدای سال جاری در بازاری که مملو از نفت بود، ایران تلاش کرد بازار از دست رفته خود را پس بگیرد. در این راستا برخی ادعا کردند که ایران برای جذب مشتریان نفتی خود اقدام به افزایش جذابیت قیمتی چه از طریق دادن تخفیف‌های زیاد و چه از طریق تغییر فرمول فروش نفت ایران کرده است. میزان صادرات نفت کشورمان در فاصله تنها 5 ماه بعد از لغو تحریم‌ها دو برابر سطح سال‌های تحریم رسیده است. با این حال مسوولان نفتی کشورمان بارها اعمال تخفیف برای جذب مشتریان را رد کرده‌اند.
روز گذشته نیز شرکت ملی نفت کره جنوبی از دو‌برابر شدن واردات نفت این کشور در بازه چهار ماه ابتدای سال جاری میلادی نسبت به دوره مشابه سال قبل خبر داد. بر اساس این خبر، پالایشگاه‌های کره‌ای در ماه‌های ژانویه تا آوریل سال جاری میلادی، در مجموع ٣٠ میلیون بشکه نفت خام و میعانات گازی از ایران خریداری کرده‌اند 113/5 درصد رشد سالانه را نشان می‌دهد. اطلاعات شرکت ملی نفت کره نشان می‌دهد که در سال ٢٠١١ میلادی، این کشور سالانه ٨٧ میلیون و ٢٠٠ هزار بشکه نفت از ایران وارد می‌کرد، اما به دلیل تحریم‌ها این رقم در سال 2012 به 56/1 میلیون بشکه و نهایتا در سال ٢٠١٤ میلادی به ٤٤ میلیون و ٩٠٠ هزار بشکه رسید.
حال با درنظر گرفتن واردات 30 میلیون بشکه‌ای در چهار ماه ابتدای سال و اگر این روند تا پایان سال حفظ شود، می‌توان پیش‌بینی کرد که کره جنوبی در سال 2016 بیش از 112 میلیون بشکه نفت از کشورمان خریداری کند که بیش از مقدار پیش از تحریم‌ها خواهد بود. بر اساس این گزارش، شرکت اس کی اینویشن که بزرگ‌ترین پالایشگاه نفت کره جنوبی به شمار می‌آید، در کنار پالایشگران دیگر کره‌ای همچون هاندای اویل بنک و هانوا توتال پتروکمیکال، پس از پایان تحریم‌ها برای افزایش واردات نفت از ایران اقدام کرده‌اند. یکی از مسوولان بخش پالایش کره جنوبی گفته است که پس از رفع موانع باقیمانده برای تجارت با ایران، از جمله مشکل تسویه دلاری معاملات، واردات نفت خام از ایران را افزایش خواهند داد. پالایشگران کره‌ای اعلام کرده‌اند که جذابیت قیمتی نفت ایران مهمترین عامل افزایش واردات نفت از کشورمان بوده است. بر اساس این گزارش، قیمت نفت ایران برای پالایشگاه‌های کره‌ای حدود 5 تا 6 دلار ارزان‌تر از نفت قطر بوده است.
دنیای اقتصاد