اقبال کمرنگ شرکت‌های فاوا در میان بورس‌بازان کشور در حالی است که بورس‌های مطرح جهان مانند نیویورک یا شانگهای به میدان رقابت غول‌های دیجیتالی تبدیل شده تا به دنبال رقابت در دنیای تکنولوژی و تسخیر آن، این بار برای تسخیر بازار سرمایه رقابت کنند، البته این رقابت به دنیای تکنولوژی خلاصه نمی‌شود تا این کسب‌وکارهای جدید بتوانند رقیب سرسختی برای همتایان سنتی خود باشند. اگر چه در اقتصاد نوین کشور می‌توان شاهد چنین تحولاتی بود که کسب و کارهای نوپا در حال پیشی گرفتن از سنتی‌ها هستند، با این حال این تحولات نتوانسته تحرکی به بازار سرمایه ببخشد. شاید بتوان رغبت کم شرکت‌های آی‌تی در بورس و فرابورس را به نااطمینانی آنها به بازار مذکور و جذاب نبودن آن نسبت داد، اما بستر لازم برای حضور شرکت‌های فناوری اطلاعات فراهم نیست تا شرکت‌های دیجیتالی همچنان از پشت درها شاهد بالاوپایین رفتن شاخص باشند.
در سال 2016 ارزش کل تولید نفت و مشتقات آن حدود 7/ 1هزار میلیارد دلار بود که این رقم کمتر از نصف درآمد شرکت‌های فناوری اطلاعات و ارتباطات در دنیا بوده، با این حال، جای شرکت‌های فناوری‌اطلاعات در میان قدرت‌های اقتصادی کشور خالی است. دور ماندن شرکت‌های تکنولوژیک از بازار سرمایه در حالی است که این جریان می‌تواند رونقی به بازار سرمایه کشور ببخشد. برخی از کارشناسان که تاکید به حضور شرکت‌های فناوری‌اطلاعات در بورس دارند بر این اعتقادند بخشی از این محدودیت‌ها برای ورود فعالان حوزه فناوری‌اطلاعات به بورس را ناشی از فقدان یا پایین بودن سطح دانش مالی بازار سرمایه در حوزه ارزش‌گذاری می‌دانند که به مجموعه قانون‌گذار، سیاست‌گذار، ناظر، مجری و سرمایه‌گذار برمی‌گردد، چرا که شیوه‌های ارزش‌گذاری شرکت‌های های‌تک به دلیل نوسانات بالای درآمدی و پایین بودن دارایی فیزیکی متفاوت از شرکت‌های سرمایه‌بر است. در نهایت انتظار می‌رود نحوه چینش سازوکار، تعیین دستورالعمل، حاکمیت و نهاد برای پذیرش شرکت‌هایی از جنس تکنولوژی اصلاح شود. به هر حال، در شرایطی که اقتصاد جهان و به تبع آن کشور با شکل‌گیری کسب و کارهای جدید متحول شده، ورود شرکت‌های طراز اول حوزه فناوری‌اطلاعات یا استارت‌آپ‌ها موفق و شناخته شده به بورس می‌تواند در جلب نظر سرمایه‌گذاران و جذب سرمایه آنها موثر باشد.
جای خالی startup در بازار سرمایه سنتی
آنچه برآمده از بازارهای مختلف جهان است نشان می‌دهد رشد و توسعه اقتصاد کشورها مبتنی بر ICT تعریف شده و در این میان، شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها حرف نخست را در اقتصاد می‌زنند. با این‌حال، این‌گونه شرکت‌ها در ایران همچنان نتوانستند مانند همتایان جهانی خود در به دست گرفتن بازار سرمایه موفق باشند؛ چرا که براساس شاخص‌های مالی شرکت‌هایی از این دست یا شرکت‌های کوچک و متوسط(SME) به حساب می‌آیند و به این ترتیب، نمی‌توانند شرایط لازم را برای ورود به بورس یا فرابورس احراز کنند. محدودیت‌ها برای ورود شرکت‌های دانش‌بنیان یا استارت‌آپ‌ها در حالی است که به گفته مدیرعامل فرابورس، 260شرکت دانش‌بنیان در این هفته به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری درخواست خود را ارائه دادند تا وارد بازار بورس شوند، اما ورود این 260شرکت با فرآیند ارزیابی و ورود سالانه20 شرکت به بازار بورس، 13 سال طول خواهد کشید بنابراین، فرابورس باید برنامه مدونی برای ورود شرکت‌ها و صنایع جدید تدوین کند.
به اعتقاد مدیرعامل فرابورس، آینده بازار سرمایه متعلق به شرکت‌های دانش‌بنیان، صنایع کوچک و متوسط در کنار صنایع بزرگ کنونی خواهد بود و طلوع صنایع جدید با شکوفایی این شرکت‌ها در کنار صنایع قدیم رقم می‌خورد. به نظر می‌رسد همین رویکرد در سیاست‌گذاران فرابورس باعث شده با ایجاد تابلوی جدید به نام SMEها و استارت‌آپ‌ها در پاییز 95، حضور شرکت‌های نوپا یا دارای ارزش کمتر را در فرابورس و به دنبال آن بورس امکانپذیر کند. در تابلوهای موجود هر شرکت باید دارای قدمت، سه سال سوددهی و حجم سرمایه مشخص باشد که معمولا SMEها و استارت‌آپ‌ها این شرایط را نداشتند، اما در تابلوی جدید، شرکت‌های کوچک و متوسط می‌توانند تنها با یک سال سابقه فعالیت که حتی می‌تواند این سابقه روی اظهارنامه متضرر باشد برای ورود به بازار فرابورس تقاضا دهد. ایجاد تابلو شرکت‌های کوچک و متوسط و رفع مساله شرکت‌های متقاضی دریافت پروانه ارتباطات ثابت(FCP) برای حضور در بورس از سوی کمیسیون تنظیم مقررات ارتباطات رادیویی از آن دست اقداماتی بود که شرایط را برای حضور پررنگ ITها و استارت‌آپ‌ها در بازار سرمایه فراهم کرد. با این حال، اگر شرکت‌های این حوزه اعم از اپراتورهای اینترنت آماده ورود به فرابورس هستند، اما بورس با وجود اعلام موافقت با اجرای آن در سال گذشته، همچنان نسبت به آغاز فعالیت این تابلو تعلل می‌کند.
نشاط بازار سرمایه با حضور ITها
برای ورود شرکت‌های IT به بورس مانند هر شرکت دیگری مشکلاتی وجود دارد که این مشکلات محرک و عامل خوبی برای ساخته شدن و بلوغ شرکت‌ها است تا ضمن ایجاد آمادگی برای انتشار بخشی از سهام خود در بورس و شفاف‌سازی صورت‌های مالی و برنامه‌های آتی، آمادگی لازم برای پاسخگویی مدیران و کارکنان شرکت به کارشناسان و ناظران سازمان بورس و سهامداران جدید خود در بازار سرمایه را با انتخاب تیم مدیریت حرفه‌ای ارتقا داده و مرحله جدیدی را از رشد و توسعه تجربه کنند تا بتوانند از مزایای حضور در بورس از قبیل بهره‌برداری از منابع ارزان‌قیمت، ارتقا و اعتبارنامه شرکت در مبادله و غیره بهره‌مند شوند. دکتر فریدون قاسم‌زاده، مدیرعامل یک شرکت اینترنتی که در فرابورس حضور دارد به «دنیای اقتصاد» گفت: ورود به بورس برای عرضه اولیه(IPO) یک نقطه عطف و مهم برای همه کسب‌وکارها و به‌ویژه استارت‌آپ‌ها است چراکه کمتر شرکتی شانس این را دارد تا بتواند وارد بازار سرمایه شود. در واقع، ورود به بورس به‌دلیل قوامی که در سازمان ایجاد می‌کند، امکان موفقیت شرکت‌ها و کسب‌وکارهای جدید و در حال رشد را افزایش می‌دهد.
ورود به بازار بورس مذکور این نوید را برای شرکت‌ها دارد که می‌توانند از توان مالی سهامداران و نقدینگی موجود در بازار برای رشد و توسعه خود بهره‌برداری کنند. به عبارت دیگر، شرکت‌ها از طریق بورس می‌توانند از سهامداران خود برای برنامه‌های مورد تایید ایشان وام بدون بهره بگیرند. مزیت دیگر ورود به بورس این است که ارزش‌گذاری شرکت‌ها که قبل از ورود به بورس بسیار دشوار است، بعد از ورود آنها به بورس به‌دلیل اینکه در بازار سرمایه قیمت‌ها براساس خرد جمعی تعیین می‌شوند، بسیار آسان می‌شود و امکان خرید و فروش سهام به آسانی فراهم می‌شود. براساس مکانیزم تعیین قیمت سهام در بورس گروهی از خبرگان مالی و خریداران و فروشندگان سهام با درجه ریسک‌های مختلف قیمت سهام روی تابلو را تعیین می‌کنند. این قیمت مرتبا با توجه به شرایط بازار و وضعیت شرکت براساس تعامل بین عرضه‌کنندگان سهام و خریداران سهام تغییر می‌کند.
دکتر قاسم‌زاده قدرت نقدشوندگی سهام و امکان تبدیل هر مقداری از آنکه سهامدار نیاز دارد به پول نقد و ارتقای برند و اعتبار شرکت‌ها را از دیگر مزایای ورود به بورس دانست. وی درباره تاثیر تعامل بازار سرمایه و شرکت‌های دانش‌بنیان و استارت‌آپ‌ها یادآور شد: سرمایه‌گذاری در شرکت‌های استارت‌آپ از چند طریق بعد از گذشت مدتی به نقطه خروج (Exit) می‌رسند که سخت‌ترین و در عین حال بهترین و بااعتبارترین روش خروج، عرضه اولیه سهام شرکت در بورس IPO است. گذشته از آنکه این استارت‌آپ‌ها می‌توانند از توان مالی بازار سرمایه برای اجرای برنامه‌های رشد و توسعه خود استفاده کنند، شفاف‌سازی صورت‌های مالی این نوع شرکت‌ها نقطه قوتی برای شرکت‌ها در زمان اخذ تسهیلات و تعامل با دستگاه‌های دولتی و نظارتی است و با ورود بورس امکان حضور عموم مردم در میان سهامداران شرکت‌ها به‌وجود می‌آید که این یکی دیگر از مزایای ورود شرکت‌ها به این بازار سرمایه است که می‌تواند به بورس و فرابورس و اقتصاد شرکت نشاط ببخشد.
شرکت‌هایIT و دانش‌بنیان به دلیل روند رشد بالا، آینده روشن و روبه رشدی دارند و به همین دلیل نسبت قیمت سهام به درآمد (P/ E) هر سهم آنها معمولا بالاتر از متوسط(P/ E) سایر شرکت‌هاست که نشانگر خوش‌بینی بازار به سهام آنهاست، این وضعیت هم در قیمت سهام این قبیل شرکت‌ها در بازارهای بین‌المللی و هم در بازار بورس کشورمان به‌خوبی قابل‌ملاحظه است. دکتر قاسم‌زاده درخصوص اهمیت راه‌اندازی تابلوی SME برای شرکت‌های حوزه فناوری اطلاعات و ارتباطات یادآور شد: اجرایی نشدن فعالیت تابلوی SME را شاید بتوان به بی‌رمق بودن بورس و فرابورس در حال‌حاضر نسبت داد و به‌نظر می‌رسد مسوولان بازار سرمایه تمایل دارند شرکت‌های دانش‌بنیان و سایر شرکت‌هایی از این دست زمانی در بورس و فرابورس حضور پیدا کنند که رونق و نشاط بیشتری در بازار وجود داشته باشد. این شرکت‌ها که سرمایه‌های ارزشمند ملی و مهم‌ترین اقتصاد جایگزین نفت در آینده کشورمان هستند، بعد از ورود به بورس می‌توانند با جایگاه و ارزش واقعی خود در بازار سرمایه آشنا شوند.
دنیای اقتصاد