به گزارش ارانیکو این کالا به عنوان یکی از اصلی‌ترین تأمین‌کنندگان نیازهای اساسی فعالیت‌های سازه‌ای می‌باشد. به‌گونه‌ای که از یک‌سو در بخش ساختمان جزء مصالح اصلی محسوب می‌شود و از سوی دیگر در اجرای پروژه‌های عمرانی و زیربنایی، راه‌سازی، سد‌سازی، کانال‌کشی و رویه‌های بتونی (به‌جای آسفالت) نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. از این حیث قیمت سیمان به‌طور مستقیم در قیمت تمام شده بسیاری از طرح‌ها اثرگذار است؛ که تغییرات و نوسانات این صنعت اعم از تغییرات تولید، مصرف و قیمت بلافاصله بر صنایع مرتبط با آن منعکس خواهد شد.
این صنعت در کشور ما همواره در حال توسعه بوده است، به‌طوری که طبق برنامه راهبردی منتشر شده از سوی وزارت صنعت، معدن و تجارت در سال 94، صنعت سیمان به عنوان یکی از هفت صنعت استراتژیکی کشور معرفی شد که بیشترین نقش را در شاخص‌هایی ازجمله سهم ارزش‌افزوده، اشتغال‌زایی، صادرات، سهم از بازار، مزیت نسبی و زنجیره تأمین (به عنوان مواد اولیه یا کالاهای نهایی) و سطح دانش و فناوری دارند که در روند توسعه صنعتی به آنها تکیه می‌شود. در برنامه راهبردی وزارت صنعت، معدن و تجارت،« ظرفیت فعلی تولید سیمان 80 میلیون تن اعلام شده است که برای افق 1404 این ظرفیت حدود 120 میلیون تن هدف‌گذاری شده است».
ایران طی سال‌های اخیر در زمره بزرگ‌ترین تولیدکنندگان سیمان بوده اما افت تولید ناشی از کاهش تقاضا موجب واگذاری این عرصه به رقبا شد و اکنون بین هفت تولیدکننده اول دنیا جای دارد.
عوامل اثرگذار بر قیمت سیمان
1. کاهش تقاضا، ناشی از کاهش صادرات
یکی از عمده مقاصد صادراتی سیمان، کشور عراق است که بیش از 50 درصد حجم صادرات را به خود اختصاص داده، به طوری که ایران تا پیش از این 60 درصد از نیاز این کشور به سیمان را برآورده می‌کرد. ولی در حال حاضر با وضع مقررات ضد دامپینگ، افزایش تعرفه واردات سیمان به عراق، راه‌اندازی کارخانه‌های سیمان، ناامنی سیاسی و تأثیر آن بر توقف پروژه‌های عمرانی همچنین کاهش بودجه دولت در نتیجه کمبود نقدینگی عواملی بوده که صادرات سیمان ایران به این کشور همسایه را تحت تأثیر قرار داده است.
حجم صادرات سیمان ایران (میلیون تن)
از دیگر مقاصد صادراتی سیمان ایران کشور افغانستان است. اگرچه ایران با افغانستان هزار کیلومتر مرز مشترک دارد اما ارتباطات جاده‌ای چندان مناسبی با این کشور وجود ندارد و اغلب جاده‌ها خاکی هستند که این امر، یکی از مشکلات تجارت با این کشور است. از طرفی به دلیل ناامنی در افغانستان سرمایه‌گذاران ایرانی تمایلی به سرمایه‌گذاری در این کشور ندارند. از طرفی به دلیل قاچاق مواد مخدر هیچ کامیون حمل باری از افغانستان اجازه ورود به کشور را ندارد و کامیون‌ها باید بار خود را قبل مرز تخلیه و سپس توسط کامیون ایرانی از مرز عبور کنند. در مقابل هم افغان‌ها از ورود کامیون‌های حمل بار ایرانی به کشورشان ممانعت می‌کنند که این موضوع منجر به‌کندی تجارت بین دو کشور شده است. از آنجا که قیمت تمام شده کالا در چین بسیار پایین است بنابراین تجار چینی به رقیبان جدی برای ایرانی‌ها در تجارت با افغانستان تبدیل شده‌اند.
2. کاهش تقاضای داخلی، ناشی از رکود مسکن
از دیگر مواردی که می‌توان آن را عاملی مؤثر بر کاهش تقاضای سیمان دانست، رکود در صنعت ساخت‌و‌ساز، کاهش فعالیت‌های عمرانی و کاهش سرمایه‌گذاری است که سیمان را با رکود شدید‌تری مواجه می‌کند. خواب بازار مسکن نه تنها صنعت سیمان، بلکه سایر صنایع ساختمانی ازجمله کاشی، فولاد و ... را نیز درگیر کرده است. شکل زیر به خوبی اثر دوران رونق بازار مسکن بر شاخص صنعت سیمان را نشان می‌دهد.
شاخص قیمت سیمان
3. هزینه حمل‌ونقل
حجیم و سنگین بودن سیمان و هزینه بالای حمل آن نسبت به بهایی که دارد، موجب شده است تا این محصول کالایی منطقه‌ای با قابلیت صدور کمتر به مناطق دورتر محسوب شود. البته کارخانه‌هایی که در نزدیکی نقاط مرزی قرار دارند از این قاعده مستثنا هستند و محصولات آنها از قابلیت صادرات بیشتری برخوردارند به‌عنوان مثال می‌توان از کارخانه‌هایی نظیر سیمان غرب، کارون، ایلام، ارومیه به علت هم‌جواری با کشور عراق و سیمان شرق به علت نزدیکی با کشور افغانستان نام برد.
برای توسعه صادرات سیمان با توجه به رشد تقاضای 5/1 تا 2 درصدی جهان که عمده آن مربوط به کشورهای آفریقایی است، می‌توان افق جدیدی برای بهبود هر چه بیشتر این صنعت متصور شد. کشورهایی مانند کنیا، اتیوپی، غنا و شمال افریقا بازارهایی هستند که درصد مصرف سیمان آنها به نسبت تولیداتشان بیشتر است؛ علاوه بر این میانمار و فیلیپین نیز بازارهای خوبی برای صادرات سیمان ایران هستند. با توجه به اینکه یکی از عمده موانع توسعه صادرات در این میان هزینه بالای حمل‌ونقل است (به طوری که بخش هزینه‌های حمل‌ونقل تا آفریقا حدود 40 درصد از کل بهای تمام شده را دربر می‌گیرد) که با تخصیص یارانه 10 هزار میلیارد ریالی حمل‌ونقل برای کالاهایی مانند سیمان که سهم این هزینه در بهای تمام شده آن قابل توجه است، می‌تواند پیامد صادرات 25 تا 35 میلیون تنی را به همراه داشته باشد. از این رو رشد تقاضای جدید منجر به افزایش ظرفیت تولید، امکان اشتغال بیشتر و نهایتاً منتج به رونق سایر صنایع وابسته به این صنعت خواهد شد. (البته هنوز مبلغ در نظر گرفته‌شده عملیاتی نشده است.
4. افزایش تقاضای داخلی سیمان، ناشی از جانشینی بتن به جای سازه‌های فلزی
پیشنهاد‌هایی از جانب وزیر راه و شهرسازی در خصوص استفاده از سیمان و بتن در ساخت‌و‌سازها و طرح‌های عمرانی به جای سازه‌های فولادی و نیز روسازی می‌تواند یکی از عوامل مؤثر بر افزایش تقاضای داخلی سیمان باشد. به طوری که سرانه مصرف سیمان در ایران که 750 کیلوگرم بوده و به 550 کیلوگرم در سال رسیده است را مجدداً افزایش داده و به رقمی بیش از سابق برساند.
5. نوسانات ارزی
نوسانات ارزی بر صنعت سیمان تأثیرات دوگانه‌ای دارد چرا که از یک طرف رشد صادرات را کند می‌کند و از طرفی هزینه‌های تعمیر و نگهداری را افزایش می‌دهد. صنعت سیمان به دلیل تسهیلات ارزی بالایی که طی سال‌های اخیر برای اجرای طرح‌های توسعه‌ای و خرید تکنولوژی جدید دریافت کرده، از تغییرات نرخ ارز تأثیر زیادی می‌پذیرد. از این رو باید انتظار داشت که در صورت افزایش نرخ ارز، رشد صادرات باید آن‌قدر قابل توجه باشد که بتواند افزایش هزینه‌ها را جبران کرده و به رشد سودآوری شرکت‌ها بیانجامد.
اهم نقاط قوت و ضعف، فرصت‌ها و تهدیدهای صنعت سیمان
توانایی صادرات، ارزآوری، کاربرد متنوع و ظرفیت بالای تولید، وجود مواد اولیه فراوان و باکیفیت، وجود دانش فنی و افزایش تولید، تجهیزات موردنیاز در داخل کشور، دسترسی به سوخت فراوان و گاز طبیعی
مصرف انرژی بالا، وابسته بودن به بازارهای جانبی مانند مسکن و غیره، آلایندگی، پایین بودن بهره‌وری نیروی انسانی، ضعف تحقیق و توسعه، سرمایه‌بری بالا، ضعف در ساختار صادراتی و نبود نشان تجاری قابل‌رقابت با رقبا
دسترسی آسان به انرژی، نزدیکی به بازارهای هدف، امکان جذب دانش فنی و نوآوری
رکود اقتصادی در کشور، وجود محدودیت‌های زیست‌محیطی، وجود نوسان در قیمت نهاده‌های تولید
در سال 96 با توجه به پیش‌بینی بهبود وضعیت بازار مسکن، افزایش سرمایه‌گذاری در طرح‌های عمرانی با توجه به واگذاری این طرح‌ها به بخش خصوصی، همچنین با بهره‌گیری از سیمان به جای سازه‌های فلزی در باندهای فرودگاهی، تراورس‌های راه‌آهن و جاده‌ها و افزایش سهم ساختمان‌های بتنی نسبت به فولادی، مازاد تولید سیمان را مورد استفاده قرار دهد. از دیگر سیاست‌های اقتصادی که می‌تواند افق روشن‌تری در این بازار ترسیم نماید، سیاست حمایت از صادرات با ابزار پرداخت تسهیلات یارانه حمل‌ونقل به صادرکنندگان است. با جذب بازارهای صادراتی جدید که قبل از تدوین این سیاست بازار عرضه این محصول نبودند (کشورهای آفریقایی)، امید به رونق این صنعت را پررنگ‌تر می‌سازند. از طرفی طی مذاکرات انجام شده با بهبود اوضاع داخلی عراق، صادرات سیمان به این کشور مجدداً از سر گرفته خواهد شد.
از سویی دیگر با توجه به انتشار اخباری مبنی بر نزدیک شدن به عرضه سیمان در رینگ صادراتی بورس کالای ایران و ثبت عرضه سیمان بر تابلوی تالار صادراتی بورس کالا، این امر موجب افزایش قیمت صادراتی سیمان و ایجاد نظم در این حوزه می‌شود. لذا با وجود رکود در بازار سیمان و با ورود به بازار متمرکز و شفافی همچون بورس کالای ایران علاوه بر توسعه صادرات، تقاضای داخلی نیز افزایش یابد.
سروین آقاجانی
پژوهشگر ارشد موسسه اقتصاد ایرانیان
دغدغه‌های فعالان اقتصادی در خصوص چشم‌انداز اقتصاد ایران در سال آینده ما را بر آن داشت تا به منوال سال‌های گذشته، اسفندماه امسال میزبان صاحب‌نظران و متخصصان اقتصادی در همایش «دورنمای اقتصاد ایران در سال 1396» خواهند بود. در این گرد هم‌آیی باشکوه، جمعی از دست‌اندرکاران و مدیرانِ بخش خصوصی و دولتی در کنار تحلیلگران خبره اقتصاد ایران گرد هم می‌نشینند و آرا و دیدگاه‌های خود را با مخاطبان به اشتراک می‌گذارند.
هدف ما از برگزاری همایش آن است که با انعکاس تحلیل‌های موشکافانه بتوانیم پازل‌های گوناگون را کنار هم بگذاریم و نمایی کامل‌تر از اقتصاد ایران و جهان در سال آینده را به پیشگاه مخاطبان فرهیخته‌مان تقدیم کنیم.
برای حضور در همایش «دورنمای اقتصاد ایران در سال 1396» می‌توانید به آدرس eventiranian.ir مراجعه نمایید.