اوپک در ماه گذشته رکورد جدیدی از پایبندی به توافق از خود به جا گذاشت، اعضای این سازمان بیش از مقدار تعهد تولیداتشان را کاستند و رکورد 104 درصد پایبندی به توافق را از خود به‌جا گذاشتند. میزان بالای عمل به توافق را می‌توان نشانی از نیاز شدید اعضای این سازمان به درآمدهای نفتی تلقی کرد. در واقع رشد قیمت نفت در چند ماه اخیر موجب شده قدری اقتصاد این کشورها از تنگنا خارج شود، اما اگر توافق اوپک انجام نمی‌شد چه بر سر درآمدهای اعضای این سازمان می‌آمد؟ با وجود اینکه اعضای اوپک تولیدات خود را به شکل قابل‌توجهی کاهش داده‌اند و قیمت نفت نیز رشد چشمگیری نداشته و همچنان از روزهای رویایی بازار فاصله زیادی دارد، آیا باز می‌توان گفت که درآمدهای اعضای اوپک رشد داشته و توافق به نفع آنها بوده است؟
برای رسیدن به پاسخ این سوالات چهار سناریوی قیمتی در نظر گرفته شده است. این سناریوها بر اساس دامنه پیش‌بینی‌های قیمتی نفت درست پیش از اینکه زمزمه‌‌ای از تمایل اوپک برای توافق به گوش برسد، یعنی در میانه‌های سال 2016 انجام شده است. همچنین فرض کرده‌ایم که اعضای اوپک با بیشترین توان خود یعنی در سطح دسامبر 2016 نفت استخراج کنند. سپس ارزش تولیدات اعضا در هر سناریو محاسبه شده و با درآمدهای کنونی آنها در سه ماه ابتدای سال 2017 مقایسه شده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد حتی در سناریوی خوش‌بینانه یعنی در حالتی که فرض می‌کنیم بدون توافق اوپک نفت به 45 دلار می‌رسید، درآمد اعضای اوپک نسبت به شرایط کنونی حدود 11 درصد کمتر است. اما در سناریوی بدبینانه که در آن نفت 30 دلار در نظر گرفته شده، درآمد فرضی اعضای اوپک از درآمدهای کنونی حدود 40 درصد کمتر است که رقم بسیار قابل توجهی است.
از این رو می‌توان گفت همه اعضای اوپک برندگان توافق برای کاهش تولید محسوب می‌شوند و آنها از رشد قیمت‌ها منتفع شده‌اند. با این حال بررسی جزئی‌تر درآمدهای اعضا با درآمدهای فرضی آنها بر اساس 4 سناریوی تعریف شده نشان می‌دهد ایران، لیبی و نیجریه بزرگترین برندگان توافق اوپک هستند، چراکه این سه کشور علاوه بر اینکه از رشد قیمت نفت در پی توافق سود برده‌اند، افزایش تولیداتشان نیز به کمک آنها آمده و رشد درآمدهای آنها نسبت به شرایطی که توافق انجام نمی‌شد، را بیشتر کرده است.
چهار سناریو برای درآمد نفتی اوپک
سال 2016 با تحولات بزرگی برای بازار نفت همراه بود. ماههای ابتدایی سال که با نفت 26دلاری همراه بود، تلاش اوپک برای رسیدن به توافق بر سر طرحی موسوم به «فریز تولید» را به خود دید. البته این تلاش به دلیل عدم هماهنگی اعضای اوپک به شکست منتهی شد، هرچند کاهش غیر‌منتظره تولید نفت در برخی کشورها از جمله کانادا، ونزوئلا و عراق موجب شد که در سه ماه دوم سال بهای نفت مقداری رشد کند. اما با رفع موانع تولید در این کشورها، قیمت نفت مجددا در مسیر کاهشی قرار گرفت و به راحتی به زیر 40 دلار رسید. در این شرایط زنگ خطر مجددا در بازار نفت به صدا درآمد و حتی برخی رسیدن قیمت‌ها به سطوح کمتر از 30 دلار را نیز امکان‌پذیر دانستند. در این شرایط برای اولین بار زمزمه‌های مذاکره بین بزرگان نفتی برای رسیدن به توافقی برای کاهش تولید به گوش رسید و موجب رشد قیمت‌ها شد. در واقع می‌توان فرض کرد که درصورت عدم توافق اوپک قیمت‌ها در حال‌حاضر زیر 40 دلار بود.
بنابراین بر اساس دامنه برآوردهایی که آن زمان از بهای نفت در سال 2017 می‌شد، چهار سناریو از درآمد نفتی اعضای اوپک در سه ماه ابتدای سال تعریف شده است. قیمت‌های 30، 35، 40 و 45 دلار به ازای هر بشکه مبنای این چهار سناریو هستند و همچنین فرض شده که اعضای اوپک در سطح ماه دسامبر که بیشترین سطح تولید اوپک در سال‌های اخیر است، به استخراج نفت بپردازند.
در سناریوی نفت 30 دلاری که بدبینانه‌ترین سناریو برای بازار نفت در صورت عدم توافق اوپک است، درآمد اعضای اوپک نسبت به آنچه در سه ماه ابتدای سال 2017 رخ داده به شکل چشمگیری کمتر است. در این سناریو درآمد اعضای اوپک به در سه ماه ابتدای سال 2017 به 89/33 میلیارد دلار می‌رسد و از درآمدهای کنونی اعضای اوپک که حدود 149/91 میلیارد دلار است حدود 40 درصد کمتر بود. اما در سناریوی دیگری قیمت نفت را حدود 35 دلار در نظر گرفته‌ایم که در صورت عدم توافق اوپک چندان دور از دسترس به نظر نمی‌رسد. کافی است به این نکته توجه کنیم که پیش از اینکه مذاکرات بر سر توافق بین کشورهای تولیدکننده نفت آغاز شود قیمت‌ها به زیر 40 دلار رسیده بود. در این سناریو درآمدهای فرضی از درآمد کنونی اوپک در سه ماه ابتدای سال 30 درصد کمتر است.
در سناریوی سوم نیز که قیمت نفت 40 دلار و نزدیک به برآورد اداره اطلاعات انرژی آمریکا از بهای نفت در گزارش ماه مه این موسسه در نظر گرفته شده، درآمد فرضی اعضای اوپک به شکل قابل توجهی از درآمد کنونی آنها کمتر است. در این سناریو درآمد اعضا در سه ماه ابتدای 2017 به 119/106 میلیارد دلار می‌رسد که از درآمدهای کنونی این کشورها 30/8 میلیارد دلار یعنی حدود 21 درصد کمتر است.
اما در سناریوی چهارم که خوش‌بینانه‌ترین برآورد قیمتی برای آن در نظر گرفته شده، همچنان درآمد کشورهای عضو اوپک از آنچه در حال حاضر رخ داده کمتر است. در سناریوی چهارم قیمت نفت 45 دلار در نظر گرفته شده که بسیار خوش‌بینانه است چراکه ماه گذشته مشاهده کردیم که با وجود اجرای موفق توافق اوپک و کم شدن بیش از یک میلیون از عرضه جهانی نفت، به راحتی قیمت‌ها به کمتر از 50دلار و حتی به 46 دلار بر بشکه رسید. از این رو رسیدن به قیمت 45 دلار بدون توافق چندان منطقی به نظر نمی‌رسد. با این حال و با وجود اینکه در این سناریو اوپک با همه توان خود نفت تولید می‌کند درآمد اعضای این سازمان از درآمدهای کنونی حدود 11 درصد یعنی نزدیک به 16 میلیارد دلار کمتر است.
بزرگترین برندگان اوپک
سناریوی دوم و سوم محتمل‌ترین سناریوهای قیمتی برای بازار نفت در صورت عدم توافق اوپک به نظر می‌رسد. در این سناریوها دیده می‌شود که درآمد اعضای اوپک از آنچه در واقعیت رخ داده به شکل قابل توجهی کمتر است. در این سناریوها درآمد نفتی به ترتیب 45/7 و 30/8 میلیارد دلار کمتر است. از این‌رو می‌توان گفت همه اعضای اوپک به شکل چشمگیری از توافق اوپک منتفع شده‌اند. با این حال نگاهی جزئی‌تر به تفاوت درآمدهای نفتی اعضای اوپک و درآمدهای فرضی آنها نشان می‌دهد که بیشترین اختلاف به سه کشور لیبی، ایران و نیجریه تعلق دارد. این سه کشور به نوعی از توافق اوپک معاف شدند و اجازه یافتند تا رسیدن به سطح تولید پیشین خود به رشد تولید ادامه دهند. از این رو لیبی، نیجریه و ایران علاوه بر اینکه از رشد قیمت نفت سود برده‌اند، با افزایش تولید خود نفعشان از رشد قیمت‌ها را بیشتر کرده‌اند و بزرگترین برندگان توافق اوپک نام گرفته‌اند. در زمان به نتیجه رسیدن مذاکرات اوپک و اعلام توافق این سازمان برای کاهش تولید، گزارش‌های بسیاری از سوی کارشناسان بازار نفت منتشر شد که در آنها ایران را بزرگترین برنده توافق اوپک نامیدند.
اوپک خواهان تمدید توافق
شاید حال بتوان درک کرد که چرا بسیاری از کارشناسان احتمال تمدید توافق اوپک را بسیار می‌دانند. حتی آخرین اخبار از تمایل بزرگترین تولیدکنندگان این سازمان برای رسیدن قیمت‌ها به 60 دلار خبر می‌دهند. در واقع اخیرا روزنامه وال‌استریت ژورنال به نقل از چند منبع آگاه اعلام کرد که تولیدکنندگان بزرگی در اوپک چون عربستان، کویت و عراق خواهان نفت 60 دلاری هستند. این افراد به وال‌استریت ژورنال گفته‌اند که عربستان، عراق و کویت باور دارند نفت ٦٠ دلاری می‌تواند به اقتصاد آنها کمک و امکان افزایش سرمایه‌گذاری در بخش انرژی آنها را فراهم کند و همزمان، سبب جهش تولید نفت آمریکا نیز نشود.
در واقع اوپک در سال‌های اخیر روزهای بسیاری را از سر گذرانده است. چراکه با کاهش قیمت نفت در سال 2014 درآمدهای نفتی اعضای اوپک به سرعت رو به افول گذاشت و اقتصادهای وابسته به نفت این کشورها به شدت تحت فشار قرار گرفت. به‌طور مثال درآمدهای صادراتی اوپک در سال 2013 حدود 1/1 هزار میلیارد دلار بوده و در سال 2014 به 956 میلیارد دلار می‌رسد. اما با ادامه افت قیمت‌ها درآمدهای صادراتی حاصل از فروش نفت و دیگر مایعات سوختی این کشورها به 518 میلیارد دلار می‌رسد که بیش از 50 درصد نسبت به سال 2013 افت داشته است. شرایط دشوار و فشار اقتصادی بر همه اعضای این سازمان آنها را همدل‌تر از قبل کرده است و حال آنها تلاش دارند با هر اهرمی که می‌توانند مانع از افت بیشتر قیمت‌ها و بازگشت به روزهای گذشته شوند.
دنیای اقتصاد