مطابق گزارش ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز، به ترتیب «پوشاک»، «لوازم آرایشی» و «شمش طلا» بالاترین سهم را در ارزش کل قاچاق به کشور ازآن خود کرده‌اند. برآورد حجم قاچاق ورودی به کشور در سال 95 معادل 12 میلیارد و 100 میلیون دلار و قاچاق خروجی بیش از 500 میلیون دلار است.
همزمان با اعتراضات نمایندگان مجلس نسبت به قابل اعتماد نبودن برآورد قاچاق، متولی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، آمار قاچاق سال 95، شکاف عرضه و تقاضا در 16 کالای عمده قاچاق، سود قاچاقچیان و فرمول محاسبه حجم قاچاق را منتشر کرد. براساس این گزارش، برآورد میزان قاچاق در سال 95 بیش از 12 میلیارد دلار بوده است. همچنین اعلام شده که قاچاقچیان قبل از اینکه جنس قاچاق را وارد بازار کنند، سودی نزدیک به 4 میلیارد دلار عایدشان می‌شود. از طرفی فرمول محاسبه برآورد حجم قاچاق عبارت است از: «معافیت‌ها-حجم شکاف عرضه و تقاضا=قاچاق ورودی.» فرمول محاسبه شکاف عرضه و تقاضا نیز عبارت است از: «عرضه کل- تقاضای کل= شکاف عرضه و تقاضا.» در این فرمول، عرضه کل عبارت است از تولید به‌علاوه واردات و تقاضای کل عبارت است: مصرف به‌علاوه صادرات. برای استفاده از این روش لازم است که آمار و اطلاعات تولید، مصرف، واردات و صادرات در دسترس باشد. با توجه به اینکه در تمامی گروه‌های کالایی آمار تولید و مصرف در دسترس بوده است، قاچاق این گروه‌های کالایی با استفاده از روش شکاف در عرضه و تقاضا برآورد شده‌اند.
براساس نتایج به‌دست آمده از برآورد شکاف عرضه و تقاضا، حجم شکاف عرضه و تقاضا حدود 15 میلیارد و 800 میلیون دلار برآورد شده که از این میزان، 3میلیارد و 700 میلیون دلار از طریق معافیت‌های قانونی و 12 میلیارد و 100 میلیون دلار به‌صورت قاچاق وارد کشور می‌شود. حدود 23 درصد از قاچاق از طریق مسافری، 19 درصد از طریق کوله بری، 16 درصد ملوانی، 12 درصد از طریق خلأهای مناطق مرزی و حدود 30درصد از طریق سایر مبادی صورت می‌پذیرد. از این موارد، قاچاق کالا به‌صورت مسافری، کوله‌بری و ملوانی ناشی از سوءاستفاده از معافیت‌ها است، همچنین در قاچاق اقلام ممنوعه، خلأهای مرزی دخیل هستند.
برآورد شکاف عرضه و تقاضا
گزارش منتشر شده از سوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نشان می‌دهد در سال 1392، قاچاق ورودی حدود 17 میلیارد و 200 میلیون دلار و قاچاق خروجی حدود 3میلیارد و 200 میلیون دلار بوده است. این ارقام در سال 1393 در قاچاق کالای ورودی به حدود 15 میلیارد و 700 میلیون دلار و در قاچاق خروجی به حدود 4میلیارد و 100 میلیون دلار رسیده است. در سال 1394 هم این ارقام سیر نزولی داشته و در قاچاق ورودی به حدود 14 میلیارد و 500 میلیون دلار و در قاچاق خروجی به حدود یک‌میلیارد دلار رسیده است. در سال 1395 میزان قاچاق ورودی حدود 12میلیارد و 100 میلیون دلار و میزان قاچاق خروجی حدود 500 میلیون دلار رقم خورده است.
بیشترین قاچاق در کشور مربوط به پوشاک است. گزارش منتشر شده از سوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نشان می‌دهد در این کالا به میزان 8 میلیارد و 132 میلیون دلار مصرف در کشور وجود دارد. همچنین صادرات در این کالا معادل 48 میلیون دلار است. این دو شاخص مربوط به تقاضای موجود در کشور است. ازسوی دیگر در بخش عرضه با دو شاخص تولید و واردات مواجه هستیم که در این باره تولید این کالا 5 میلیارد و 541 میلیون دلار است و میزان واردات، 95 میلیون دلار. بنابراین شکاف عرضه و تقاضا در این کالا 2 میلیارد و 544میلیون دلار و ارزش قاچاق آن 2 میلیارد و 544 میلیون دلار است. پس از پوشاک، لوازم آرایشی و بهداشتی بیشترین میزان قاچاق را به خود اختصاص داده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد در این کالا با مصرفی معادل 2 میلیارد و 442 میلیون دلار مواجه هستیم و میزان صادرات در این کالا 32 میلیون دلار است. همچنین تولید این کالا در کشور 650 میلیون دلار است و واردات آن به 275 میلیون دلار می‌رسد. بنابراین، شکاف عرضه و تقاضا در این کالا معادل یک میلیارد و 549 میلیون دلار بوده و میزان قاچاق این کالا نیز به همین میزان است. شمش طلا، سومین کالایی است که بیشترین قاچاق را به خود اختصاص داده است.
مصرف این کالا در داخل کشور 71 تن است و تولید آن 4 تن. اما صادرات و واردات آن صفر است. بنابراین شکاف عرضه و تقاضا در این کالا 67 تن است. ارزش قاچاق در این کالا معادل یک میلیارد و 143 میلیون دلار ثبت شده است. میزان مصرف رایانه و قطعات جانبی آن در داخل کشور معادل یک میلیارد و 627 میلیون دلار و میزان صادرات آن، یک میلیون دلار است. میزان تولید این کالا در کشور 369میلیون دلار و میزان واردات آن 352میلیون دلار است. بنابراین در این محصول با شکاف عرضه و تقاضای 906 میلیون دلاری مواجه هستیم. ارزش قاچاق این کالا به کشور هم معادل 906 میلیون دلار است. میزان مصرف انواع پارچه هم در کشور 700هزار تن بوده و میزان صادرات آن به 7 هزار تن می‌رسد. میزان تولید این کالا 390 هزار تن و میزان واردات آن نیز 152 هزار تن است. بنابراین شکاف بین عرضه و تقاضا در این کالا معادل 165 هزار تن است و قاچاق آن را به ارزش 669 میلیون دلار رقم می‌زند.
سود قاچاقچیان
همچنین سود ناخالص قاچاقچیان ناشی از عدم پرداخت عوارض گمرکی و مالیات بر ارزش افزوده در 17 کالای مورد بررسی که حجم قاچاقی معادل 11 میلیارد دلار دارند، حدود 4میلیارد دلار برآورد می‌شود. بر این اساس، منظور از سود ناخالص قاچاقچیان، عدم وصول درآمدهای دولت ناشی از پرداخت نشدن تعرفه و مالیات بر ارزش افزوده است. 5 کالایی که بیشترین سود را نصیب قاچاقچیان می‌کنند به ترتیب پوشاک، لوازم آرایشی و بهداشتی، شمش طلا، رایانه و قطعات جانبی آن و انواع پارچه است که با محاسبات صورت گرفته با توجه به تعرفه‌ها، مالیات و شکاف عرضه و تقاضا، سود ناخالص قاچاقچیان در قاچاق پوشاک، 890 میلیون دلار است. همچنین از قاچاق لوازم آرایشی و بهداشتی سودی معادل 542 میلیون دلار عاید قاچاقچیان می‌شود. ورود غیرقانونی شمش طلا، 400 میلیون دلار را نصیب قاچاقچیان می‌کند. قاچاق رایانه و قطعات جانبی، 317 میلیون دلار و انواع پارچه، 234 میلیون دلار سود را برای قاچاقچیان به‌دنبال دارد.
افزایش هزینه 3 تا 5 برابری قاچاق
قاسم خورشیدی، سخنگوی ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز روز گذشته در یک نشست خبری با اشاره به مبادی قاچاق به کشور، بیان کرد: سال گذشته در عمل آنچه از طریق کوله‌بری (که بدون نظارت قرنطینه‌ای وگمرکی، غیراستاندارد و غیربهداشتی است) وارد کشور شده، 3 میلیارد و 590 میلیون دلار بوده، درحالی‌که به‌طور قانونی فقط یک میلیارد و 250 میلیون دلار اجازه ورود داشته است. وی اضافه کرد: مطابق آنچه در قانون مقرر شده، کالاهای ملوانی نیز حداکثر 400 میلیون دلار مجوز ورود داشته، اما در عمل 2 میلیارد و 290 میلیون دلار وارد شده، همچنین کالای مسافری به میزان یک میلیارد دلار مجوز ورود داشته که در عمل3 میلیارد و 800 میلیون دلار وارد شده است. خورشیدی یادآوری کرد: در مجموع 3 میلیارد و 700 میلیون دلار کالا از طریق کوله‌بری، ملوانی، مسافری و سایر شیوه‌ها در سال گذشته مجوز ورود داشته‌اند که در عمل به 9 میلیارد و 600 میلیون دلار افزایش یافت.
وی با اشاره به نسبت کشفیات، اظهار کرد: در سال 92 حداکثر یک درصد کالاهای قاچاق (معادل 900 میلیارد تومان) کشف شدند، این رقم در سال‌های 93 تا 95 به ترتیب به 1800 میلیارد تومان، 5500 میلیارد تومان و 14 هزار و 600 میلیارد تومان (حدود 32 درصد) افزایش یافته که حاکی از رشد چشمگیر آن است. خورشیدی بیان کرد: سال گذشته بیش از هزار و 100 باند قاچاق کلان و سازمان یافته متلاشی شدند که در مقایسه با سال 94 بیش از 90 درصد رشد داشته است.
وی ادامه داد: در این زمینه، پرونده‌های کشف قاچاق نیروی انتظامی به ارزش بیش از 500 میلیون تومان 89 درصد رشد و پرونده‌های بین 100 تا 500 میلیون تومانی 65 درصد رشد داشته است. وی همچنین با اشاره به عملکرد وزارت اطلاعات در این زمینه، بیان کرد: کشفیات وزارت اطلاعات در سال گذشته مربوط به 99 پرونده بوده که نشان می‌دهد همه این کشفیات مربوط به قاچاق‌های کلان و سازمان‌یافته بوده است. وی یادآوری کرد: در سال 92 مجموع پرونده‌های تشکیل‌شده در ارتباط با قاچاق در کشور 88 هزار پرونده بوده، این تعداد در سال‌های 93 تا 95 به ترتیب به 93هزار و 900 پرونده، 104 هزار پرونده و 103 هزار پرونده افزایش یافته است. وی تصریح کرد: مجموع پرونده‌های کلان و سازمان‌یافته قاچاق بین سال‌های 92 تا 95 نیز به‌ترتیب هزار و 750 پرونده (سال 92)، 2 هزار و 250 پرونده (سال 93)، 2 هزار و 300 پرونده (سال 94) و سه هزار و 600 پرونده (سال 95) بوده است.
سخنگوی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز با بیان اینکه 3/1 میلیارد دلار حجم کالاهای ممنوعه قاچاقی است که از طریق خلأهای مرزی وارد می‌شود، ادامه داد: تصاویر منتشرشده در رسانه‌ها که کوله‌بران را در حال حمل بار از مناطق صعب‌العبور به‌عنوان کوله‌بری نشان می‌دهد، درست نیست چراکه مسیرهای کوله‌بری جدای از این مسیرهاست و این مناطق صعب‌العبور عمدتا خلأهای مرزی هستند که از طریق آنها کالاهای ممنوعه مانند مشروبات الکلی، آلات و ابزار قمار و... وارد می‌شود که عمدتا با توجه به برآورد ۱۰ درصدی از کشفیات این نوع کالاها، برای محاسبه حجم کل آنها، میزان کشفیات را ۱۰ برابر افزایش می‌دهیم تا به یک برآورد نسبتا منطقی برسیم.
خورشیدی تصریح کرد: قانون درباره کالای قاچاق مکشوفه کاملا وظایف، دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌های لازم را مشخص کرده و به دستگاه‌های مربوطه مانند سازمان جمع‌آوری و فروش اموال تملیکی ابلاغ کرده است، اما ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز نیز با وجود افزایش ۳۶۰ درصدی امحای کالاهای قاچاق از سوی این سازمان در سال گذشته نسبت به سال ۱۳۹۴، معتقد است که سازمان جمع‌آوری فروش اموال تملیکی باید سریع‌تر و دقیق‌تر در زمینه امحای کالاهای مکشوفه قاچاق که احکام قطعی آنها صادر شده است، اقدام کند و در این زمینه گلایه‌های خود را به مسوولان این سازمان ابلاغ کرده‌ایم تا شاهد خالی شدن انبارهای این سازمان از کالاهای تعیین تکلیف شده باشیم اما همچنان در این زمینه عقب‌ماندگی وجود دارد.
وی گفت: تا زمانی که اقتصاد پیچیده، گران، یارانه‌ای و برخوردار از رانت و دولتی است، نمی‌توان انتظار داشت که قاچاق کالا از صرفه خارج شود اما با اقدامات انجام شده در گذشته هزینه قاچاق برای قاچاقچی بین سه تا پنج برابر افزایش یافته است. سخنگوی ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز گفت: یکی از جدی‌ترین و حساس‌ترین زنجیره‌های مبارزه با قاچاق کالا و ارز مبارزه در سطح عرضه است که در حد خودش به آن پرداخته شده و در این زمینه رشد ۱۲ برابری در سال گذشته نسبت به سال ۱۳۹۴ داشته‌ایم، چرا که مجموع کشفیات در سطح عرضه طی سال ۱۳۹۴ معادل ۲۰ میلیارد تومان بود که در سال گذشته به بیش از ۲۶۶ میلیارد تومان رسید اما باید برای پیشرفت بیشتر و سرعت گرفتن آن کار فرهنگی و رسانه‌ای جدی اتفاق بیفتد.
دنیای اقتصاد