روز گذشته ارزش معاملات بدون در نظر گرفتن معاملات بلوکی حدود 100 میلیارد تومان بود، این در حالی است که این نماگر پیش از این در ابتدای دی ماه (پس از اجرایی شدن برجام) سال گذشته در چنین محدوده‌هایی قرار داشت.
شاخص کل بورس تهران در سه‌ماه پایانی سال گذشته رشد بیش از 30 درصدی را به ثبت رساند. شروع روند صعودی حرکت شاخص از اوایل دی سال گذشته و با رشد تدریجی ارزش معاملات آغاز شد. پس از آن چاشنی هیجان به معاملات سهام اضافه شد و صف‌های میلیونی برای سهام شکل گرفت. در این میان نمادهای خودرویی بیشترین بهره را از این رشدهای هیجانی بردند. پس از آن اما سهام اکثر شرکت‌ها با ضعف عوامل بنیادی به دنبال تخلیه رشدهای اضافی که در مدت زمان اندکی کسب کرده بودند، در روند نزولی قرار گرفتند. پس از آن مطابق با انتظارات ارزش معاملات در بورس تهران در فصل بهار به شدت کاهش یافت و در ماه پایانی این فصل رکود نسبی (در مقایسه با روزهای اوج بازار در زمستان قبل) اما نه به شدت پاییز سال قبل را تجربه کرد.
از ابتدای تابستان به تدریج رشد سهام کالایی مهم‌ترین اهرم رشد شاخص شد. این روند تا پایان تیر و تراکم مجامع سالانه شرکت‌ها ادامه یافت. از ابتدای مرداد شاهد حرکت‌های نسبتا مثبتی در بازار بودیم. در ابتدای مرداد ماه حمایت حقوقی‌ها رشد محدودی را برای سهام به دنبال داشت. پس از آن با انتشار اخباری مبنی بر تغییر کادر مدیریتی سازمان بورس به‌طور محسوسی حمایت حقوقی‌ها افزایش یافت. با اینکه این معامله‌گران دلیل خریدهای خود را نگاه مثبت به روند قیمت سهام ابراز می‌کردند، اما تغییر محسوسی در عوامل بنیادی برای شرکت‌ها به چشم نمی‌خورد. این خریدهای بی‌محابا باعث شد که تا حدودی حضور حقیقی‌ها به منظور جا نماندن از توده صعودی بازار در سمت خرید سهام پررنگ شود.
با این حال رشد قیمت‌ها در بورس تهران دوامی نیاورد. در این دوره به احتمال پایان زودهنگام روند صعودی شاخص و تشدید روند رکودی با افزایش بی‌اعتمادی فعالان به بازار اشاره شده بود. همان‌طور که پیش از این اشاره شد، یکی از اصلی‌ترین منشأ این بی‌اعتمادی تحرکات عجیب حقوقی‌ها در سمت خرید سهام بود. پس از توقف شاخص بازار سهام از رشدهای بی‌وقفه در 17 روز معاملاتی متوالی (از 23 تیر تا 17 مرداد) حمایت‌های حقوقی‌ها برای کاهش هراس بازار از شروع یک فاز رکودی بی‌نتیجه ماند. گرچه حمایت حقوقی‌ها آغازگر رشد 6/7 درصدی شاخص تا 17 مرداد شد، اما این روند نتوانست ادامه پیدا کند. به عبارت دیگر پس از آنکه تلاش این معامله‌گران از سهام بازار برای ایجاد یک کف قیمتی ناکام ماند، تلاش‌های آنها با شدت بیشتری به سمت شاخص کشیده شد.
در حالی‌که تمامی فعالان بازار نسبت به این حمایت‌ها اعتراض داشتند، به نظر می‌رسد دغدغه این گروه از معامله‌گران حفظ سطح شاخص به منظور مناسب جلوه دادن وضعیت بازار در انظار عمومی بود. غافل از این موضوع که چنین فضای حمایتی، با توجه به روند تاریخی بازار در سال‌های گذشته بیشتر فضای ترس از تشدید رکود را میان معامله‌گران ایجاد می‌کند. در این شرایط خریداران با فرورفتن به فاز احتیاط فعالیت خود را به شدت در بازار کاهش داده و از سوی دیگر سهامداران به دنبال فرار از فضای رکودی خواهند بود. به این ترتیب نه تنها چنین حمایت‌هایی برای بازار مفید نیست بلکه بر شدت فضای رکودی در بازار می‌افزاید.
پررنگ شدن نشانه‌های رکودی
هفته گذشته به نشانه‌هایی از تشدید رکود معاملاتی سهام اشاره شده بود. افت ارزش معاملات از هفته گذشته کاملا محسوس بود. در این میان معاملات بلوکی سهام سایپا در حالت عادی معاملات (جابه‌جا‌یی سهام میان سهامداران عمده) باعث شد که این نشانه‌ها چندان به چشم نیاید. در شرایط کنونی شاهد ریزش شدید ارزش معاملات سهام هستیم. شاید بتوان گفت بورس تهران در پاییز سال گذشته و پیش از آغاز رشدهای افسار گسیخته قیمت سهام با یکی از عمیق‌ترین رکودهای خود مواجه بود. میانگین ارزش معاملات در فصل پاییز حدود 68 میلیارد تومان بود (بدون احتساب معاملات بلوکی). بر این اساس ریزش این چنینی ارزش معاملات می‌تواند به نگرانی‌ها درخصوص تشدید فضای رکودی معاملات دامن بزند.
با وجود اینکه بارها کارشناسان نسبت به حمایت‌های بی‌منطق حقوقی‌ها از سهام هشدار داده بودند، اما گوش این معامله‌گران بدهکار نیست. با وجود اینکه در شرایط کنونی شاهد اثر سوء‌حمایت‌های ناکام روزها و هفته‌های اخیر هستیم، اما روز گذشته بار دیگر برای تعدیل افت شاخص شاهد رشدهای عجیب قیمتی برخی از نمادهای بزرگ مانند «اخابر» و «همراه» با حمایت پررنگ حقوقی‌ها در لحظات پایانی معاملات بودیم. کارشناسان پیش از این نیاز به یک محرک بنیادی را برای رونق پایدار در بازار لازم عنوان کرده بودند. در حالی‌که امیدواری به انعکاس رشد قیمت در بازارهای کالایی به بورس تهران وجود داشت، اما به نظر می‌رسد همچنان عوامل بنیادی سدی در برابر رشدهای پایدار شاخص بازارهای کالایی باشد.
ناکامی کالایی‌ها در مواجهه با سقف‌های قیمتی
پس از رشدهای قیمتی در بازارهای کالایی در پایان هفته گذشته این امیدواری به وجود آمد که این رشدها در هفته جدید این بازار ادامه یابد. به این ترتیب اثر مثبت این عامل را می‌توان در معاملات سهام بورس تهران مشاهده کرد. در این خصوص قیمت هر بشکه نفت برنت در پایان هفته گذشته به بیش از 50 دلار رسید، قیمت هر تن روی در بازار جهانی نیز به بیش از 2300 دلار رسید. قیمت هر تن مس نیز با رشد در سطح بیش از 4800 دلار قرار گرفت.
از روز دوشنبه هفته جاری با شروع بازار جهانی شاهد افت قیمت در بازارهای کالایی از سطوح حساس قیمتی مذکور بودیم. در این خصوص قیمت هر بشکه نفت برنت دیروز در ساعت 16، 48/7 دلار بود. نفت در هفته گذشته با چشم‌انداز توافق میان تولیدکنندگان بزرگ مانند روسیه و عربستان برای فریز سطح تولیدات بر مسیر صعودی قرار گرفت. در حالی‌که کارشناسان بازار جهانی احتمال رسیدن به توافق را میان تولیدکنندگان با توجه به اختلافات موجود و همچنین تلاش کشورمان برای بازپس گرفتن سهم پیش از تحریم‌ها در صادرات نفت نیز مانعی در برابر رسیدن این توافق بود. علاوه بر این کاهش ذخایر نفتی آمریکا نیز به رشد قیمت نفت کمک کرد. در روزهای اخیر به نظر می‌رسد بار دیگر توجه به عوامل بنیادی عامل فشار بر قیمت نفت است (افزایش عرضه نفت).
قیمت روی نیز که در ماه‌های اخیر برای چندمین بار متوالی به بیش از 2300 دلار رسیده بود، بار دیگر به کمتر از سطح مقاومتی نزول یافت. مس نیز با عقب‌نشینی به سطح 4700 دلار به ازای هر تن نزدیک شد. قیمت مس در ماه‌های اخیر در بازه 4600 تا 5000 دلار به ازای هر تن نوساناتی را به ثبت رسانده است. با این حال در پایداری در سطح 5000 دلار ناکام بوده است. به این ترتیب رشدهای مس و نزدیک شدن به این سطح معمولا در ادامه افت قیمت را به همراه داشته است. در شرایطی که صنایع داخلی با وجود خوش‌بینی به آینده همچنان با رکود نسبی روبه‌رو هستند، امید به رشد پایدار قیمت در بازار جهانی بود که ضعف بازار کالایی نیز نتوانست حمایت حقوقی‌ها را توجیه کند. برای رونق پایدار بازار باید در انتظار حضور یک محرک واقعی در سودآوری صنایع بود. بارها در بازارهای سهام دنیا و همچنین در بورس تهران مشاهده شده، در صورتی‌که بدون توجیه عوامل بنیادی قیمت سهام به بهانه‌ای در مسیر صعودی قرار گیرد و کارشناسان نتوانند این رشدها را براساس این عوامل واقعی توجیه کنند، به احتمال زیاد باید در انتظار ریزش قیمت سهام بود.
روز گذشته نیز با فشار نمادهای بزرگ صنایع مختلف مانند «فملی»، «شبندر»، «وغدیر»، «خساپا» و «فولاد» شاهد افت 122 واحدی شاخص و توقف در سطح 77 هزار و 964 واحدی بودیم. رشدهای حمایتی «اخابر» و «همراه» نیز نتوانست دردی از شاخص دوا کند. افت بیشتر شاخص کل هم‌وزن (کاهش 0/3 درصدی) نسبت شاخص کل نیز بار دیگر نشانه‌ای از این حمایت‌های مصنوعی از بورس است. روز گذشته در شرایط افت شدید ارزش معاملات شاهد تغییر مالکیت سهام با ارزش تقریبی 6 میلیارد تومان از سبد حقیقی‌ها به حقوقی‌های بازار بودیم. ناامیدی حمایت حقوقی‌ها شاید آخرین مرحله از شروع یک فضای رکودی در بازار باشد. در این میان از 37 صنعت بورسی، 25 صنعت با رشد شاخص و 10 صنعت با افت شاخص مواجه شدند. گروه ابزار پزشکی با تک‌نماد «آکنتور» بیشترین رشد و صنعت زراعت با تک‌نماد «زمگسا» بیشترین افت شاخص را در روز گذشته تجربه کردند.
دنیای اقتصاد