دکتر محمدجواد ظریف در مصاحبه با خبرنگار خبرگزاری صدا و سیما در مسیر پرواز به تهران از سفر قزاقستان افزود: اگر بخواهیم به برجام نمره بدهیم، حتماً با توجه به ظرف زمانی و شرایط بین‌المللی نمره بسیار خوبی می‌گیرد، اما اگر بخواهیم به نحوه اجرای آمریکایی‌ها نمره بدهیم احتمالاً نمره پایین می‌گیرد. برجام باید هم در ظرف زمانی خودش بررسی و ارزیابی شود و هم در واقعیت جهانی که به تصویب رسید و از بعد دیگر نیز برجام را باید از منظر نحوه اجرای توافق ارزیابی کرد. از نظر زمانی، مذاکرات مرتبط با برجام برای توافق اولیه در دولت یازدهم زمانی آغاز شد که هر چند ماه یک بار تحریم جدیدی علیه کشورمان در کنگره آمریکا تصویب می‌شد و معروف بود که نتانیاهو به واشنگتن سفر نمی‌کند مگر این که با یک تحریم جدید بازگردد.
او گفت: مذاکرات مربوط به برجام زمانی آغاز شد که کنگره و مجلس نمایندگان آمریکا قانونی را تصویب کرده و منتظر رفتنش به سنا بودند که براساس آن فروش نفت کشورمان در کم‌تر از یک سال به صفر برسد. آمریکایی‌ها در یک بازه زمانی یک و نیم ساله توانسته بودند فروش نفت کشورمان را از بیش از 2 و نیم میلیون بشکه در روز به کم‌تر از روزانه یک میلیون بشکه برسانند. با این قلدری و فشارهایی که آمریکایی‌ها بر کشور ما می‌آوردند می‌توانستند در مدت کوتاهی فروش نفت کشورمان را به صفر برسانند.
ظریف افزود: مذاکرات منتج به برجام زمانی آغاز شد که براساس همین قانون کنگره، رییس‌جمهور آمریکا دیگر حتی اجازه نمی‌یافت که مقررات را تعلیق کند. در آن زمان اگر لایحه‌ای که در مجلس نمایندگان این کشور با رأی بسیار بالا تصویب شد به سنا هم رفته بود و به امضای اوباما می‌رسید، تقریباً در هیچ زمانی هیچ یک از تحریم‌های این کشور نمی‌توانست تعلیق شود زیرا تعلیقش نیازمند رأی دو سوم اعضای کنگره بود.
رییس هیات مذاکراتی ایران گفت: برجام در زمانی تصویب شد که شش قطعنامه لازم الاجرای شورای امنیت تحت فصل هفتم تلاش می‌کرد ایران را از حق خودش برای بهره‌مندی از انرژی صلح‌آمیز هسته‌ای محروم کند؛ البته حق ما ربطی به قطعنامه شورای امنیت ندارد اما بالاخره این شورا می‌گفت ایران اجازه ندارد از این حق استفاده کند. فراتر از این در حوزه موشکی حتی به کشورها اجازه می‌داد که برای جلوگیری از دستیابی ایران به فن‌آوری موشکی که هیچ ربطی به آن کشورها ندارد، حتی وارد اقدام نظامی شوند.
وی با بیان این که بنابراین اگر می‌خواهیم برجام را ارزیابی کنیم باید آن را در این ظرف زمانی در نظر بگیریم افزود: زمانی که مذاکرات منتج به برجام آغاز شد در شرایطی نبودیم که از نظر بین‌المللی مساعد باشد. از نظر شرایط جهانی، زمانی مذاکرات را آغاز کردیم که کشورمان در یک طرف ماجرا و شش قدرت بزرگ دنیا در طرف دیگر متکی به حمایت شورای امنیت سازمان ملل متحد، اتحادیه اروپا و بسیاری از مراکز قدرت جهانی اعم از مراکز پولی و تبلیغاتی بودند.
رییس دستگاه دیپلماسی گفت: اگر برجام را از این دو زاویه نگاه کنیم دستاورد بسیار مهمی برای جمهوری اسلامی ایران است که عزت مردم را حفظ کرد، حقوق‌شان را به رسمیت شناخت، قطعنامه‌های شورای امنیت را کنار زد و مانع از تصویب تحریم‌های جدید علیه کشورمان شد. برجام هم‌چنین تحریم‌های پیشین مرتبط با برنامه هسته‌ای را کاملاً کنار زد و مانع از پیشروی تحریم‌های مرتبط با مقررات داخلی آمریکا نیز شد.
ظریف با طرح این پرسش که آیا این به معنی فتح الفتوح دانستن برجام است؟ تاکید کرد: به نظر من فتح الفتوح مردم ایران هست که نشان دادند از طریق فشار نمی‌شود چیزی را به آنان تحمیل کرد اما آیا فتح الفتوح مذاکره‌کنندگان است؟ نه؛ البته مذاکره کنندگان از همه توان‌شان، از درایت رییس‌جمهور از حمایت، مقاومت و دعای مردم و از همه بالاتر از هدایت‌ها و دعای مقام معظم رهبری و لطف خدا استفاده کردند و توانستند به توافق برسند.
او با طرح این پرسش که اصلاً معنی توافق چیست؟ افزود: معنی توافق این است که دو طرف راضی باشند، مگر این که بتوان نامش را قرارداد تسلیم گذاشت وگرنه توافقی وجود ندارد که هر یک از دو طرف بتوانند بگویند 100 درصد به نفع‌شان است. چنین چیزی در جهان خارج وجود ندارد. به همین علت است که امروز در سالروز تصویب برجام مقالاتی در آمریکا نوشته می‌شود مبنی بر این که این کشور چه امکاناتی مانند اجماع بین‌المللی علیه ایران و ممنوعیت برنامه موشکی این کشور را از دست داده است.
وزیر خارجه ایران با اشاره به مطالب مطرح در یکی از جلسات استماع کنگره درخصوص برنامه موشکی کشورمان افزود: در آن جلسه نمایندگان، دولت این کشور را زیر سوال بردند که چرا قطعنامه 1929 با آن محکمی را درباره برنامه موشکی ایران از دست داد و آن را به بندی تبدیل کرد که اولاً اجباری نیست و ثانیاً ایران را معاف کرده است. نمایندگان در این جلسه اعلام کردند ایرانی‌ها توانسته‌اند از طریق مذاکره کلمه‌ای را به این معنی وارد کنند که اگر برنامه موشکی برای سلاح هسته‌ای طراحی نشده باشد در حوزه این قطعنامه قرار نمی‌گیرد یعنی حوزه‌ای که تبلیغات فراوانی درباره آن علیه ما می‌شد.
ظریف مواضع اخیر بان کی مون درباره برنامه موشکی کشورمان را نامربوط دانست و تصریح کرد: متأسفانه دبیرکل سازمان ملل متحد در سال‌های گذشته سابقه خیلی خوبی هم از خودش به جای نگذاشته است. به ویژه در موضوع خارج کردن نام عربستان سعودی از فهرست کودک‌کش‌ها که خود او هم اعلام کرد یکی از سخت‌ترین تصمیمات دوران زندگی‌اش بوده که تأثیر بسیار بدی بر اعتبار سازمان ملل گذاشته است. رییس دستگاه دیپلماسی بر جدیت و رعایت دقت در اجرای تعهدات‌مان در برجام و جلوگیری از بدعهدی طرف مقابل در این زمینه تاکید کرد.
او با تبیین مزایا و موانع اجرای برجام گفت: یکی از ابعادی که باید در ارزیابی برجام در نظر گرفت اختلاف میان قانون و نحوه اجرای آن است. هیچ قانونی را با نحوه اجرایش نمی‌سنجند، تقریبا تمام مقررات حقوق بین‌الملل را یک یا چند نفر نقض می‌کنند، اما آیا این به معنی خوب نبودن مقررات است؟ بسیاری از مقررات حقوق بین‌الملل و بسیاری از توافق‌های بین‌المللی آن طور که همه طرف‌ها به آن معتقدند، به طور کامل اجرا نمی‌شود اما آیا این به آن معنی است که آن توافق‌ها ایرادی دارد؟ برای مثال اگر کسی از چراغ قرمز عبور کند آیا به معنی این است که قاعده داشتن چراغ راهنمایی بد است؟ آیا حتی اگر نظام تشویق و تنبیه و جریمه‌ای که اعمال می‌شود باز هم مانع از عبور برخی از چراغ راهنمایی نشود آیا باید حکم بر ابطال چراغ قرمز داد یا این که می‌گوییم فرد متخلف آدم درستی نبوده است و باید راهکاری برای وادارکردنش به پیروی از قانون پیدا کرد؟
وزیر امور خارجه تصریح کرد: نمی‌گویم برجام فتح الفتوح است اما می‌گویم سندی کاملا قابل دفاع است؛ اگر بخواهیم به برجام نمره بدهیم حتما با توجه به ظرف زمانی و شرایط بین‌المللی نمره بسیار خوبی می‌گیرد اما اگر بخواهیم به نحوه اجرای آمریکایی‌ها نمره بدهیم احتمالا نمره پایینی می‌گیرد. این به معنی آن نیست که ما شخصیت آمریکایی‌ها و گرایش‌های آنان را در نظر نداشتیم، واقعیات داخلی نظام آمریکا را به خوبی می‌شناختیم و برای همین بود که با درایت و تیزبینی مقام معظم رهبری و رییس‌جمهور شرایطی را برای کشورمان پیش‌بینی کردیم که آن را تا حد بسیار زیادی در قبال اقدامات آمریکایی‌ها مصونیت بدهیم. ظریف یکی از این ظرفیت‌ها را استفاده از برجام برای اقتصاد مقاومتی دانست و افزود: استفاده از این ظرفیت برای این بود که اقتصاد کشورمان را در قبال خطرهای ناشی از بدعهدی‌های آمریکا مقاوم کنیم.
وی گفت: اگر مجموعه این عوامل را در نظر بگیریم در سالروز به نتیجه رسیدن برجام می‌توانیم به مردم خوب ایران بگوییم که این توافق حتما سبب سربلندی آنان در عرصه بین‌المللی شده است. دنیا مردم ایران را به عنوان ملتی می‌شناسد که در برابر زور و فشار مقاومت می‌کند اما هم‌زمان آماده مذاکره است و پس از مذاکره هم عهد و پیمان خود را جدی و با دقت رعایت می‌کند و به طرف مقابل نیز اجازه بدعهدی نمی‌دهد. ملت و مسوولان ذی‌ربط به این موضوع توجه دارند و آن را پیگیری می‌کنند.
ظریف بهره‌مندی از برجام را نیازمند اجماع ملی دانست و تصریح کرد: امروز هیچ کس در کشورمان از اثبات این که برجام به خوبی اجرا نمی‌شود نفعی نمی‌برد. او افزایش میزان صادرات نفت کشورمان از کم‌تر از یک میلیون بشکه در روز ظرف 6 ماه به بیش از دو میلیون بشکه، عادی شدن شرایط حمل و نقل و برقراری رابطه بسیاری از بانک‌ها با بانک‌های کشورمان را از دستاوردهای برجام برشمرد.
رییس تیم مذاکراتی ایران گفت: البته تعدادی از بانک‌ها هنوز از مقررات آمریکایی‌ها وحشت دارند اما ما معتقدیم این وحشت بیشتر نوعی وحشت روانی و ناشی از محافظه کاری ذاتی موسسات پولی و بانکی است نه ناشی از مقرراتی که مانع از همکاری با ایران شود.
وی افزود: اگر این واقعیات را درنظر بگیریم می‌بینیم که آینده بسیار خوبی در مقابل ماست؛ بارها گفته‌ام که می‌توانیم به برجام نمره 5، 15 یا 95 بدهیم که اگر از هر یک از این نمرات همراه با هم استفاده کنیم برجام می‌تواند زمینه بسیار خوبی برای کشورمان باشد و اقتصاد مقاومتی را پیش ببرد.
ظریف هشدار داد: اگر از همان نمره 5 یا 95 هم استفاده نکنیم به زیر صفر تبدیل می‌شود، زیرا شرایط دنیا ایستا نمی‌ماند و پیش می‌رود؛ باید از فرصتی که ایجاد شده است استفاده کرد؛ در غیر این صورت شرایط حتما به سمت منفی و تبدیل شدن فرصت به تهدید پیش می‌رود.
رییس دستگاه دیپلماسی تصریح کرد: ما بر استفاده حداکثری از برجام متمرکز هستیم اما این مانع نمی‌شود که همواره حواسمان باشد آمریکایی‌ها بدعهد بوده و هستند. آمریکایی‌ها حتما تلاش زیادی نکرده‌اند که اطمینان حاصل کنند نگرانی‌هایی که در جامعه بین‌الملل بر اثر سیاست‌هایی که حدود یک دهه علیه کشورمان اعمال شده است برطرف شود.
او افزود: به عنوان نمونه اگر سوابق غارت دو میلیارد دلاری اموال کشورمان را بررسی کنیم که در کمیته بررسی دولت اعلام شد شرکت کی‌یر استرینگ که شرکتی اروپایی است در سال 2007 مصادف با سال 1386 به ما اعلام کرده بود آمادگی این را ندارد که نه فقط برای کشورمان حساب کارگزاری داشته باشد که حتی دارایی های اوراق قرضه ایران را نیز نمی‌تواند حفظ کند. این یعنی این که فضای سیاسی در آن هنگام مبتنی بر سیاست‌های خصمانه آمریکایی‌ها بود که همواره علیه جمهوری اسلامی ایران ایجاد کردند. آمریکایی‌ها در پی این فشار روانی ایجادشده فقط به این بسنده کردند که اعلام کنند مقرراتی که پیچیدگی‌های ویژه‌ای هم دارد این مقررات دیگر وجود ندارد اما دولت آمریکا در پی این است که اطمینان ایجاد کند که ایران از منافع برجام بهره‌مند شود.
وی گفت: درست است که آقای کری به وزیر اروپایی و خانم موگرینی در بیانیه‌ای که اخیرا در بروکسل صادر شد اذعان کرد که ایران هم باید از منافع برجام بهره‌مند شود اما چه اقدامات عملی در این زمینه انجام دادند؟ اینجاست که ما از این موضوع به عنوان بدعهدی آمریکایی‌ها نام می‌بریم یا به پیگیری تعهدات‌شان در برجام استناد می‌کنیم. این که آیا این موضوع نقض تکنیکی برجام هست یا نیست به وظایف هیات نظارت بر برجام مربوط می‌شود. ما پرسش‌ها را می‌دهیم و این هیات حسب مورد تصمیم می‌گیرد که با هر اقدام آمریکا چگونه می‌توان برخورد کرد که البته برخوردهایی نیز صورت گرفته است.
رییس دستگاه دیپلماسی تصریح کرد: این که در داخل جامعه و محیط سیاسی آمریکا مخصوصا در سال انتخابات هیچ کس در پی این نبوده است که هزینه سیاسی کند تا اطمینان ایجاد کند که برجام اجرا می‌شود واقعیت است. این که گروه‌های فشار در آمریکا با تمام تلاش‌شان می‌خواهند مانع از اجرای برجام شوند این هم واقعیت است اما در کنار آن باید این واقعیت را نیز در نظر گرفت که وظیفه ما این نیست اقداماتی را که برای جلوگیری از سرمایه‌گذاری در ایران می‌شود تشدید، تبلیغ یا بزرگنمایی کنیم. وظیفه ما این است که واقعیت سرمایه‌گذاری در ایران را به سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی نشان و اطمینان دهیم که کشورمان امن‌ترین، سالم‌ترین، مطمئن‌ترین و پربازده‌ترین محل برای سرمایه‌گذاری است.
او گفت: ما اعلام کرده‌ایم که نیاز است بر این مبنا تمرکز شود که از برجام چه با نمره 5 چه با نمره 95 بیش‌ترین استفاده را انجام دهیم که این مانع از آن نمی‌شود که همواره حواسمان باشد آمریکایی‌ها بدعهد بوده و هستند بلکه عاملی خواهد بود که ما را متوجه نیمه پر لیوان کند زیرا نیمه پر را باید به دنیا نشان دهیم و تشویق کنیم تا برای سرمایه‌گذاری به ایران بیایند.
رییس دستگاه دیپلماسی در پاسخ به موضع ضدایرانی اخیر بان کی مون تصریح کرد: در گفت‌وگوی تلفنی با دبیرکل سازمان ملل متحد به او گفتم با ورود غیرکارشناسانه به بعضی مسائل سبب تخریب برجام به عنوان دستاورد بزرگ دیپلماتیک نشود. دبیرکل و دبیرخانه سازمان ملل در مذاکرات حضور و نقشی نداشته‌اند و از جزییات آن خبر ندارند به همین علت نصیحت بنده به آقای بان‌کی‌مون که تلفنی به او گفتم این بود که به این موضوع ورود غیرکارشناسانه نکند. وی اضافه کرد: ادعاهایی که در برخی اظهار نظرهای محافل جاسوسی و اطلاعاتی علیه ما شده است مبنایی ندارد.
ظریف گفت: اکنون که 6 ماه از اجرای برجام و یک سال از تصویب آن می‌گذرد باید توقع داشته باشیم که تبلیغات علیه برجام زیاد باشد هم‌چنان که اگر در مقالاتی که این روزها در غرب منتشر شده است ببینید دشمنان این توافق به شدت سمپاشی و فضاسازی می‌کنند. می‌گویند ایران مایه ناامنی در منطقه است درحالی که ایران بزرگ‌ترین مبارز علیه داعش، ناامنی و افراط‌گرایی در منطقه است. باوجود این واقعیت، ما را به عنوان ناامن کننده در منطقه مطرح می‌کنند و می‌گویند برجام به ایران فرصت داده است که اقدامات ناامن کننده‌اش را بیشتر پیش ببرد.
وزیر خارجه ایران افزود: علت این اظهارات این است که اکنون در سالگرد توافق هسته ای هستیم زمانی که به قول شما رسانه‌ای‌ها "برجام در بورس خبری" است و باید توقع داشت که اظهار نظرهای متعدد هم از نظر محافل موافق و هم از نظر محافل مخالف صورت گیرد. او گفت: در این شرایط است که 75 شخصیت برجسته آمریکایی به آقای اوباما نامه نوشتند و گفتند "اکنون وقت آن است که از شرایط استفاده و برای ارتباطات بهتر با ایران تلاش کنیم".
رییس دستگاه دیپلماسی گفت: البته من نمی‌خواهم این نامه را تایید کنم اما می‌گویم برجام طرفدارانی هم دارد و اکنون شرایطی است که به علت سالگرد برجام مخالفان و موافقان در این باره بیشتر صحبت می‌کنند و نیازی نیست عاملی اضافی برای این‌گونه اظهارات بیان کنیم.
ایسنا